Hoe is Amsterdam Anders/ De Groenen tot stand gekomen?
Voor ons als SAP begon het eigenlijk al in het begin van de jaren negentig. We constateerden toen als SAP-Amsterdam dat we wel op allerlei punten actief waren, maar weinig contact hadden met mensen die zich met allerlei stedelijke thema’s bezig hielden. Toen zijn we - min of meer met de natte vinger - gaan kijken welk thema er op stedelijk vlak echt belangrijk zou gaan worden. Het was duidelijk dat dat de Noord-Zuidlijn zou zijn. We zijn met een paar mensen actief geworden in het referendumcomité tegen die metrolijn en raakte ook betrokken bij een aantal andere referendumcampagnes.
Dat is allemaal betrekkelijk succesvol verlopen en vervolgens hebben we geprobeerd om een politieke vertaling daarvan te maken. De oorspronkelijke bedoeling was om een bundeling te vormen van verschillende bewegingen of mensen daaruit. We hebben toen met heel veel verschillende mensen rond de tafel gezeten, maar bij de voorbereiding van de vorige raadsverkiezingen werd duidelijk dat we maar ten dele in die opzet zouden slagen. We misten bepaalde groepen. Wat overbleef bestond uit drie componenten: mensen uit de SAP, uit de Groenen en een groep ongeorganiseerden. Dat is uiteindelijk AA/DG geworden.
Wat werd toen als het perspectief gezien?
We wilden geen partij oprichten of zo, maar wel een stedelijke beweging bundelen. Bij de verschillende referenda had zich steeds een betrekkelijk grote meerderheid uitgesproken tegen het beleid van de gemeente en het leek mogelijk om een groep mensen te vinden die een rol zouden willen spelen in het vormen van een politiek alternatief. Mensen die een fundamenteel democratische manier van bestuur willen, een socialer en groener beleid en daarmee een rol kunnen spelen in een hergroepering van links, wat voor de inzet van de SAP-ers was.
Dat klopte niet helemaal - een deel van de mensen dat bij de referenda actief was bleef zich op bestaande politieke partijen richten. Maar uiteindelijk haalden we een redelijk resultaat bij de verkiezingen: 5,7 procent van de stemmen en drie zetels. Dat was beduidend meer dan wat de Groenen daarvoor haalden.

Radicale democratie
Wat was het bindende element?
Ik denk dat het bindmiddel van de mensen die toen bij elkaar kwamen vooral een consequent radicaal democratische opvatting is. Als je op andere terreinen komt zijn er andere accenten en soms meningsverschillen maar dat consequent democratische is heel wezenlijk. Ideeën over participatief budgetteren, zoals ze dat in Porto Alegre ontwikkelt hebben, spelen daarbij een belangrijke rol. Die ideeën werden eigenlijk automatisch binnen Amsterdam Anders geaccepteerd als basis van hoe je directe democratie vorm kan geven. Wij noemen ons geen socialistische beweging, maar een radicaal democratische. Ik denk dat als je echt radicaal democratisch, sociaal en groen bent dat dat socialistisch is, maar anderen denken bij socialisme aan DDR-achtige toestanden en dat willen we in ieder geval niet. Het gaat er om wat we doen, niet welk etiket we erop plakken.

Beperkingen
‘Je moet je ook goed realiseren,’ gaat Herman verder, ‘dat zo’n club ook grote beperkingen heeft. Het gaat om mensen die zich met de bestaande stedelijke politiek bezighouden, die vinden dat dat op een andere manier moet gebeuren en die zich niet meteen richten op een soort totaalprogramma voor de hele maatschappij. Het is een club die lokaal functioneert en vanuit dat perspectief over allerlei belangrijke zaken een politieke juist standpunt inneemt, variërend van de oorlog in Afghanistan tot de globalisering.
Maar het is geen aanzet tot een nieuwe linkse partij in Nederland. Ik sluit helemaal niet uit dat dat er ooit nog van komt, dat er in andere plaatsen ook dit soort formaties gaan ontstaan en dat dat ooit uitloopt op een landelijke organisatie, maar zover zijn we nog lang niet. We hebben het nu over een groep mensen die weliswaar globaal denkt, maar vooral lokaal bezig is.’
Meer invloed
Wat zie je als verdere perspectieven?
In de loop van het afgelopen jaar zijn er nieuwe mensen bij betrokken geraakt, onder andere uit de kraakbeweging. Het gaat om minder mensen dan ik zou willen, maar er beweegt ook minder in de stad dan we hoopten. Vier jaar geleden hadden we het idee dat de beweging zou groeien en dat we dus ook nieuwe mensen en groepen konden aanspreken. Dat is dus niet gebeurd en dat heeft tot een kleinere aanwas dan verwacht geleid. Maar de boel is nu wel beter gestructureerd. Uiteindelijk hebben we een prachtige kandidatenlijst met mensen die hun sporen verdiend hebben in verschillende bewegingen.
De verdere ontwikkeling hangt natuurlijk van de stembusuitslag af. Hoe beter de uitslag hoe makkelijker het is om verder te gaan. Daarnaast is de vraag hoe de beweging in de stad zich ontwikkelt. Dat is allemaal niet te voorspellen.

Maar kan je wel conclusies trekken voor een breder proces van herstructurering in Nederland?
Dat lijkt me wel. In de eerst plaats zie je dat het mogelijk is om als een betrekkelijk kleine club als de SAP een dergelijk initiatief te nemen en iets van de grond te krijgen -daar is ruimte voor. Deels komt dat doordat we vanaf het begin als SAP gezegd hebben: we gaan wel een globale politieke benadering hanteren, maar we gaan geen georganiseerde fractie vormen of zoiets. Op hoofdlijnen hebben we een bepaalde benadering, maar op allerlei details is een situatie waarin SAP-leden het onderling oneens zijn goed voorstelbaar. Een samenwerking als de onze werkt alleen als er geen dubbele agenda’s zijn. Zijn die er wel - als er bijvoorbeeld iemand is die de ambitie heeft om de landelijke politiek in te gaan en er voor kiest om te proberen kamerlid voor GroenLinks te worden - dan geeft dat problemen. Uiteindelijk is Roel van Duin dan ook uit de fractie gestapt.
Wij hebben nooit geheime plannen gehad. Maar je moet wel goed in de gaten houden met wat voor een club je bezig bent. Een goed voorbeeld daarvan is het verkiezingsprogramma. Dat is voor een groot gedeelte geschreven door SAP-leden, maar die gaan dan niet proberen om over hun eigen hoofd heen te springen en een programma te maken waar alles wat wij als SAP vinden in staat. Wat er nu ligt is een heel goed radicaal-democratische programma - het programma van deze club. Dat is belangrijk.

Zichtbaar
Maar ben je dan nog wel zichtbaar als SAP? Verzuip je niet?
Als je in een vertegenwoordigend lichaam zit moet je altijd heel goed uitkijken of je niet in het parlementaire werk verzuipt. Pas in de praktijk zie je hoe dat in zijn werk gaat, hoe sterk die druk is. Je gaat gauw denken dat wat er in dat gebouw aan de Amstel gebeurt de werkelijkheid is.
Is er wel genoeg aangedaan om ook vanuit de rest van de SAP daar tegenwicht tegen te bieden? En omgekeerd om de ervaringen in AA/DG ook in de SAP te verwerken?
Nee, dat is niet voldoende gebeurd. Dat heeft te maken met dat opgezogen worden door het raadswerk, maar ook door de interne problemen in Amsterdam Anders - dat heeft ook heel veel tijd en energie gekost. De komende tijd moeten we dat zeker beter gaan organiseren.
Maar in ieder geval is mijn belangrijkste conclusie dat dit soort initiatieven mogelijk zijn als je het op een open, niet-fractionele manier doet. Ik ben er heilig van overtuigd dat dat niet uniek is voor Amsterdam. Natuurlijk zal het in andere plaatsen met een minder sterke linkse traditie om minder mensen gaan, maar er zijn zeker mogelijkheden. En in wezen is het vergelijkbaar met wat we doen in Attac, Solidariteit en in andere organisaties waarin wij actief zijn. Tegelijkertijd moet je daar allemaal steeds de beperkingen van blijven zien. Het leidt niet meteen tot een kwalitatieve sprong vooruit, het is allemaal werk van lange adem.