Behalve door de koffie en de coca is Colombia bij het grote publiek vooral bekend door de pennenvruchten van zijn grootste zoon Gabriel García Márquez. In ‘Honderd jaar eenzaamheid’ beschrijft hij het stadje Macondo, waar het onmogelijke mogelijk is en het magische realisme wordt. Voor de lezer een wondere wereld, maar volgens de schrijver niets meer dan een concentraat van de realiteit in zijn geboorteland. Een land dat gezien kan worden als een karikatuur van Latijns Amerika. Een land dat beheerst wordt door een kleine blanke minderheid; waar 3% van de bevolking 70% van de grond bezit en de meerderheid van de bewoners van minder dan twee dollar per dag moet zien rond te komen. Een land ook waar de ene burgeroorlog nog niet beëindigd lijkt voor de volgende al weer begint. Een land met het hoogste aantal politieke moorden ter wereld, een ongekende corruptie en de thuisbasis van machtige drugskartels.
‘Cultuur van geweld’ is dan ook een term die in vele beschouwingen over Colombia opduikt. En ofschoon het gebruik van geweld, van veel geweld, in Colombia niet van vandaag of gisteren is -bij de violencia, de niet verklaarde burgeroorlog tussen liberalen en conservatieven in het midden van de vorige eeuw, vielen naar schatting tussen een kwart en een half miljoen doden- moeten we niet vergeten dat het politieke geweld niet uit de lucht of uit de cultuur komt vallen. Uiteindelijk vindt ze haar wortels in de schrijnende ongelijkheid tussen het bezittende en het niet bezittende deel van de Colombianen en de diepe en uitzichtloze armoede van de meerderheid van de bevolking.

Guerrilla
De linkse guerrilla in Colombia en met name het FARC is al meer dan veertig jaar actief. Bij de vredesonderhandelingen met de huidige president Pastrana kreeg het FARC vorig jaar de beschikking over een gedemilitariseerd gebied van 44.000 vierkante kilometer (groter dan Nederland). Daar vormt het nu feitelijk een staat binnen de staat. Ook de tweede guerrillabeweging -het ELN- heeft zijn positie de afgelopen jaren aanzienlijk versterkt. Samen hebben de beide bewegingen zo’n twintigduizend guerrillastrijders onder de wapenen, verdeeld over zeventig fronten, waarmee ze in hele land actief zijn.
Het regeringsleger dat uit 130.000 manschappen bestaat waarvan er (maar) 25.000 tegen de guerrilla ingezet (kunnen) worden is niet in staat om de groeiende kracht van FARC en ELN te weerstaan. De strijd wordt nu feitelijk overgelaten aan paramilitaire groepen die met bloedige terreur de angst er in proberen te houden. Vooral door hun toedoen is Colombia het land met het grootste aantal politiek geïnspireerde moorden, ontvoeringen en verdwijningen in de wereld.

Plan Colombia
Het door de Amerikaanse regering ontwikkelde Plan Colombia behelst een steun van zeven en een half miljard dollar in de komende jaren. Dit geld is voor een groot deel bestemd voor militaire training van Colombiaanse (anti-drugs)eenheden en de aanschaf van zestig Blackhawk en Huey helikopters.
De training en begeleiding van het Colombiaanse leger zal voor het grootste deel niet door het Amerikaanse leger worden gedaan maar worden uitbesteed aan particuliere ondernemingen. Dit zijn bedrijven als MPRI (Military Professional Resources Inc.) en andere bedrijven opgericht door voormalige Amerikaanse militairen of werknemers van de CIA. Het voordeel van deze ‘privatisering’ van de oorlog is dat terwijl de gecontracteerde ondernemingen wel direct verantwoording afleggen aan het Pentagon, de controle op hen doen en laten door het Amerikaanse congres veel minder is.

Drugs
Formeel gaat het bij Plan Colombia helemaal niet om de guerrilla maar om drugs. Om dat aannemelijk te maken wordt de Colombiaanse guerrilla systematisch als ‘narco-guerrilla’ afgeschilderd. Dat is op zich geen nieuwe aanpak. Ook in de jaren zeventig en tachtig werden bijvoorbeeld de sandinisten en het Salvadoraanse verzet door de CIA systematisch in verband gebracht met drugshandel. Ondanks alle pogingen daartoe is de Amerikaanse inlichtingendienst er nooit in geslaagd om ook maar een glimp van een bewijs voor die connectie te leveren terwijl het inmiddels wel duidelijk is dat de door de Amerikaanse regering gesteunde Nicaraguaanse contras betrokken waren bij drugshandel.
In Colombia ligt het gecompliceerder. Daar wordt net als in de buurlanden al eeuwenlang coca verbouwd, oorspronkelijk een onschuldig genotmiddel van de lokale bevolking. Door de stijgende vraag naar cocaïne is het verbouwen van coca de afgelopen decennia steeds lucratiever geworden, en er wordt ook steeds meer papaver verbouwd. Voor veel boeren in Colombia zijn dit vrijwel de enige gewassen met handelswaarde. Ook de guerrillaorganisaties verdienen aan de coca en papaver, omdat zij in de gebieden onder hun controle belasting heffen. Er is dus een relatie tussen de Colombiaanse guerrilla en drugs, maar er is geen enkel bewijs dat het FARC of het ELN gecontroleerd worden door de drugsmaffia.
Het gebruik van de term narco-guerrilla is net zoiets als Nederland een narco-staat noemen omdat de staatskas mede gevuld wordt door belasting op de winsten van de paddoverkoop en via de ‘pluk-ze’ wetgeving met het geld van drugshandelaren, om van de alcohol- en tabaksaccijns nog maar te zwijgen.

Drugsbestrijding
De strijd vanuit de VS tegen de coca- en papaververbouw in landen als Colombia is uiterst hypocriet. De exportgewassen die voor de Colombiaanse boeren een alternatief zouden kunnen zijn worden op de Amerikaanse markt niet toegelaten, of worden zodanig belast dat er geen redelijke prijs mee te maken is. Daar komt bij dat de enige effectieve manier om de drugsproblematiek te bestrijden het behandelen en begeleiden van de drugsgebruikers is en dat gebeurt in de VS nog niet met een derde van de harddrugsgebruikers.
In plaats van het drugsprobleem aan te pakken daar waar het kan -bij de gebruikers- of de producerende boeren de kans te geven een alternatief te ontwikkelen kiezen de VS voor het grootschalig vernietigen van de gewassen door besproeiing vanuit vliegtuigen. De afgelopen jaren zijn er zo’ n driehonderdduizend hectaren met herbicide bespoten. De gevolgen daarvan voor zowel de mensen als het ecosysteem zijn desastreus.
De Nederlandse journaliste Marjon van Royen en de fotograaf Kadir van Lohuizen deden eind december verslag in de NRC van de besproeiing van Colombiaanse dorpen met het bestrijdingsmiddel Roundup Ultra. Uit hun verhalen wordt duidelijk dat het middel -in tegenstelling tot wat de producent en de Colombiaanse en Amerikaanse overheid beweren- verre van onschuldig is voor mensen. Vooral kinderen worden er ernstig ziek. Ook blijkt duidelijk dat de besproeiingen niet specifiek gericht zijn op de coca- en papaverteelt, maar dat ook zeer bewust de waterbronnen worden bestookt. Dat maakt duidelijk dat de oorlog niet is gericht tegen de drugs maar tegen de bevolking die als de sociale basis van de guerrilla wordt gezien.

Regionaal
Plan Colombia heeft niet alleen tot doel de Colombiaanse guerrilla te liquideren. Het is er vooral op gericht om in dit deel van Zuid-Amerika een duidelijke militaire aanwezigheid van de VS te garanderen. Het afgelopen jaar hebben de Amerikanen, door de overdracht van het Panamakanaal, hun militaire basis in de Kanaalzone immers moeten ontruimen. Met Plan Colombia willen ze dat verlies compenseren. Het gaat hier om een voor de Amerikanen belangrijke en zeer instabiele regio (Venezuela onder de populist Chávez; het Peru na Fujimori; Ecuador met de indiaanse opstanden; de oplevende sociale beweging in Bolivia).
In vele opzichten dreigt een herhaling van de oorlog in Vietnam en die tegen Nicaragua en het verzet in El Salvador. Destijds werd de strijd tegen het communisme als reden aangevoerd, nu is het de strijd tegen de drugs. Ook Nederland, dat de vliegvelden van Aruba en Curaçao ter beschikking heeft gesteld aan de VS (zie Grenzeloos 58), is indirect bij deze smerige oorlog betrokken.

Op de website van het Transnational Institute (www.tni.org) is veel informatie over de War on Drugs en het Plan Colombia te vinden.