De geschiedenis van de RSAP is eerder verteld: o.a. in biografieën van RSAP-leider Henk Sneevliet door Fritjof Tichelman en Max Perthus, in de bundel Voor vrijheid en socialisme, en in de boeken van Menno Eekman en Herman Pieterson, Linkssocialisme tussen de wereldoorlogen, en Wim Bot, Tegen fascisme, kapitalisme en oorlog. Dick de Winter leunt soms zwaar op deze bronnen in zijn nieuwe biografie van Menist. Toch lukt het De Winter nieuw licht te werpen op de geschiedenis, vooral door Menist te gebruiken als ingang tot haar Rotterdamse dimensie.

Menist was geen geboren Rotterdammer. Hij kwam voort uit een Amsterdams joods gezin, had een traditioneel religieuze opvoeding, en kwam alleen tot de communistische beweging door een club van jonge geheelonthouders. In 1926 verhuisde hij toch naar Rotterdam om bezoldigd bestuurder te worden van de revolutionaire vakcentrale Nationaal Arbeids Secretariaat (NAS), onder leiding van Sneevliet en andere leden van de Communistische Partij, toen nog CPH geheten. Dat was het echte begin voor Menist als leidende figuur van de socialistische linkervleugel. Vanaf het moment in 1927 dat Sneevliet en de NAS-communisten zich van de CPH afsplitsten, was Menist het Rotterdamse boegbeeld van de nieuwe stroming. De prestaties van de Rotterdamse RSAP (1925-1940) en haar voorloper RSP (1929-35) waren zijn prestaties, en andersom.

Eerdere geschiedenissen van de RSP/RSAP zijn vooral vanuit Amsterdam verteld, waar Sneevliet woonde en de partij leidde. Rotterdamse gebeurtenissen zijn onderbelicht, toch waren ze belangrijk. Bijvoorbeeld; het verhaal van de opstand in de Amsterdamse Jordaan in juli 1934 is vaak verteld. De gelijktijdige opstand in de Rotterdamse wijk Crooswijk, die volgde op een huurstaking waarin de RSP een rol van betekenis speelde, veel minder. Ook daar werden barricades opgericht, gooiden de bewoners projectielen naar de politie en reageerde de politie met pistoolvuur. In één geval met dodelijke afloop.

Het grootste wapenfeit van Menist en de Rotterdamse RSP/RSAP was het werk van de Algemene Werklozenbond, die verbonden was aan het NAS. Als poging om de werklozen te organiseren had de AWB ongeëvenaard succes. Dat kwam omdat ze enerzijds geen last had van de parlementaire compromissen van de SDAP en (in haar volksfrontperiode na 1936) de Communistische Partij. Anderzijds omdat ze een brede beweging was voor alle werklozen, ongeacht bij welke vakcentrale of partij ze waren aangesloten. In 1937 had de bond een ledental van 4.000. Ze behartigde de belangen van de werklozen zowel individueel, tegen allerlei wrede en willekeurige kortingen in de steun, als collectief, tegen de even wrede steunverlagingen van de regering-Colijn.

Vooral dankzij het werk van de AWB was de RSAP in 1937 sterker geworden in Rotterdam dan in Amsterdam. De RSAP overvleugelde zelfs de Rotterdamse CPH, tot schrik van de stalinisten. Van 1931 tot 1940 vertolkte Menist de stem van de beweging in de gemeenteraad en de Zuid-Hollandse Provinciale Staten. Dat deed hij op een exemplarisch revolutionaire manier. De andere gemeenteraadsleden schrokken zich een ongeluk bijvoorbeeld toen Menist bij de installatie in 1938 van de nieuwe burgermeester P.J. Oud hem verwelkomde met de woorden: “Gij zijt persoonlijk medeverantwoordelijk voor een beleid (...) dat (het) proletariaat van Rotterdam (...) als een nodeloze kweeling (heeft) beschouwd. (...) Gij (vindt) in mij Uw felste bestrijder.”
Menist hield vast aan zijn revolutionaire koers ook tijdens de bezetting, in het Marx-Lenin-Luxemburg Front, de illegale voortzetting van de RSAP. Samen met zes andere MLL-leiders heeft hij zijn verzet in 1942 met de dood betaald.

Het boek van De Winter heeft dus belangrijke lessen voor hedendaagse socialisten. Jammer dat hij soms schrijft vanuit een vrij nauw tendensstandpunt. Door een breder gebruik van bronnen had hij bijvoorbeeld kunnen ontdekken dat de standpunten van de RSAP en van Trotski over Spanje en China minder ver uit elkaar lagen dat hij doet lijken. Maar dat is een kleine kanttekening. Het boek is een belangrijk hulpmiddel voor alle tegenstanders van het kapitalisme.

Boekgegevens: Dick de Winter. Ab Menist, revolutionair-socialistisch vakbondsleider, politicus en verzetsstrijder. Delft: Eburon, 2010. 244 p. €20,00. Te bestellen via grenzeloos.org