Blue Band, Dove en Unox: iedereen heeft zonder het te weten wel iets van Unilever in huis. De 'bekende onbekende' multinational van gedeeltelijk Nederlandse oorsprong is een van de grootste bedrijven in de wereld op het gebied van voedingsmiddelen en verzorgingsproducten. En wie groot is, wil groter worden. Het is vreten of gevreten worden in de globaliserende economie.

Weg naar groei
Om die groei te bereiken werd in 2000 de strategie 'Weg naar groei’ ingezet. Unilever wilde hoog in de top 10 komen van multinationals op het gebied van consumentenartikelen. De winstmarge moest naar zestien procent en de omzet met vijf procent per jaar omhoog - ongeacht de economische omstandigheden. Om geld voor deze groei vrij te maken werd het aantal merken teruggebracht van 1600 naar 400. Meer dan 150 fabrieken moesten sluiten of werden verkocht. Wereldwijd verdwenen zo’n 50.000 tot 60.000 banen.
Met deze saneringen werd in ieder geval één doelstelling gehaald: de winstmarge haalde de dubbele cijfers. Maar dat succes was vooral het gevolg van het afslanken van bedrijven en verkoopkantoren, niet van een groeiende omzet en geslaagde introductie van nieuwe producten. Unilever zakte af naar een schamele dertiende plaats in de ranglijst van concurrenten.
Desondanks blijft het management altijd positief, de strategie van ‘Weg naar groei’ zou niet mislukt zijn. Een nieuwe leider heeft de problemen vol energie aangepakt. Vitaliteit is het nieuwe toverwoord. Unilever heeft het beste met haar consumenten voor. Die moeten zich gezond voelen en er goed uitzien met haar merken. Een mooi voorbeeld is de reclame voor Dove zeep. Dit merk wordt niet aangeprezen door filmsterren, maar door gewone vrouwen. Uiteraard zorgvuldig gecast.

Zeeuws meisje
De verpakking mag dan veranderd zijn, de wijze waarop Unilever haar doel tracht te bereiken blijft ijskoud en keihard. De winst moet in de dubbele cijfers blijven. De nagestreefde omzetstijging is wat bijgesteld: het bedrijf hoeft nu nog maar met drie tot vijf procent per jaar te groeien. Tegelijkertijd wordt versneld een nieuwe 'efficiencyslag' ingezet, zoals dat zo mooi heet, ingezet. Alle fabrieken in Europa vallen voortaan onder een kantoor in Zwitserland, dat alle grondstoffen centraal in gaat kopen en de productie verdeelt. Zo moet overcapaciteit verdwijnen en de productie daar gemaakt worden waar dit het goedkoopste is. Ook wil het management onder andere de financiële administratie en ICT uitbesteden aan bedrijven in Oost-Europa en India. Zeeuws meisje, het onlangs gereanimeerde margarine merk, moet misschien emigreren. De nieuw gekozen promotiebabe komt straks niet uit de Zeeuwse klei maar uit de Hongaarse poesta.
Het uitbesteden van de administratieve afdelingen betekent een directe bedreiging van de banen van 5000 mensen in Europa. Tot woede van de werknemers, die weliswaar door de jaren heen gewend zijn geraakt aan constante herstructureringen, maar niet op zo'n botte wijze. 'Alleen de kosten tellen, visie ontbreekt bij het management', meent een lid van de ondernemingsraad. 'We moeten in Europa goedkoper worden. Een productieproces dat voorheen zeven dagen duurde, mag nu nog maar vijf dagen kosten. Want in Zwitserland is berekend dat dit kan, met minder mensen. En als het toch niet lukt, gaat de productie wel ergens anders heen.' Het gevolg daarvan is een neergaande spiraal. 'Met minder productie word je alleen maar weer duurder, omdat de vaste kosten blijven.'
Door die ‘race to the bottom’ staan de arbeidsvoorwaarden in toenemende mate onder druk. De pensioenregeling moet goedkoper, de werknemers flexibeler. Door een nieuw functie-indeling kunnen ze er zelfs in loon op achteruit gaan. En het einde is niet in zicht: zelfs vanuit Polen wordt de productie weer verplaatst naar Roemenië, omdat het daar goedkoper is.

Europees onderhandelen
Wat de gevolgen van zo'n strategie zijn voor de sfeer op de werkvloer behoeft geen nadere uitleg. Toch dringt het amper door tot het Unilever-management dat haar strategie wel eens funest kan uitwerken voor de motivatie van het personeel, en dus voor het behalen van haar doelstelling om efficiënter te werken. De vakbonden en ondernemingsraden hebben de handschoen wél opgepakt. Op 1 december werd een internationale actiedag met demonstraties en werkonderbrekingen georganiseerd. Voorzitter Guenther Baltes van de Europese Ondernemingsraad verklaarde dat het management alleen maar naar binnen gericht is. De vakbonden eisten dat er met hen voortaan onderhandeld wordt op Europees niveau. Lucas Vermaat, bestuurde bij FNV Bondgenoten, gaf aan niet meer enkel gebruikt te willen worden voor het afsluiten van sociale plannen.
Als gevolg van deze acties hebben veel nieuwe mensen zich aangesloten bij de vakbond. Op de administratieve afdelingen in Nederland is bijna iedereen lid geworden. Met een direct succes tot gevolg: onder druk van de dreiging met verdere acties is het besluit tot uitbesteden van deze diensten opgeschort. Althans: in die landen waar de bonden een onderhandelingspositie hebben.

Deze ontwikkelingen leiden tot de voorzichtige hoop dat er wat veranderd kan worden. Maar er is nog een grote achterstand goed te maken. De vakbond begint nu voorzichtig te experimenteren met sociale strijd in een geglobaliseerde economie. Unilever is daarentegen al vijftien jaar bezig om zich binnen de Europese Unie te organiseren. De multinationals in Europa maken daarbij handig gebruik van de neoliberale strategie die de Europese leiders in Lissabon vaststelden.
De bonden hebben daardoor te maken met twee tegenstanders. Ze moeten zich afzetten tegen de Europese Unie en de nationale regeringen, door zich te distantiëren van de Lissabon-strategie en door bijvoorbeeld op 14 februari te demonstreren in Straatsburg tegen de nieuwe dienstenrichtlijn. Maar ze staan ook tegenover de bedrijven zelf, die meer en meer de door 'Europa' gecreëerde ruimte gebruiken om werk te verplaatsen en arbeidsvoorwaarden onder druk te zetten. Het is belangrijk dat op beide terreinen het gevecht wordt aangegaan. Het verzet tegen deze Europese Unie dat zichtbaar werd bij het grondwetreferendum, moet gekoppeld worden aan acties in bedrijven. Met iets meer durf is veel te bereiken, zo was te zien bij de recente stakingen bij Shell en de brandweer.

Andere recente artikelen:
Vakbonden
21-11-2005 Vakbondsstrijd in België
21-11-2005 Bolkestein is nog niet dood
21-11-2005 Voor een strijdbare bond
24-09-2005 ´Het besef groeit dat het anders moet´
15-07-2005 Er beweegt weer wat
08-03-2005 Stilte voor de storm