Bijna 25 jaar lang was Ceausescu de machtigste man van Roemenië. Als secretaris-generaal van de Roemeense Communistische Partij en staatshoofd was hij van 1965 tot 1989 de baas in dit Oosteuropese land met zijn 20 miljoen inwoners. Hij speelde zijn rol met verve, daarvan getuigen duizenden uren filmopnamen.

De Roemeense regisseur Andrei Ujica heeft uit dit materiaal, opgeslagen in het staatsarchief, een drie uur durende film samengesteld: The autobiography of Ceausescu. Zonder commentaar. Een historisch document dat een goed beeld geeft van de droomwereld van een dictator maar voor veel kijkers onder de veertig, vrees ik, te lang is en te weinig verklaring verschaft.

Conducator

Nicolae Ceausescu werd in 1918 geboren in een arm boerengezin in een dorpje ten westen van Boekarest. Als leerling-schoenlapper werd hij op zijn vijftiende lid van de Roemeense Communistische Partij (RCP). Binnen een jaar belandde Nicolae daarvoor in de gevangenis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vocht hij in het anti-fascistisch verzet. Na de ‘bevrijding’ door het Russische Rode Leger kreeg de RCP vrijwel de alleenheerschappij in Roemenië. De ster van Ceausescu rees. In 1965 werd hij secretaris-generaal van de partij en in 1967 staatshoofd. Na 1970 laat hij zich Conducator (Leider) noemen. Zijn finest hour is dan al achter de rug. Dat komt in 1968 wanneer hij zich fel tegen de inval van Warschau Pact-troepen in Tsjecho Slowakije keert. Zijn oppositie tegen het wurgen van de Praagse Lente levert hem veel sympathie op in het Westen, maar ook bij de volkeren in Oost Europa, niet in de laatste plaats bij de Roemenen zelf.

Velen zien in zijn opstelling een voorbode van een vrijer en beter bestaan. Het tegendeel is het geval. De economie stagneert. Honger en kou slaan toe. Het wordt in de winter verboden je huis warmer te stoken dan maximaal 14 graden. Elke vorm van kritiek wordt genadeloos de kop ingedrukt door een alomtegenwoordige geheime dienst, de Securitate. De verheerlijking van de Conducator, nota bene een titel die eerder werd gevoerd door de fascistische dictator Antunescu (Führer!), neemt wanstaltige vormen aan. Overal waar hij komt, wordt hij bewierookt, ontvangen met eindeloze applaus en hartstochtelijk toegejuicht door duizenden. Tot in Noord Korea toe!

In die droomwereld bouwt Ceausescu  luchtkastelen. Hij geeft opdracht voor de bouw van een gigantisch ‘Huis Voor Het Volk’ in het centrum van Boekarest, eigenlijk een paleis voor de Conducator, waarvoor alles moet wijken. Inclusief bestaande bebouwing en bewoners. Maar dan, terwijl ook elders de wereld van het stalinistische communisme instort, is het afgelopen. De Roemenen zijn de armoe en de onderdrukking zat. Tijdens een toespraak vanaf een balkon wordt Ceausescu door een enorme menigte uitgejouwd. Hij is verbijsterd en vlucht. Op 25 december 1989 wordt hij samen met zijn vrouw Elena in de besneeuwde tuin bij een politiepost doodgeschoten.

Drie uur

Drie uur is een hele zit. Zeker als je niet alles wat je ziet kunt plaatsen. En de film van Andrei Ujica bevat geen toelichtingen. Er is geen commentaar, geen verhelderende voice over. Alle filmmateriaal  komt ‘puur’ uit het staatsarchief van Roemenië of uit de privé-verzameling van Ceausescu, wat in dit geval samenvalt. Veel kijkers jonger dan veertig jaar zullen moeite hebben met het herkennen van gebeurtenissen en personen. Wie kan de sfeer van de Koude Oorlog in de vijftiger jaren nog navoelen? Figuren als Mao Zedong en Richard Nixon komen waarschijnlijk nog wel bekend voor, maar dat geldt vast niet voor alle andere ‘medespelers’ als Dubcek, Honecker, Kim Il Sung, Brezjnev en Jaruzelski. En de echte misdaden van Ceausescu blijven buiten beeld. Weliswaar zijn we getuige van afstotelijke vormen van persoonsverheerlijking en grootheidswaanzin maar het uitmergelen van het volk, de extreme verwaarlozing van geestelijk gehandicapten en de pijn in de martelkamers van de Securitate komen in het verhaal niet naar voren.  De vraag hoe een jonge idealist zich kon ontpoppen tot een stalinistisch monster komt al helemaal niet aan de orde. Evenmin als de oorzaken voor de erosie van zijn macht en het aanzwellen van de opstand die tot zijn val zouden leiden.* Wat dit betreft is het geen stomme film, maar wel een zwijgzame. Voor iedereen die er een beetje bij is geweest is het mooi illustratiemateriaal, voor ieder ander is het te veel, want te lang, en te weinig, want te mager. V

Op internet is veel informatie te vinden over de Roemeense Revolutie. Daarbij zijn zeker van belang: de herinneringen van Coen Stork, toenmalig Nederlands ambassadeur in Boekarest, op www.iisg.nl en op www.netwerk.tv  over de moedige inzet van jongeren tijdens de opstand en het proefschrift van Dana Mustata over de zeer merkwaardige rol van de geheime dienst bij de uiteindelijke ondergang van Ceausescu.