Nepnieuws. Alternatieve feiten. Er is een hoop te doen rond het waarheidsgehalte in de media. Die zouden eigenlijk zo eerlijk mogelijk moeten berichten over de gebeurtenissen die ze behandelen. Volstaat dan een kale weergave  van zichtbare zaken? Soms geeft een draai aan de waarneembare werkelijkheid juist meer waarheid. Een beter inzicht in wat er speelt. Veel films bewijzen dat.

Docudrama's

De laatste tijd verschijnen er nogal wat films in de bioscoop waarbij al in het begin wordt gemeld: “Gebaseerd op een ware gebeurtenis”. We hebben het dan over 'docudrama's'. Natuurlijk wordt dit vooral ingegeven om de geloofwaardigheid van het verhaal voor de kijker te vergroten. Wat je te zien krijgt, zou zo in het echt gebeurd kunnen zijn. Je krijgt geen documentaire te zien, maar iets wat daar dichtbij zit. Een documentaire toont beeld en/of geluid geplukt uit de werkelijke wereld. Een film of verslag “gebaseerd op” benadert die realiteit, maar wordt 'nagespeeld' en laat iets weg of, vaker, voegt iets toe. Nu zijn documentaires ook vrijwel altijd niet volkomen compleet. Het is schier onmogelijk om bij een wat ingewikkelder onderwerp overal steeds aanwezig te zijn. En dan nog, gedachten en gevoelens, maar ook achtergronden, kunnen niet zo simpel worden opgenomen zelfs als je wel op tijd ter plekke bent. Een speelfilm kan de waarneembare werkelijkheid verrijken met goed acteerwerk, zoals veelbetekenende gezichtsuitdrukkingen en lichaamshoudingen. Ook kan in speelfilms ruimer dan in documentaires gebruik gemaakt worden van flash-backs, flash-forwards en voice-overs. 

Vervalsing

Natuurlijk kunnen in speelfilms desgewenst gemakkelijker vervalsingen plaatsvinden. Denk maar aan Amadeus waarin ten onrechte gesuggereerd wordt dat Mozart wordt vermoord door zijn collega-componist Salieri. Of denk aan The Deerhunter, waarin misdaden van de Amerikanen en Zuid-Vietnamezen, zoals het gebruik van tijgerkooien en straatexecuties, in de schoenen worden geschoven van de Vietcong en Noord-Vietnamezen. Maar het kan dus anders. 

Moeilijk te vangen moment

Layla M is een voorbeeld van een film die een sterk documentair karakter heeft, met iets extra's. Het vertelt het verhaal van een opstandig pubermeisje in Amsterdam dat steeds meer in de ban raakt van de orthodoxe Islam. Uiteindelijk trouwt ze met een fundamentalist en vertrekt naar het Midden Oosten. De opeenvolging van gebeurtenissen, haar thuissituatie en haar ervaringen in Jordanië zouden in een documentaire moeilijk te vangen zijn. En dat geldt al helemaal voor de dansscène met haar man in een hotelkamer onderweg, waarin hun gewone menselijke kant naar voren komt, een kant die ze als strijders niet snel in het openbaar zouden tonen. Sterk punt. 

Biopic

Op het Internationaal Film Festival Rotterdam 2017 (IFFR) bleken heel veel van de in totaal 484 films eveneens documentair aandoende. Dat is in ieder geval van toepassing op de film die daar de Publieksprijs won: Moonlight. Een hele mooie film. Ook voor Oscars genomineerd. Volgens de Festvalkrant: “Een zowel hartverwarmend als hartverscheurend verhaal over het opgroeien van een zwarte jongen tot volwassen man in een omgeving waar het gevaar overal op de loer ligt. Chiron moet al op jonge leeftijd zijn weg zien te vinden in het leven, zonder vader en met een aan drugs verslaafde moeder, terwijl hij gaandeweg zijn seksuele identiteit verkent. In een kleurrijke, warme en zinderende stijl voert deze biopic ons mee naar de in stilte geborgen gevoelens van deze eenzame outsider.” Een resultaat dat regisseur Barry Jenkins met een puur documentaire biopic nooit had kunnen bereiken. 

Empathie

Bij enkele andere films van het IFFR viel dit verschijnsel eveneens op. Bijvoorbeeld bij Noces, over een meisje uit een Pakistaans gezin woonachtig in België. Ze verzet zich tegen haar uithuwelijking. Haar stiekeme zwangerschap al vóór dat huwelijk zou in een docu hoogstens achteraf verbaal, maar waarschijnlijk in het geheel niet aan de orde zijn gesteld. De film gaat een tikkeltje mank aan wel heel veel veelbetekenend stil staren in close-up door de hoofdpersoon Zahira. Hoewel het ook gelegenheid geeft tot meer empathie.

In de Deense film The Man zitten twee kunstenaars, vader en zoon, op een geven moment samen op een bankje en bespiegelen uiterst ontspannen de gecompliceerde relatie tussen hen beiden en die tot De Kunst. Zo'n moment vangen buiten het script van een speelfilm lijkt erg onwaarschijnlijk. 

Nog 3 x IFFR

Bij nog minstens drie films op het IFFR 2017 viel de docu-benadering op. Dat was het geval bij La ragazza del mondo over het Italiaanse meisje Giulia uit een Jehova-getuige-gezin dat verliefd wordt op de rouwe ex-bajesklant Libero. Wel jammer dat aan het eind van de film de karakters van de hoofdpersonen nogal abrupt kantelen. Dat komt de geloofwaardigheid niet ten goede.

Weer zeer geloofwaardig is het Zweedse docu-drama A Hustlers Diary. Over  Metin, een kruimeldief uit een Turkse familie die over literaire capaciteiten beschikt. Hij jojoot wat heen en wat weer tussen twee volstrekt verschillende milieus, dat van de straat en dat van een bekakte uitgever. Verschillende werelden met één belangrijke overeenkomst: het streven naar snel geld! Een boeiend verhaal en goed gespeeld. Dat geldt ook voor Tramontane. Een film over de jonge blinde Libanese muzikant Rabih. Hij blijkt geen paspoort te kunnen krijgen omdat er vanaf zijn geboorte is gerommeld met zijn identiteit. Hij gaat op zoek naar zijn herkomst en verdrinkt bijna in een zee van leugens over de Libanese burgeroorlog en de verantwoordelijkheden van betrokkenen in zijn directe omgeving. Zijn eigen muziek voorkomt dat hij verzuipt. De film zit misschien voor het goede iets te vol met verrassende wendingen en thema's, maar weet de aandacht daardoor aardig vast te houden. 

Zelf zien!

Hopelijk komen bovenstaande films binnen niet al te lange tijd in de bioscoop of op de televisie. Layla M en Moonlight draaien al. De rest is ook zeker de moeite waard. En dan kun je zelf beoordelen in hoeverre deze speelfilms iets toevoegen aan wat een documentaire niet had kunnen bieden.