Op zondagmorgen 23 mei 2010 om 10 voor half vijf maakt een noodlottig verkeersongeluk in Amsterdam een einde aan het leven van Tonio. Tonio is de enige en 21-jarige zoon van het schrijversechtpaar Mirjam Rotenstreich en A.F.Th. van der Heijden. Binnen een jaar schrijft vader Adri een requiemroman over zijn zoon. Nu, zes jaar nadien, is op basis van dat boek een film gemaakt met dezelfde titel: Tonio. De film dingt voorjaar 2017 mee naar een Oscar. 

Het boek

Het boek van A.F.Th. (Adri) is als requiem een eerbetoon aan zijn overleden zoon. Het haalt herinneringen op aan de jeugd van Tonio. De meeste van die herinneringen zijn dierbaar, slechts een enkele is pijnlijk. Tonio heeft een vrij gelukkige jeugd gehad. Meer nog dan de herinneringen aan de levende Tonio, gaat het boek over de verwerking van zijn dood door Mirjam en Adri. Over de enorme smart, het ongeloof, het letterlijk verzuipen van het verdriet en over schuldgevoel en bijkomende bespiegelingen. Wat ging verkeerd? Was het ongeluk te voorkomen geweest? Wat betekent de dood van de jongen voor het eigen bestaan? En hoe verder?

In 632 pagina's  doet  A.F.Th. een indringend verslag van de gebeurtenissen rondom de dood van zijn zoon en van zijn ervaringen, emoties en gedachten daarbij.

Het boek is wat dat betreft een waar meesterwerk, bekroond met de Libris Literatuur Prijs en de NS-publieksprijs, en inmiddels 200.000 maal de toonbank overgegaan.

Een noot

Een persoonlijke noot: zelf ben ik niet een heel groot liefhebber van het werk van Van der Heijden. Hij schrijft vloeiend en boeiend, maar het is mij meestal toch net wat té beschrijvend en té beperkt tot het kleine wereldje van de direct betrokkenen. Maar in dit geval, over dit 'onderwerp' kun je je bijna geen betere benadering en aanpak en resultaat voorstellen. 

De film

Toen Paula van der Oest vroeg of ze een film mocht maken over Tonio, kreeg ze van Adri en Mirjam toestemming én volledige vrijheid van bewerking. Kennelijk hadden eerdere films van Paula, zoals Zus & Zo (2001) en Lucia de B. (2014), voldoende vertrouwen gewekt. Paula schakelde op haar beurt de ervaren scenarist Hugo Heinen in, bekend van o.a. De Eetclub (2010) en Knielen Op Een Bed Violen (2016). En ze koos voor de hoofdrollen Pierre Bokma (Adri), Rifka Lodeizen (Mirjam) en Chris Peters (Tonio). Herfst 2016 kwam de film uit de montagekamer. 

Boek en film 1

Het moet gezegd: het resultaat mag er wezen. Zonder vals sentimenteel te worden wordt een aangrijpend verhaal vertoond. Met goed acteerwerk, sterke beelden en een mooie snit. Paula van der Oest en Hugo Heinen hebben daarbij optimaal gebruik gemaakt van de hen geboden vrijheid. Hoewel de feiten en overdenkingen uit het boek herkenbaar terugkomen, zijn hier en daar kleine wijzigingen aangebracht.

Op één punt is dat onbegrijpelijk: waarom het merk van de auto die Tonio aanrijdt verandert van een rode Suzuki Swift in een Peugeot 205 is volstrekt duister. Sponsoring? 

Op enkele andere punten zijn de veranderingen wél begrijpelijk. Film is een ander 'middel' dan een boek. Vaak moet een 'kwestie' korter en sneller worden behandeld dan in een boek gebeurt. Dat is in de film bijvoorbeeld het geval bij de vraag of Tonio nog met een meisje (Jenny) naar bed is geweest. In het boek wordt daaromheen uitgebreid gefilosofeerd en gespeculeerd. In de film roept Mirjam die vraag expliciet naar Adri. Ook de scherpe confrontatie door Adri van Jenny met de dood van Tonio is afwijkend. In het boek wordt paginalang beschreven dat het medeleven van die Jenny toch wel wat tegenvalt. 

Boek en film 2

Op drie andere punten is de film zelfs sterker dan het boek.

Dat geldt voor de scene waarin Adri in een droombeeld Tonio aanzet om Jenny te 'grijpen'. Het hele boek ademt de wens van Adri om zijn zoon niet als maagd het graf in te laten gaan; in de film smeekt hij zijn zoon denkbeeldig om meer actie.

Een dip in het boek is mijns inziens de beschrijving van het nalopen van de laatste tocht van Tonio. A.F.Th. gaat deze route na op de dag van de huldiging van het Nederlandse Elftal na de van Spanje verloren finale bij het Wereldkampioenschap Voetbal 2010. Honderdduizenden in oranje geverfde en geklede feestvierders bevolkten toen de stad. Duidelijk wordt dat A.F.Th. niets heeft met voetbal, met deinende massa's Oranjeklanten en veel meer dan een opsomming van straatnamen levert dit hoofdstuk niet op. In de film is daarentegen de gedroomde fietstocht van Adri door een leeg en verlaten nachtelijk Amsterdam, in een ultieme poging om het onheil af te wenden, een dramatisch hoogtepunt.

Tenslotte is ook het slot van de film beter dan die van het boek. Het boek sluit af met de nogal zweverige uitspraak van Jenny: “Ja, ik geloof echt dat de doden een bepaalde energie voor ons achterlaten”. De film toont ons, doorsneden door korte flitsen uit zijn jeugd, een door het park fietsende onbevangen Tonio. Misschien een cliché, maar het is zoals je je Tonio het liefst herinnert.

Wat mij betreft: een Oscar-waardige inzending voor de beste buitenlandse film namens Nederland.