Irréversible

Noé vertelt geen verhalen maar onderzoekt de meest beangstigden kanten van de menselijk geest. Seul contre tous (1998), zijn vorige film, handelde over de ondergang van een pathologische slager in haat, geweld en het onvermogen om zijn dochter lief te hebben. Irréversible ('onomkeerbaar') draait om twee gebeurtenissen die nooit meer kunnen worden hersteld: de moord in de louche homobar Rectum en de verkrachting van Alex, de vrouwelijke hoofdpersoon.

Omkering
Irréversible begint bij het einde, en eindigt bij het begin. De 'hoofdstukken' zijn chronologisch, maar in omgekeerde volgorde achter elkaar gezet. Zo begint een sequentie in een taxi, en eindigt het deel dat daarop volgt met hoe ze in de taxi stappen. Het mag een gimmick lijken, maar het is buitengewoon effectief voor wat Noé met zijn film wil zeggen.
Een 'normale' film biedt de kijker de gelegenheid om kennis te maken met de hoofdpersonen. In deze film leer je Alex pas kennen nadat ze verkracht is. Je krijgt vooraf geen mogelijkheid je met haar of een van de andere personages te identificeren. Het bedoelde gevolg daarvan is dat de gebeurtenissen je overvallen zonder dat je je daartegen hebt kunnen wapenen met een voorgevoel of begrip van de situatie en de drijfveren van de personages. De verkrachtingscène - zeven minuten lang gefilmd vanuit één enkel camerastandpunt - is daardoor tegelijkertijd afstandelijk en 'echt'. Het gevoel dat overheerst is het besef van de willekeur ervan. Het is verscheurend en onverdraaglijk om te zien.
De rondtollende camera, de onmogelijkheid om je met de personages te identificeren en het loslaten van oorzaak en gevolg: dat alles maakt dat de film op een abstract niveau getild wordt. Het gaat niet meer over een avondje stappen van Alex (gespeeld door Monica Belluci), haar vriend Marcus (Vincent Cassel, bekend van o.a. La Haine) en haar ex-vriendje Philippe, dat in verschrikking eindigt. Een chronologisch verteld verhaal waardoor je je kunt laten meeslepen zou ontsnapping bieden. Noé staat dat niet toe, maar legt vragen op over agressie, mannen en vrouwen, seksualiteit en over hoe die zaken zich tot elkaar verhouden.

Ambivalentie
Na de verkrachtingsscène zien we het feest waar Alex vandaan kwam; daarna zien we hoe ze met Marcus en Philippe de metro neemt naar het feest; en tot slot hoe zij ontwaakt naast Marcus en hoe haar ex belt met de vraag of ze willen gaan stappen. En al die tijd weet je hoe het zal aflopen.
Dat besef maakt je op een scherpe wijze gevoelig voor de 'normale', meer subtiele manieren waarop Alex door mannen wordt vernederd. Op het feest wordt Marcus dronken en lastig; hij zoent met andere vrouwen en maakt ruzie met haar. In de metro dringt Philippe aan op een antwoord op de vraag of ze met haar nieuwe vriend wél kan klaarkomen, en wat hij dan fout deed. Marcus laat zich die ochtend onglippen dat zij 'van hem is', en ze corrigeert hem lachend: 'Ik ben geen ding'. Het geworstel met de mannelijke ego's rond Alex, is pijnlijk om te zien. Je vraag je af waar dat zal eindigen - maar je kent het antwoord al.
Politiek maakt dat de film tot een felle aanklacht tegen seksisme en vrouwenonderdrukking. Maar alleen dat zeggen is te simpel. Verontrustender zijn de psychologische mechanismen tussen mannen en vrouwen die de film toont. Aan het einde zien we hoe Alex de dag begint met een speelse vrijpartij met Marcus. Ze wil opstaan want ze moet nog dingen doen, maar hij wil misschien wel vrijen en dringt aan. Ze worstelen op bed, ze stoeien en het ziet er allemaal heel leuk en speels uit. Je kunt zien hoe zijn jongensachtige 'toe nou' haar ook charmeert - maar als hij haar weer op het bed trekt en wéér aandringt . . .
‘Waar ligt de grens?’ lijkt Noé te vragen. Seks is een spel met verschillen, inclusief de verschillen in aangeleerd gedrag die van mannen meer assertiviteit en van vrouwen verleidelijkheid verwacht. Veroveren en veroverd worden, in essentie agressieve impulsen, maken seks ook spannend en leuk. Op de vraag van haar ex Philippe, waarom ze bij hem niet klaar kon komen, antwoordt Alex: 'Je was teveel bezig met mijn genot. Laat je gaan. Je moet alleen aan jezelf denken, dan geniet ik ook meer.' Met de verkrachtingsscène nog op je netvlies, krimp je ineen als je het hoort - toch is ook dat een deel van de waarheid.

Die uitspraak zou makkelijk als een excuus voor de verkrachting kunnen worden aangedragen, toch haal je het niet in je hoofd als je de film hebt gezien. Irreversible slaagt erin tegelijkertijd aan te klagen en lastige vragen te stellen over seksualiteit en agressie. De film toont veel van de ambivalenties tussen mannen en vrouwen, zonder aan de duidelijke veroordeling iets af te doen. Niet iedereen moet deze harde film gaan zien, maar wie het wel doet blijft - als de bioscooplampen weer aangaan - nog lang zitten nadenken.

Soort artikel

Reactie toevoegen

Plain text

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
Uw reactie zal niet meteen verschijnen, deze wordt eerst goedgekeurd door de beheerder.
pagetoptoptop