De Poolse kiezers hebben bij de presidentsverkiezingen Jaroslaw Kaczynski bevestigd als sterke man van hun land. Hij was zelf wel geen kandidaat, hij is “slechts” de baas van de regerende PiS. Maar het is zijn marionet, Andrzej Duda, die de tweede ronde won tegen de rechtse liberaal Rafal Trzaskowski, burgemeester van Warschau.

Kerk en vaderland

Duda was vijf jaar eerder verrassend tot president gekozen. Hij trachtte sindsdien enkele keren uit de schaduw van zijn meester, Kaczynski, te treden, maar werd snel tot de orde geroepen. Omdat hij een eenvoudige populaire figuur is die in de Pis-pas loopt, gaf zijn baas hem de kans om zijn functie te verlengen.

De PiS, Partij voor Recht en Gerechtigheid, houdt dus alle touwtjes van de macht in handen. Onder het oog van Kaczynski en met hulp van de katholieke kerk en haar 25.000 parochiepriesters die vanaf de preekstoel stemadvies geven: voor de verdediging van de familie en van het vaderland, bedreigd door de “nieuwe bolsjewieken”, zijnde de verdedigers van homorechten, de Europese Unie en compagnie. De Poolse bisschoppen riepen de Polen in het buitenland op ook een handje toe te steken om familie en vaderland veilig te stellen.

Duda maakte van een homovijandige herziening van de grondwet zelfs een centraal strijdpunt. De PiS wil grondwettelijk vastleggen dat homo- en lesbische koppels geen adoptierechten krijgen.

Sociaal

De PiS kan nu haar greep op de rechtelijke macht verder uitbouwen. De Europese Unie maakt zich wel erg druk om die afbouw van de rechtsstaat, maar pogingen om EU-subsidies te koppelen aan eerbied voor de rechtsstaat, maken geen kans. Het dreigen met sancties heeft de Hongaarse of Poolse regeerders niet doen buigen. Integendeel, ze gebruiken dat als een electoraal element, zij zijn de verdedigers van de nationale soevereiniteit tegen “de nieuwe bolsjevieken”.
Kaczynski kan nog een stap verder gaan met het herschrijven van de geschiedenis in “patriottische” zin. De PiS heeft de voorbije vijf jaar die geschiedenis al flink herzien, onder meer in het geschiedenis onderwijs op de scholen.

Toch dankt de PiS haar opeenvolgende verkiezingssuccessen vooral aan haar sociale maatregelen. Tegenkandidaat Trzaskowski werd tijdens de campagne regelmatig herinnerd aan het beleid van Donald Tusk (2007-2014) van het liberaal-conservatieve Burgerplatform (OP, lid van EVP). Toen werd de pensioenleeftijd verhoogd tot 67 jaar, en de sociale ongelijkheid werd gevoelig groter.

Zowel de OP als begin deze eeuw de Sociaaldemocraten, voerden een neoliberaal beleid om toch maar aansluiting te vinden bij de rest van de EU (waarvan Polen sinds 2004 lid is). In 2015 won de PiS de verkiezingen met een xenofobe campagne tegen het “migratiegevaar”. Maar vorig jaar won ze de verkiezingen met haar sociale maatregelen. Ze had de pensioenleeftijd verlaagd, de lonen waren gevoelig gestegen, er waren de extra uitkeringen voor gezinnen waardoor miljoenen Polen voor de eerste keer op vakantie konden.

De PiS staat nogal zwak in de grote steden en in het meer welvarende westen van het land. Maar de PiS regering deed extra investeringen op het platteland, vooral in de armere gebieden waar onder meer goede wegen werden aangelegd en nieuwe scholen werden gebouwd. Ontvolkte dorpen herleven. In die streken haalt de PiS monsterscores.

Blijvers?

Wat stelt de oppositie daartegenover. Trzaskowski moest tijdens de campagne beloven dat hij niet zou raken aan de sociale programma’s van de PiS. Dat is niet direct een wervende houding, moeten toegeven dat de regering goed sociaal werk leverde. Links is er in deze verkiezingen helemaal niet aan te pas gekomen, met een kandidaat die net boven 2 percent haalde.

De zege van Duda, hoe nipt ook, toont nogmaals aan dat regerend radicaal rechts via verkiezingen aan de macht kan blijven. De Hongaarse premier Viktor Orban zit zeer stevig in het zadel. Binnenkort zijn er regionale verkiezingen in Italië, en de gouverneurs van de uiterst-rechste Lega staan er in de meeste gevallen zeer goed voor. In Frankrijk zijn nogal wat burgemeesters van het uiterst-rechtse RN met hoge scores herkozen. De Indiase premier Modi verstevigde bij de verkiezingen van vorig jaar ook al zijn positie. En VS-president Donald Trump ligt nog altijd niet in de touwen, zijn achterban is soliedener dan ooit…

Dit artikel verscheen eerder op Uitpers.