Op het negende SP-congres, op 18 december te Zwolle, staat de ideologische grondslag van de partij ter discussie. De nieuwe (concept-) visietekst Heel de mens, alternatieven voor 'Brutopia' zou het Handvest 2000, dat in 1991 werd vastgesteld, moeten vervangen. Omdat het zoals het heet 'zijn uiterste houdbaarheidsdatum' nadert.
Minder concreet
Vergeleken met Handvest 2000 is Heel de mens een stuk minder concreet. Volgens Jan Marijnissen is dat logisch: 'Deze teksten zijn inherent aan een echt beginselprogramma. Onze tekst uit 1991 was toch meer een checklist voor een socialistisch Nederland.'
Volgens Heel de mens wordt de Nederlandse verzorgingsstaat omgebouwd tot een neoliberale rompstaat, een zogeheten 'Brutopia'. Bij de realisering van een alternatief laat de partij zich nu leiden door drie centrale begrippen: menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit tussen mensen. Daarbij ziet de SP drie hoofdtaken voor zichzelf weggelegd: het formuleren van kritiek op de neoliberale wereldorde, het voeren van strijd voor alternatieven en het discussiëren met iedereen die wil en durft na te denken over een betere wereld.
Handvest 2000 was veel concreter. Socialisering van de produktiemiddelen. Grote bedrijven en instellingen in gemeenschapsbezit. Niet het maken van winst, maar behoeftevoorziening dient het motief te zijn voor produktie. De noodzaak van economische planning werd genoemd. Het maximumsalaris mag niet meer dan het drievoudige bedragen van het minimum. Volksvertegenwoordigers worden kandidaat gesteld door een maatschappelijk verband, zoals een wijk, een bedrijf of een organisatie. In Heel de mens wordt nu gesteld: 'De parlementaire democratie is het beste middel om de wil van de bevolking tot uitdrukking te brengen'.
Reformisme
Het stuk is in enkele SP-afdelingen in de grote steden niet enthousiast ontvangen. Er is veel kritiek op het wollige taalgebruik: 'had ook een tekst van D'66 of PvdA kunnen zijn'. Gewezen wordt ook op het gebrek aan referenties aan het socialisme en het volledig ontbreken van concrete eisen, zoals socialisatie van de tweehonderd grootste bedrijven en de 32-urige werkweek met behoud van volledig loon. Het SP-partijbestuur zal de op- en aanmerkingen van de afdelingen verwerken in een tweede versie. Het congres van 18 december zal uiteindelijk de knoop doorhakken.
Veel van de kritiek van de SP-afdelingen op het nieuwe visiestuk is terecht. Bovendien maakt men het zichzelf wel erg gemakkelijk door de ondergang van het 'reëel bestaande socialisme' te wijten aan 'gebrek aan democratie, aan starheid, dirigisme en corruptie'. Wellicht is deze tekst deels bedoeld als openbare afrekening met het maoïstische verleden van de SP, Marijnissen heeft zich ook in die zin uitgelaten, maar juist dan mag je van een organisatie die nog steeds een socialistische maatschappij nastreeft (ook in het voorgestelde congresstuk) wel een wat uitgebreidere verklaring voor het stalinisme en maoïsme verwachten en komt de visie op het socialisme er wel erg bekaaid vanaf. Het lijkt soms alsof men terugverlangt naar de dagen van Joop den Uyl. Vergeleken met de koers van de huidige sociaal-democratie een verschil van dag en nacht, maar in essentie was ook de leiding van de PvdA in Den Uyls dagen niet bereid om een einde te maken aan het kapitalisme.
Volgens Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Politieke Partijen, maakt de partij 'een vergelijkbaar proces door als de PvdA, hoewel de SP nog steeds een stuk linkser is. De huidige tijdgeest, waarbij partijen naar het midden zijn opgeschoven, heeft zijn uitwerking op de SP niet helemaal gemist'. Volgens Voerman is het 'in feite een reformistische partij geworden'.
Sympathiek, maar...
Menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit tussen mensen vormen voor de SP het fundament van een beschaafde samenleving en 'de kern van het socialisme'. Het zijn zeer sympathieke uitgangspunten, maar zodra het concreet wordt valt er ook meteen het een en ander op af te dingen.
De lofzang op de parlementaire democratie is al eerder genoemd, maar wat te denken van: 'We pleiten voor vergroting van de zeggenschap van de gekozen organen over de economie als zodanig én uitbreiding van de invloed van werknemers en hun vakbonden in de bedrijven'. Maar de zeggenschap over de bonden is meer en meer bij de leden weggehaald door een toplaag van bestuurders. Op het laatste SP-congres werd nog geprobeerd de partij een uitspraak te laten doen over de noodzaak van de opbouw van een strijdbare en democratische vakbeweging. Met de meer dan 25.000 leden die de SP nu heeft, zou ze natuurlijk een heel effectieve bijdrage kunnen leveren aan de regeneratie van de Nederlandse vakbeweging. Helaas wees het congres het voorstel af. Bijna ouderwets klinkt de volgende zinsnede in de visietekst: 'De taken van ons leger dienen te worden beperkt tot de verdediging van het grondgebied'.
Karakterisering
Welke karakterisering moet je de SP na lezing van Heel de mens nu geven? Een links-reformistische partij, duidelijk radicaler dan de sterk naar rechts opgeschoven sociaal-democratie. In veel opzichten lijkt ze op de voorloper van de PvdA, de Sociaal-Democratische ArbeidersPartij (SDAP) en de oude Communistische Partij Nederland (CPN). Nationaal, een belangrijke rol wegleggend voor de staat, ondersteuning van het klassieke sociaal-democratische concept van een volksleger. Niet revolutionair, wel sprekend over het socialisme, maar dan vooral op zon- en feestdagen. Hoge verwachtingen van de electorale methode, vreedzame overgang naar het socialisme enzovoort.
Ook als Heel de mens aangenomen wordt blijft de SP interessant, zeker naarmate GroenLinks verder naar het regeringspluche opschuift. Het is een kleine massapartij die zich althans in vorm op het socialisme beroept. De verplichte afdracht van de vergoedingen van volksvertegenwoordigers is sympathiek. Uitlatingen van, bijvoorbeeld, de kersverse Europarlementariër Erik Meijer die 'de SP als ontmoetingsplek van socialisten' ziet, wijzen erop dat de SP wil werken aan de opbouw van een nieuwe linkse pool. En natuurlijk was ook het moedige standpunt van de SP tegen de NAVO-bombardementen op Joegoslavië, waarbij men ze moeilijk het gebruikelijke populisme kon verwijten.
Het lijkt erop dat de SP zich nog sterker op de politieke kaart wil zetten. Door een onlangs geïntensiveerde ledenwerfcampagne, maar ook door het nieuwe visieprogramma te presenteren als een uitnodiging aan de critici van het neoliberalisme om mee te denken en te werken aan het uitwerken van alternatieven voor 'Brutopia' en zich dus aan te sluiten bij de partij. Niemand kan nog voorbij gaan aan het groeiende belang van de SP. Maar, omgekeerd, zou de SP ook niet voorbij moeten gaan aan de kritiek van binnen en buiten de partij op Heel de mens.
Reactie toevoegen