Terwijl het het westen steeds xenofober wordt, zeggen steeds meer mensen homoseksualiteit te accepteren. Hoe is deze tegenstrijdigheid te verklaren? En zijn gelijke rechten wel genoeg, juist in tijden van economische crisis en oorlog?

Het concept 'homonationalisme' wordt vaak gebruikt als synoniem voor racisme in de HLBT (Homo-Lesbo-Bi-Transgender) gemeenschap, vooral sinds Judith Butler het woord bekendheid gaf door haar interventie op de Christopher Street Day manifestatie in Berlijn in 2010. Hoe bedoelde jij de term 'homonationalisme' oorspronkelijk in Terrorist Assemblages? Homonationalisme is niet simpelweg een synoniem van racisme van homo's. De term is niet uitsluitend bedoeld om de instrumentalisering van seksuele minderheden door de staat duidelijk te maken of om nationalisme, xenofobie en imperialisme in Westerse homogemeenschappen te bekritiseren. Mijn doel is een fundamentele kritiek op het liberale discours van gelijke rechten voor queers en aan te tonen hoe deze rechten leiden tot opvattingen van vooruitgang en moderniteit die sommige groepen erkennen als burgers met culturele en juridische rechten, ten nadele van andere groepen die worden uitgesloten. Homonationalisme is meer expliciet geworden na de aanslagen van 11 september maar bouwt voort op vier decennia van liberale insluiting in het tijdperk na de zwarte burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten. De liberale logica leidt tot een impliciete opvatting van seksuele minderheden als blank en van niet-blanken als hetero.

Je stelt dat de vraag niet is hoe homoseksualiteit blank werd, maar hoe 'het homoseksuele subject' blank werd. Wat bedoel je daarmee? Er is een verschil tussen homoseksualiteit als een activiteit of zelfs als identiteit en 'het homoseksuele subject' – de heersende opvatting van een bepaalde positie waaraan bepaalde rechten worden toegekend en waarover op een bepaalde manier gesproken wordt. Als ik aan 'homoseksualiteit' denk, denk ik niet in termen van 'blank zijn', van wit zijn, want seksualiteiten zijn veelvormig maar als ik denk hoe het 'homoseksuele subject' vorm heeft gekregen in juridische discours, in populaire cultuur, in de instituten, in gay and lesbian studies aan de universiteit et cetera, dan is dit Homoseksuele Subject wit.

Kun je een voorbeeld geven van hoe dit subject wit gemaakt wordt? In Terrorist Assemblages bekijk ik hoe tegenwoordig de seksuele (?) anders dan blank wordt gezien in relatie met de veronderstelling dat gemeenschappen van minderheden verondersteld worden heteroseksueel of homofoob te zijn. Dat is de binaire tegenstelling dat het homoseksuele of zelfs queer subject als blank en seculier doet verschijnen: dit subject krijgt vorm in tegenstelling tot een achterlijk, homofoob, niet-blank, uitgesloten subject. Kijk bijvoorbeeld naar het Amerikaanse immigratie-beleid van de laatste veertig jaar, daarin gelden heteroseksuele normen. Gezinshereniging is gebaseerd op heteroseksuele banden en na hereniging ben je afhankelijk van je familie voor kansen op werk, voor een plek om te wonen. Heteroseksualiteit in migrantengemeenschappen is dus verbonden met verwachtingen van staatswege en de manier waarop de staat immigratie structureert. Heteroseksualiteit krijgt op die manier een speciale positie toegekend, los van andere vormen van verwantschap. Hoe strikter het immigratiebeleid wordt, hoe sterker heteronormativiteit benadrukt wordt in migrantengemeenschappen. En aan der andere kant, de opvattingen over wat het betekent om niet-heteroseksueel te zijn, zoals onafhankelijk en vrij van de banden van gezin en verwantschap, en in staat je eigen banden met andere queers te vormen, hebben veel te maken met liberale ideeën over keuzevrijheid en het vermogen om onafhankelijk te zijn van een gezin, om economisch zelfstandig en een goed burger te zijn. Een dergelijke autonomie is bijna een geprivilegieerde positie, een queer wordt gezien als iemand die in hoge mate autonoom is. Hieruit groeit de dichotomie tussen een seculier en liberaal queer subject, in tegenstelling tot een zogenaamde achterlijke, homofobe migrant.

In 'Terrorist Assemblages' wijs je erop dat de homobeweging erg gericht is op het verkrijgen van juridische rechten maar weinig interesse heeft in de vraag wie daadwerkelijk gebruik kan maken van die rechten. Kun je daar een voorbeeld van geven? De grote homo-organisaties in de Verenigde Staten zijn vooral geïnteresseerd in opname in de gemeenschap en gelijkheid voor de wet maar besteden weinig aandacht aan de vraag wie eigenlijk toegang heeft tot die liberaal burgerlijke rechten. Kijk bijvoorbeeld naar wetten tegen hatecrimes, in dit verband misdaden gepleegd op grond van de seksualiteit van het slachtoffer. Toen in 2009 een wet in behandeling was die op nationaal niveau de categorie van hatecrimes tegen homo's en lesbo's zou introduceren, de Mathew Sheppard James Byrd Hate Crimes Legislation waren de voornaamste HLBT-organisaties daar voorstander van en de wet werd ook aangenomen. Maar dit voorstel was gecombineerd met een voorstel om het militaire budget te vergroten. Deze wet droeg bij aan een verdere militarisering van de politie thuis en aan militaire operaties in het buitenland. Wetgeving tegen hatecrimes leidde dus tot meer geld voor de 'war on terror'.

Twee afzonderlijke wetsvoorstellen waren gecombineerd? Dat gebeurt vaker in de VS; het combineren van verschillende maatregelen in één voorstel om zo de kans dat het wordt aangenomen groter te maken. Het argument was dat als hatecrimes vervolgd moesten worden, het veiligheidsapparaat ook meer middelen moest hebben. Gedeeltelijk was het doel om de politie verder te militariseren, de politie is meer en meer op militaire wijze getraind en leger en politie werken steeds nauwer samen wat betreft toezicht en het observeren van vermoedelijke 'terroristen' et cetera.

Het 'Audre Lorde Project' en verschillende andere groepen van niet-blanke en radicale queers protesteerden tegen de wet. Zij publiceerden een verklaring die stelde dat de wet zou leiden tot meer repressie van niet-blanke jongeren die immers vaker worden geacht homofoob te zijn. En de wet zou leiden tot meer moeilijkheden voor niet-blanke queers die nu al te maken hebben met machtsmisbruik door de politie en minder snel op bescherming te kunnen rekenen als zij het slachtoffer worden van een hatecrime. Een maatregel die gezien werd als een juridische stap vooruit had dus een negatief effect op delen van de bevolking.

Hoe reageerden de grote organisaties op deze kritiek? Ze hadden er totaal geen oren voor. Op landelijk niveau was er geen discussie, alhoewel het Audre Lorde Project een debat organiseerde met verschillende organisaties met verschillende opvattingen om de gevolgen van de wet te bespreken. In feite wordt aangenomen dat alle wetgeving en decriminalisatie vooruitgang voor iedereen is. Deze logica ziet niet hoe verschillend wettelijke rechten uitpakken voor verschillende groepen mensen en dat de rechten van de ene groep die van een andere groep kunnen beperken. Dus nu krijgen niet-blanke queers, die al te maken hebben met machtsmisbruik door politie en als verdacht worden aangemerkt, met nog meer problemen te maken als gevolg van maatregelen die hen zogenaamd zouden beschermen. Zij (?) niet degene die daadwerkelijk beschermd worden,

Afgezien van enkele lokale discussies waren anti-hate crime groepen sterke voorstanders van deze wet. En niet-blanke groepen, vooral jongeren, worden al gezien als meer homofoob dan gemiddeld. Mannelijke migranten worden in zowel de VS als in Europa gezien als een bron van homofobie, homofobie krijgt dus een etnisch karakter toegedicht.

Een ander voorbeeld dat je analyseerde in Terrorist Assemblage is het gelijktijdige decriminaliseren van sodomie en de invasie van Irak – wat hebben deze twee gebeurtenissen met elkaar te maken behalve het tijdstip waarop ze plaatsvonden? Maanden nadat de VS Irak binnen vielen werd sodomie in 2003 gelegaliseerd. In het hoofdstuk over de Lawrence kwestie behandelde ik de relatie tussen oorlog en queer rechten in samenhang met het besluit om op landelijk niveau sodomie te decriminaliseren. Tegelijkertijd als dit (?) gebeurde werden steeds meer mensen steeds langer vast gezet, hadden Guantanamo, het opzetten van een infrastructuur om toezicht te houden op de bevolking (?), allemaal gebaseerd op de Patriot Act. Wat is het verband tussen enerzijds deze burgerlijke vooruitgang van rechten voor homo en lesbo's en tegelijkertijd de xenofobe en imperialistische acties tegen moslims in de VS en het Midden-Oosten? Giorgo Agamben noemde het 'post-9-11' de ergste 'uitzonderingstoestand' in de geschiedenis

van de VS. Wat is dan de betekenis van deze historische juridische mijlpaal en deze uitzonderingstoestand? De uitzonderingstoestand is het proces waarmee de wettelijke macht zich vrij van de eigen wetten verklaart. Het recht van habius corpus geldt niet voor de gevangenen in Guantanamo bijvoorbeeld. Wat moeten we dus denken van rechten voor queers en het liberale idee van voortschrijdende vooruitgang als er tegelijkertijd zoveel oorlogszuchtige handelingen plaats vinden.

Ik weet dat het niet gemakkelijk is, wat is deze relatie dan precies? De juridische uitspraak is zeer specifiek in beschrijven wie in aanmerking komt voor bescherming: het gaat om sodomie als een consensuele handeling tussen twee volwassenen in de privacy van thuis – het is een geprivatiseerde, klinische versie, er is nog niet het idee van seks – en in sommige van de juridische opinies is er zelfs sprake van een lange termijn relatie: het wordt dus opgevat als iets dat alleen koppels mogen doen. Er wordt een acceptabel, huiselijke queer subject neergezet en dit subject wordt erkend. Daar tegenover heb je islamitische gevangenen, en dit zijn bijna allemaal mannen, die gewoon zijn verdwenen, hun gezinnen hebben geen idee waar ze naar toe zijn gebracht. Daarnaast heb je het verschijnsel dat mensen uit zichzelf bijvoorbeeld naar Pakistan gaan, voor de vreemdelingenpolitie er achter kan komen dat ze geen papieren hebben. Dus ook mensen die al in de VS zijn, vertrekken uit angst opgesloten te worden. Dat betekent een hele reeks intieme banden die verbroken worden. Een mannelijk, zelfstandig, privé queer subject wordt erkend, de zogenaamde terroristische moslim wordt uitgesloten.

Waarom wordt er niet tegelijk vrijheid voor zowel seksuele als etnische minderheden geëist? A priori wordt een onderscheid gemaakt tussen de twee groepen, alsof ze niet overlappen. Het toekennen van rechten aan een groep hangt af van het weigeren van rechten aan een andere groep. De seksuele minderheid wordt steeds meer gezien als blank, economisch zelfstandig, in staat om familie-achtige banden te vormen, fysiek mobiel en als iemand die zich gedraagt overeenkomstig de verwachtingen bij hun gender. Kort gezegd, als 'homonationaal'. De etnische minderheid als heteroseksueel en intrinsiek homofoob (homoseksueel zijn wordt voor hen gezien als onmogelijk, als uitgesloten). Mensen die in beide gebieden tot de minderheid behoren, zoals niet-blanke queers, gaan in tegen deze logica van het scheiden van die identiteiten. Zij laten de beperkingen zien van een juridische vorm van gelijkheid die afhangt van het strikt afbakenen van verschillende categorieën.

Niet iedere groep geniet gelijke rechten en toekennen van rechten aan de ene groep wordt gezien als urgenter dan de rechten van een andere groep. In de VS, Europa en zeker in Israël is er meer interesse in het uitbreiden van de rechten van homo's, zogezegd als deel van liberale vooruitgang, dan in het versoepelen van het immigratiebeleid of het heroverwegen van detentie- deportatie- en martelpraktijken. Laat staan het heroverwegen het tegengaan van xenofoob beleid of xenofobe opvattingen in de maatschappij. Erger nog, de kwestie van homo-rechten is geïnstrumentaliseerd als een claim op beschaving en deze claim verduistert vaak vormen van maatschappelijk- en staats geweld tegen andere bevolkingsgroepen.

Wat zouden voorbeelden van het tegengaan hiervan kunnen zijn? Iets waar ik zelf betrokken bij ben en erg interessant vindt, zijn queer organisaties in Israël en Palestina. Dat wordt een belangrijke factor in de manier waarop het conflict daar internationaal gezien wordt. De Queers against Israeli Apartheid mochten vorig jaar niet meedoen aan de Pride Parada in Toronto, Canada. Deze organisaties uiten kritiek op het buitenlands beleid van de VS, het beleid van de Israëlische staat, koloniale overheersing en zijn een manier waarop de instrumentalisering van seksuele rechten omgebogen wordt; 'jullie willen ons gebruiken? Dan gaan wij ons zelf inzetten om deze situatie te beïnvloeden'.

Dat seksisme en racisme gecombineerd worden is niet nieuw, ook het oude kolonialisme maakte tegelijkertijd gebruik van racistische en seksistische stereotypes. Maar afwijkende identiteiten en vormen van verzet lijken steeds sneller onschadelijk gemaakt te worden. Wat is er veranderd? Tijdens het koloniale tijdperk was het idee dat de blanke man bruine vrouwen moest komen redden van bruine mannen, nu hebben we blanke homo's die bruine homo's willen redden van bruine hetero's. Ik heb het gevoel dat de fouten van het liberale feminisme herhaald worden, met de 'homokwestie' in plaats van de 'vrouwenkwestie'. De positie van vrouwen is nog steeds een reden voor imperialistische agressie maar nu worden naties ook beoordeeld op de manier waarop zij met homo's zouden omgaan.

Veel mensen zijn bang om deze kwesties te behandelen en naar de rol van liberale ideologie te kijken omdat het om henzelf gaat. Het is veel makkelijker om met de vinger te wijzen naar rechtse, islamofobe, anti-immigratie politici dan naar ons zelf te kijken en naar de manieren waarop ons verhaal overeenkomt met dan van hen. Er is een taboe op het in twijfel trekken van de effecten van wetgeving voor gelijke rechten voor homo's en lesbo's en het bekritiseren van de beweging hiervoor. Het is veel makkelijker om je te organiseren om een bepaalde rechtse vijand te bekritiseren dan om te kijken naar hoe allerlei gematigde groepen bijdragen aan het wegzetten en stereotyperen van minderheden. Veel mensen voelen zich blijkbaar erg ongemakkelijk als je dergelijke kritiek formuleert, maar ik snap dat gevoel niet: we maken immers allemaal vergissingen dus het is niet erg als je een misstap maakt, je hoeft niet altijd de perfecte queer of de perfecte radicaal te zijn. Maar als we afscheid kunnen nemen van het idee dat niet-heteroseksueel zijn altijd een vorm van politiek verzet is, zouden we kunnen onderzoeken hoe ideeën daarover helpen problematische, liberale mechanismen te reproduceren.

De economische kant van liberalisme is makkelijker te bekritiseren dan de culturele kant. Meer en meer mensen zien dat de kloof tussen rijk en arm groeit, we zitten in een economische crisis en de belofte van een voortdurend groeiende welvaart houdt niet stand, ook al was deze al nooit geldig voor meer dan een klein deel van de bevolking. Maar de neoliberale, culturele ideeën, over zelfstandige individuen die voor zichzelf kunnen zorgen en hun eigen leven vorm kunnen geven, de ethiek van onderwijs en werk, aan die culturele verwachtingen zijn mensen meer gehecht. Dat is een probleem want als gevolg van de manier waarop er met de economische crisis omgegaan wordt verdiepen deze culturele elementen zich verder in plaats van dat ze herkend worden als deel van de economische problemen. Het gebrek aan collectieve verantwoordelijkheid benadrukt dit soort individualisme immers.

Kun je daar verder op ingaan? En waarom willen mensen volgens jou niet ingaan tegen het liberale culturele vertoog? De teloorgang van sociale voorzieningen, de privatisering van goederen en diensten die eerst werden opgevat als deel van de verantwoordelijkheden van de staat, de toegenomen nadruk op individuele zelfstandigheid, de continue controle van je gezondheid en je financiën, het continue plannen van je leven en welvaart, dit alles betekent dat ideeën van autonomie en keuze aantrekkelijk zijn voor rationele mensen, of voor mensen die zichzelf graag zien als rationeel. Het gebrek aan collectieve verantwoording - door de staat, de gemeenschap of sociale verbanden - voor bevolkingsgroepen die een andere manier van leven hebben moedigt dit aan. Waarom nemen mensen geen afstand van dit vertoog? Omdat ideeën van rationaliteit, vrije keuze en zelf je leven vorm geven ook de hoop of misschien zelfs de mogelijkheid om het de neoliberale samenleving in je voordeel te laten werken bieden. Maar een voorwaarde hiervoor is de acceptatie dat anderen hier beslist niet in zullen slagen.

Jij hebt gezegd dat het concept 'queer' voor jou alleen interessant is als methodologie? Ja, ik heb niet zoveel interesse in 'queer' als een beschrijving van een groep of een persoon maar meer als deel van een post-structuralistische en zelfs post-humanistische methodologie. Het beschrijft iets dat afwijkt, buigt, niet helemaal de juiste banden heeft. Op die manier gebruik ik het in Terrorist Assemblages, queer als een voortdurende veranderende reeks combinaties. Queerness heeft nog een potentieel als het idee van nieuwe, afwijkende combinaties, niet als een bijvoeglijk naamwoord om mensen te beschrijven.

Had het ooit potentieel als een bijvoeglijk naamwoord, als de naam voor een bepaalde identiteit? Ik denk van wel en het heeft dit nog steeds. Zoals met elke vorm van identiteit is en was queer, ook al is het het een vorm van 'anti-identiteit (1), nooit in tegenspraak met het idee een subject te zijn. Maar voor mij is queer interessanter als een aanpak, op die manier kan het interessant resultaten opleveren in plaats van queer personen onderscheiden van niet-queers.

Sommige mensen benadrukken dat 'queer' nooit echt subversief werd omdat het nooit meer was dan een anti-identiteit. En in een liberale samenleving heeft iedereen al het recht er een afwijkende levensstijl op na te houden.... Precies, liberalisme maakt queer levensstijlen mogelijk, wat is daar nu 'queer' aan? Ik wil niet zeggen dat er een alternatief is en we hebben recht op onze dromen over onze levens als queers, die wil ik niet wegnemen. Maar ik wil de 'sociale veranderingen' die op die manier leven zou creëren niet idealiseren. Voor mij is queer in de eerste plaats een manier van denken.

1: Queer in de betekenis van 'niet-heteroseksueel (nvdt)