Feminisme & gender

Poetin-regime, baken voor uiterst-rechts

Grenzeloos — Tue, 05 Dec 2023 13:03:31 +0000

Poetin-regime, baken voor uiterst-rechts Grenzeloos di, 12/05/2023 - 14:03

De politie van Moskou is tijdens het weekend enkele gayclubs binnengevallen “op zoek naar drugs”. De politie interpreteert de uitspraak van het Russisch Hooggerechtshof over het ‘extremisme’ van “de internationale LGBT” als een vrijbrief voor jacht op homo’s. De zoveelste stap van een reactionair obscurantistisch regime dat ook in het Westen, en wereldwijd, zijn bewonderaars heeft.

Decadentie

De jongste aanval tegen “westerse decadentie” is de zoveelste maatregel tegen de homogemeenschap. De “internationale organisatie LGBT” wordt wettelijk bestempeld als “extremistisch”. Merkwaardig, want er bestaat geen dergelijke organisatie, zodat ook niemand de verdediging kon opnemen. Maar het Hof bedoelt gewoon alle personen die onder de noemer LGBT… vallen.

Het Hooggerechtshof in Washington kijkt wellicht jaloers hoe de collega’s in Moskou nog verder kunnen gaan dan zij. Dat VS-Hof gaat zich in een nabije toekomst buigen over het huwelijk tussen personen van hetzelfde geslacht, terwijl in enkele VS-staten in het onderwijs ook al taboes zijn ingevoerd over onderwerpen rond LGBT, terwijl tegelijk bibliotheken worden gezuiverd.

In Rusland was er al de wet van een jaar geleden met verbod op “propaganda voor niet-traditionele seksuele relaties”. Traditionele, zijnde de enige echt Russische heteroseks. Ook ingrepen voor genderwijziging werden meteen verboden. De Russisch-orthodoxe patriarch Kirill en zijn clerus zijn erg opgezet met deze patriottische begrenzing van Russische seks, ook al is een deel van die clerus in hetzelfde bedje ziek als sommige katholieke pastoors.

Sinds die wet wordt jacht gemaakt op al wie nog maar op “sociale media” een zinspeling maakt op “niet-traditionele seks”. Uiteraard gaan de censoren driftig te werk om ervoor te zorgen dat boeken en films netjes Russisch zijn en dat de regenboogvlag nergens, ook niet op buitenlandse programma's, te zien is. De censoren van de VS kunnen ervaringen gaan uitwisselen met hun Russische collega’s.

Demografische angst

Tegelijk wordt, zogenaamd om demografische redenen, het abortusrecht in snel tempo ingeperkt. Een Russische vrouw heeft als belangrijkste taak Russische kinderen te baren, krijgt ze steeds vaker te horen.

Want er heerst demografische paniek in het rijk van Poetin. Rusland zal veel Oekraïense gebieden moeten annexeren om de dalende bevolkingscijfers te compenseren: nu 144,5 miljoen. Als de trend zich doorzet zijn het er nog 120 miljoen in 2050. Poetins patriottische jeugdbeweging voerde ooit campagne voor losse onderbroeken omdat dit de vruchtbaarheid zou vrijwaren, het heeft niet geholpen. Want er zijn meer geboorten nodig om de neergang van het Russische volk tegen te houden.

Nu is het recht op abortus aan de beurt. Volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie ligt het abortuscijfer in Rusland hoog: 314 voor 1000 geboorten – in de EU is dat 188. Dat abortusrecht werd in 1920 ingesteld, tot Stalin het in 1936 onderbrak, ook toen uit ‘demografische angst’, zoals nu Poetin. Met de oorlog tegen Oekraïne is de angst nog acuter geworden. Al die jongemannen die sneuvelen, al de anderen die aan het front zitten en geen kinderen kunnen verwekken. Plus de honderdduizenden jonge mannen die na het begin van de oorlog hun biezen pakten.

Patriarchaal

Dan maar meer druk op de vrouwen. Verscheidene regio’s hebben vorige maand al een verbod ingesteld op het aanzetten tot abortus en op abortus in privéklinieken. Er is een campagne om preventiemiddelen tegen bevruchting te weren. De daartoe goedgekeurde wet kan ook gebruikt worden tegen diverse contraceptiva. Met als gevolg dat Russische vrouwen volop contraceptiva hamsteren.

Het gaat niet alleen om demografie, het gaat ook om een patriarchaal systeem dat vrouwenrechten compleet onbelangrijk vindt. Zoals minister van Gezondheid Michail Moerasjko het deze zomer zei: “er is een perverse neiging om te denken dat vrouwen eerst een opvoeding krijgen, een loopbaan uitbouwen en het materieel goed hebben voor ze eraan denken kinderen te baren”. Hij ging nog niet zover als senatrice Margarita Pavlova die vindt dat men meisjes niet naar hoger onderwijs moet laten gaan, want dat leidt tot niets… ze verliezen uiteindelijk de zin om kinderen op de wereld te zetten”. Zelf had ze pas een kind na een diploma hoger onderwijs.

Vrouwenrechten onder Poetin: Het Russisch parlement keurde in 2019 een wet goed die huiselijk geweld niet langer strafbaar stelt. Zolang er maar geen ziekenhuisbehandeling aan te pas komt, mag de huisvader letterlijk toeslaan. De nog resterende vrouwenbewegingen voerden aan dat jaarlijks ongeveer 10.000 vrouwen omkomen bij huiselijk geweld. Dat kunnen patriotten toch ook niet goedvinden, vrouwen die kinderen kunnen baren?

Die wet kwam er onder meer onder druk van het Kremlin en van de bevriende Russisch-orthodoxe kerk. Poetin en de kerk, de pijlers van het “patriottisme”. Maar ook een moslim-extremist als Ramzan Kadyrov juicht dat toe. Deze beschermeling van Poetin is de president van Tsjetsjenië, een deelrepubliek van de Russische Federatie. Hij deed in Grozny de grootste moskee van Europa bouwen en organiseerde in 2015 enkele weken naar de moordpartij op Charlie Hebdo een massabetoging …tegen Charlie Hebdo. De Russische president is in eigen land alleszins geen bestrijder van islamistisch extremisme.

Duistere bijval

Homo’s en vrouwen zijn alweer slachtoffer van een regime dat steeds obscurantistischer wordt, en in die zin de geschiedenis herschrijft. Want ook historici, vooral mensen die de voorbije eeuw willen blootleggen, hebben het zwaar te verduren. Poetin kan op het volle gewicht van de Orthodoxe clerus rekenen, die is rijkelijk bedeeld voor die loyaliteit – de Kerk is schatrijk. Van scheiding kerk en staat is ook al lang geen sprake meer, het Russisch geloof in God is drie jaar geleden zelfs verankerd in de grondwet.

Moeten we de bron van deze conservatieve zwaai deels in het Westen zoeken, zoals in Mediapart wordt geargumenteerd?
Dat was alvast niet het geval vóór 1920, de tsaar en de Russisch-orthodoxe kerk waakten over de Russische tradities, zoals het gezin, vanuit de “Russische ziel”. En ook niet in 1936 toen Stalin met zijn “Familiecode” een zeer conservatieve draai maakte. Het huwelijk en het traditionele gezin werden weer in alle glorie ten tonele gevoerd, de communes waren een onzalig verleden, abortusrecht werd ingetrokken.

Vladimir Poetin is dus niet zo geïsoleerd. Ondanks zijn aanval op Oekraïne en ondanks zijn binnenlands autoritair en steeds reactionairder beleid, heeft hij nog heel veel vrienden.

Reactionaire denkbeelden kennen nu eenmaal geen grenzen.
Vooral die demografische angst wordt meer en meer een thema van uiterst-rechts in gans Europa. De Hongaarse premier Viktor Orban en zijn Italiaanse collega Giorgia Meloni maken er een strijdpunt van. En ook Meloni’s vice-premier Matteo Salvini die o.m. in 2019 in Verona het World Congress of Families verwelkomde. Dat is een schepping van christelijke fundamentalisten, in de VS berucht voor aanslagen op abortusklinieken. Een organisatie die ook al in Boedapest werd verwelkomd en op ruime sympathie kan rekenen in het “christelijke Rusland”.

Poetin rekent erop dat al die gelijkgestemden het goed blijven doen in nationale verkiezingen en bij de Europese verkiezingen van juni volgend jaar. En de obscurantisten van de VS staan er ook goed voor. Daar bovenop is er nog zijn gelijkgestemde Chinese collega Xi, die zijn afschuw voor “verwijfd vertoon” en “westerse decadentie” in het algemeen, deelt. Bondgenoot Iran en meerdere Arabische regimes gaan daarin iets verder, zie het lot van de Iraanse vrouwen en de talrijke recente executies in enkele van die landen. In deze obscure wereld is Poetin nog niet ontvriend.

Dit artikel is overgenomen van Uitpers.

Dossier

Feminisme & gender

Soort artikel

Commentaar

Reactie toevoegen

Steun het vrouwenseminar

Jan van Opzeeland — Tue, 13 Jun 2023 14:45:22 +0000

Steun het vrouwenseminar Jan van Opzeeland di, 06/13/2023 - 16:45

Vierde Internationale -

Begin 2020 begon de opwindende opkomst van de vrouwenbeweging de gevolgen te voelen van de covid-19 pandemie en de daarmee gepaard gaande lockdown en economische en sociale veranderingen. Tegelijkertijd is de rechtervleugel over de hele wereld blijven mobiliseren tegen vrouwenrechten en heeft daarbij enige winst geboekt. Maar vrouwen blijven vechten om hun rechten te verdedigen en nieuwe rechten te krijgen ondanks al deze tegenslagen.

We zien jongeren, zowel vrouwen als mannen, en vakbonds- en volksorganisaties in opstand komen voor de eisen van vrouwen: dat is het geval bij de massademonstraties in Iran na de moord door de politie op de jonge Koerdische vrouw Mahsa (Jina) Amini in september 2022. Dit jaar demonstreerden duizenden vrouwen op 8 maart om hun rechten op te eisen in Pakistan, waar demonstraties verboden waren en in Turkije, waar vrouwen zwoeren 'het leven opnieuw op te bouwen' nadat de rampzalige aardbeving 50.000 levens eiste. In de Verenigde Staten staat het recht op abortus 'in het middelpunt van de Amerikaanse politiek', zoals een schrijver het formuleerde. En in heel Latijns-Amerika is de strijd rond de erkenning van de rol van vrouwen in zorgarbeid en het recht op gezondheid, plus het stoppen van geweld tegen vrouwen en steun voor migranten op de voorgrond getreden ondanks ‒ en dankzij ‒ de pandemie.

Deze strijd op straat is gepaard gegaan met hernieuwde inspanningen om te komen tot een gemeenschappelijk, op klassen gebaseerd begrip van de theoretische onderbouwing van onderdrukking en bevrijding. Dat wordt weerspiegeld in activiteiten van marxisten en socialisten van verschillende stromingen om een analyse te ontwikkelen van de omstandigheden van vrouwen, de politieke strijd over eisen en de weg vooruit voor de strijd van vrouwen en die van onze bondgenoten.

We erkennen ook dat seksisme binnen onze eigen organisaties blijft bestaan en we moeten blijven onderzoeken hoe we daarmee om moeten gaan.

Net als iedereen heeft de Vierde Internationale zich aangepast aan de lockdown door online bijeenkomsten te houden en door te gaan met het ontwikkelen van onze analyses van de strijd en inspanningen wereldwijd. In 2021 hebben we een vrouwenseminar online gehouden. Maar we weten dat, hoewel elektronische communicatie gebruikt kan en moet worden om ons begrip en onze coördinatie te vergemakkelijken, het geen vervanging kan zijn voor persoonlijke ontmoetingen, met de rijkdom aan uitwisselingen die ze bieden.

We moeten vrouwen die aan deze ervaringen hebben deelgenomen samenbrengen om tot een gemeenschappelijk begrip te komen van de weg voorwaarts en vooral om dit perspectief op te nemen in de documenten van de Vierde Internationale ter voorbereiding van ons komende Wereldcongres.

Dat zijn de doelen van het vrouwenseminar dat de Vrouwencommissie van de Vierde Internationale in juli organiseert in ons Instituut in Amsterdam.

Natuurlijk is de organisatie van dit seminar kostbaar. De belangrijkste post zijn de reiskosten. We hebben uw hulp nodig om de tickets te kunnen betalen van kameraden uit het Zuiden die een essentiële bijdrage leveren aan het begrijpen van de nieuwe wereldbeweging.

U kan een bijdrage storten op IBAN: NL55INGB0001039161 BIC: INGBNL2A t.n.v. SOWS Postbus 1962 1000 BZ Amsterdam

Of via PayPal via deze link (onder vermelding van 'vrouwenseminar 2020').

Dossier

Feminisme & gender

Soort artikel

Oproep

Reactie toevoegen

Hoe mannen aan de macht kwamen

Grenzeloos — Wed, 24 May 2023 12:42:26 +0000

Hoe mannen aan de macht kwamen Grenzeloos wo, 05/24/2023 - 14:42

Ida Dequeecker -

In een gedurfd en radicaal boek gaat de bekroonde journaliste Angela Saini op zoek naar de wortels van genderonderdrukking. Hoe is mannelijke dominantie ingebed geraakt in samenlevingen en hoe heeft het zich verspreid over de hele wereld van de prehistorie tot het heden?

Veel vragen

The Patriarchs. How men came to rule is een intrigerende titelkeuze. Geeft die titel aan dat ‘hét patriarchaat’ te veel een enkel uniek en autonoom systeem suggereert? Onder feministen is dat zeker een discussiepunt. Maar suggereert ‘The Patriarchs’ dan weer niet te veel een mannenbende?

Of moeten we het niet té ver zoeken en is het gewoon een titel die de aandacht trekt. Goed! Want Angela Saini snijdt alle vragen aan die je over het patriarchaat of de patriarchs wilde weten.

Hoe komt het dat onderdrukkende patriarchale regels en gewoonten voorgesteld en aanvaard worden als natuurlijk? Waarom is komaf maken met die regels zo moeilijk? Helpt de zoektocht naar de oorsprong van ‘hét patriarchaat’ daarbij?

Waarom ontstond de obsessie met die oorsprong in de westerse wereld? Is er wel één enkele oorsprong van ‘hét patriarchaat’, één moment in een ver verleden van dé ganse mensheid?

Maar wat dan met het bestaan van hedendaagse matrilineaire gemeenschappen? Kunnen we het niet beter hebben over de eerste bewijzen van mannelijke dominantie? Wordt het denken over ‘hét patriarchaat’ niet eenzijdig gekleurd door de strakke heteronormatieve genderrollen in de westerse kapitalistische wereld?

En blijven ervaringen van door kolonialisme en imperialisme onderdrukte volkeren aan wie die westerse gendernormen opgedrongen zijn buiten beeld? Hoe is het gesteld met de strijd tegen een patriarchale orde en waarom lukte de afschaffing van die orde niet tot op vandaag?

Saini gaat te rade bij een indrukwekkende waaier van (feministische) ethologen, antropologen, sociologen, historici, archeologen, genetici en activisten. Ze leest hun werk. Ze heeft gesprekken met hen. Ze stelt kritische vragen. Ze ziet onverwachte verbanden. En ze verwerkt het allemaal tot een zeer lezenswaard boek.

De lezer zal wellicht al eens de draad verliezen, maar wat Saini te vertellen heeft is verrassend, confronterend, vatbaar voor discussie en vooral interessant en spannend!

Oorsprong

Bij de zoektocht naar de oorsprong van het patriarchaat (en vrouwenonderdrukking) was ‘de grootste uitdaging om de massa aannames waarin dit thema verzandt te ontwarren, aannames die, vermomd als objectieve kennis, vaak speculatie bleken te zijn’ schrijft Saini.

Die zoektocht begint in de 19de eeuw in de westerse wereld. Die werd, aldus Saini, geconfronteerd met een beschamende vraag: hoe kon een zich superieur wanende verlichte cultuur vrouwen herleiden tot de status van ‘gedomesticeerde huisvrouw’ terwijl in primitief geachte matrilineaire[1] egalitaire gemeenschappen, zoals bijvoorbeeld de Haudenosaunee,[2] vrouwen veel vrijer waren?

Het antwoord was dat die primitieve gemeenschappen relieken zouden zijn uit een ver verleden van de mensheid. Hun belang was vooral dat ze aantoonden dat het patriarchaat niet altijd had bestaan.

‘Zo werd de kwestie van de oorsprong van het patriarchaat een van de belangrijkste van die tijd. Invloedrijke denkers overal in de westerse wereld wijdden er aandacht aan – van de Engelse naturalist Charles Darwin en de Duitse politieke denker Friedrich Engels, tot vooraanstaande Amerikaanse vrouwenrechten activisten’.

De hypothese van het bestaan van een primitief oermatriarchaat[3] zag het licht. Deze hypothese ‘leefde tientallen jaren voort in de westerse feministische en socialistische literatuur in het vooruitzicht van soliedere historische bewijzen’ aldus Saini.

Hiermee doet Saini geen recht aan de vele marxistische feministen, die die hypothese allang hadden afgeschreven, en die voortwerkten op die andere idee van Engels, waarnaar Saini niet verwijst, namelijk dat de oorsprong van (gender) ongelijkheid en onderdrukking te zoeken is in de productie en reproductieverhoudingen tussen de mensen, met andere woorden in de werkelijke levensomstandigheden van mensen.

Hoe inspirerend de Amerikaanse matrilineaire gemeenschappen ook waren, ze bleven in de ogen van het Westen primitief en moesten ofwel assimileren en afstand doen van hun cultuur ofwel onder de voet gelopen worden. Ook de westerse feministen van toen dachten er zo over.

Het is het eerste voorbeeld van hoe ‘hoe uiteindelijk bepaalde vrouwenrechten en vrijheden opgeofferd werden voor de rechten van anderen’, aldus Saini.

Vele westerse feministen hebben daar intussen een patent op, vanuit dezelfde culturele superioriteitswaan, die ervan uitgaat dat wat goed is voor hen, goed is voor alle vrouwen, zelfs als het opgelegd wordt met imperialistisch geweld.

‘Als Westerse feministen echt begaan waren met de noden van vrouwen, zouden ze dan de militaire agressie van de VS tegen Afghanistan verdedigd hebben in de naam van gendergelijkheid en vrouwenbevrijding, zoals sommigen deden?’

Volgens Saini heeft die arme Engels nog iets op zijn geweten. Zijn formule ‘de wereldhistorische nederlaag van het vrouwelijk geslacht’ heeft volgens haar jarenlang bepaald hoe over het patriarchaat en genderverhoudingen werd gedacht, namelijk etnocentrisch geïnspireerd op het westerse patriarchaat.

Zo kon het gebeuren dat sommigen in de spectaculaire archeologische vondsten in Çatalhoyuk, een 9000 jaar oude neolithische nederzetting, de bewijzen zagen van het bestaan van het matriarchaat en de plotse gewelddadige overgang ervan in het patriarchaat. Wetenschappers sloegen aan het speculeren, werden weerlegd door anderen en dan weer herbevestigd.

In hun kielzog sloeg de feministische verbeelding op hol. Saini vertelt het als een detective verhaal, waarin ‘niets beantwoordde aan de verwachte regels’. Wat men uit het onderzoek in Çatalhoyuk wél kan concluderen is interessant genoeg om geen speculaties nodig te hebben.

Çatalhoyuk was aantoonbaar egalitair en gender lijkt er niet van betekenis geweest te zijn. De nederzetting kreeg te maken met patriarchale invloeden, die zich verspreidden over Europa en delen van Azië. Waarschijnlijk gebeurde dat op vele manieren, waarbij zeker is dat dit gepaard ging met het ontstaan van klassenongelijkheid en vrouwenonderdrukking, staten en tot slaaf maken van mensen.

In het bijzonder is de Atheense variant van patriarchaat, die ‘democratie’ combineert met verregaande vrouwenonderdrukking en het tot slaaf maken van mensen, de inspiratiebron voor de constructie van de westerse patriarchale ideologie in de19de eeuw. Die ideologie was de perfecte rechtvaardiging van de toen geldende klassenongelijkheid, vrouwenonderdrukking en de gewelddadige onderwerping van andere (matrilineaire) gemeenschappen door kolonisatie.

‘Matrilineariteit is in recente antropologische literatuur beschreven als een paradox, een inherent onstabiele toestand’, schrijft Saini, waarbij onderverstaan is dat de overgang naar een patriarchale norm in wezen onvermijdelijk is. De rol van westerse kolonisatie en bekering in het opdringen van de westerse gezins- en genderopvattingen blijft bij zo’n uitspraken buiten beeld.

Hoe kan men van instabiel en paradox spreken als er nog altijd zoveel matrilineaire gemeenschappen bestaan in Noord en Zuid Amerika, in centraal Afrika en in Azië en als matrilineaire tradities een bron van taai verzet zijn tegen een oprukkend patriarchaat, zoals in Kerala in India, waar matrilineariteit pas in 1976 officieel werd afgeschaft?

Van sommige matrilineaire gemeenschappen is bewezen dat ze duizenden jaren oud zijn. In hun midden is het goed toeven. ‘Een levensveranderende ervaring’ citeert Saini Coo Waihong. In het universum van alternatieve werelden zijn er de gefantaseerde (…), maar geen enkele is zo radicaal als de écht bestaande’ besluit Saini.

Sovjet-Unie

Van alternatieven gesproken, Saini wijdt een volledig hoofdstuk aan de poging van de Sovjet-Unie om een klassenloze egalitaire samenleving op te bouwen na de revolutie. ‘Het patriarchaat had verpletterd kunnen worden, uiteindelijk werd het slechts gedeukt’ schrijft Saini.

‘Hoe konden socialistische staten bastions worden van rechts religieus conservatisme?’ vraagt ze zich af. Ze wijst op het overleven van patriarchale overtuigingen en praktijken niet alleen bij de machthebbers, maar ook in de samenleving.

Dat is zeker een factor, maar volstaat dat als antwoord? Saini laat een cruciaal gegeven buiten beeld, dat marxistische feministen wel hebben geanalyseerd. Wat Saini ‘socialistische staten’ noemt zijn bureaucratisch verworden staten.

De oorspronkelijke egalitaire maatregelen van de jonge Sovjetrepubliek werden door de stalinistische dictatuur teruggedraaid en de oude patriarchale gezinsideologie – verbod op abortus en eretekens voor de ‘moeders van het vaderland’ inbegrepen – werd ingezet als een van de onderdrukkende machtsmiddelen. Het Sovjet egalitair experiment is met andere woorden vroegtijdig afgebroken.

Wat Saini elders in haar boek schrijft geldt ook hier: ‘Genderonderdrukking valt niet de scheiden van de rest’. ‘Het is een boodschap die nog steeds leeft in feministisch activisme in de 21ste eeuw’ noteert Saini. Ze verwijst daarbij naar het boek van Cinzia Arruzza, Tithi Bhattacharya en Nancy Frazer Feminism for the 99%: A Manifesto, waarin de schrijfsters stellen dat gendergelijkheid niet kan bereikt worden in een racistische imperialistische maatschappij.

Het is een belangrijk discussiepunt in het feminisme, waarop Saini niet echt ingaat.

De rol van cultuur

‘De vraag die ons boven het hoofd hangt in de 21ste eeuw is hoe het patriarchaat erin slaagt te overleven ondanks de weerstand ertegen. Hoe is het mogelijk dat vrouwen zo hard strijden voor verandering, zelfs deelnemen aan revolutionaire strijd voor gelijkheid, en toch hun doel niet bereiken? Wat geeft deze vorm van onderdrukking zoveel kracht?’ stelt Saini.

Ook de pogingen van revolutionaire en verzetsbewegingen in Iran om een radicale maatschappelijke reset te bewerkstelligen liepen spaak. ‘Het patriarchale controlesysteem herstelde zich hoe dan ook’ schrijft Saini.

In de Iraanse revolutie gingen vrouwenrechten op de schop eens Khomeiny zijn macht had gevestigd. Voordien had de Sjah, vriend van het imperialisme, beperkte vrouwenrechten toegekend en de wind uit de zeilen gehaald van een bredere grassroots vrouwenbeweging.

‘Feminisme werd grondig gedemoniseerd, deels door de geestelijken, maar ook omdat het geassocieerd werd met wereldvreemde stedelijke elites en de gehate Westerse imperialisten’ analyseert Saini deze maal wel, op basis van haar lectuur van het werk van historica Janet Afary.

Zo kon het dat de oppositie tegen de Sjah, ook die van feministen, zich rond Khomeiny schaarde, die een eerlijke en cultureel authentieke toekomst voorspiegelde, vrij van buitenlandse uitbuiting, maar die eens aan de macht vrouwenrechten radicaal inperkte in naam van traditie.

‘De greep van de patriarchale macht is te verklaren door hoe diep hij verweven is in zo veel culturen’ schrijft Saini. ‘Wat te doen als we onze culturen willen behouden maar ze tegelijk de bron van onze onderdrukking zijn?’

Behoud van de ‘eigen’ cultuur en terugkeer naar de ‘traditionele’ patriarchale waarden zijn de succesvolle wapens in de handen van machthebbers en leiders van allerlei slag, in het bijzonder de rechts nationalistische en fundamentalistische.

Om het verzet daartegen van een fundering te voorzien binnen de eigen cultuur, gaan feministen als Fatima Mernissi op zoek naar weggemoffelde oude feministische tradities, bijvoorbeeld in de religie, die al te vaak is ingezet in dienst van de patriarchale macht.

Los van de vraag of dit kan volstaan, wijst Saini erop dat er niet zoiets bestaat als onveranderlijke traditionele waarden. Tradities worden voortdurend geherconstrueerd in functie van het verwerven en behouden van de actuele macht. De patriarchen zijn daar beslagen in.

Het is een boeiend hoofdstuk over de complexiteit van hoe samenlevingen evolueren en hoe bijvoorbeeld op het moment dat traditie het symbool van politiek verzet is, de chador dat ook kan worden om later terug het instrument van onderdrukking te worden. ‘Politieke actie van vrouwen loopt niet zuiver volgens gender lijnen.’

Het huwelijk

Aan de onderdrukking van vrouwen in patriarchale huwelijken wijdt Saini een gewaagd cultuur en geschiedenis overspannend hoofdstuk: ‘Vervreemding’. Het is een essay op zich. Waarom onderwerpen vrouwen zich aan zwaar onderdrukkende tradities en helpen ze bij de reproductie ervan door ze op te leggen aan hun dochters?

Volgens Saini heeft het huwelijk in heel verschillende patriarchale culturen en machtssystemen één gemeenschappelijk kenmerk: de contradictorische positie van vrouwen in het huwelijk: onderwerping en isolement aan de ene kant, (een zekere) veiligheid aan de andere kant.

‘Het patriarchale akkoord’ noemt Saini het, een ruil van onderdrukking voor bescherming. Waren huisvrouwen de eerste (seks)slaven, zoals Engels dacht (‘slavin van de lusten van de man’ citeert Saini enigszins uit de context gerukt), en vele feministen na hem.

Was de onderdrukking van vrouwen de eerste vorm van onderdrukking? Of ging de praktijk van het tot slaaf maken van mensen er aan vooraf? ‘Er zijn historische bewijzen dat het gevangen nemen van mensen, in vele verschillende vormen, wereldwijd voorkomt, zowel bij kleine groepen van verzamelaars-jagers als bij enorme rijken, en zowel in Europa, Afrika, Azië en Amerika’ schrijft Saini.

Leidden het tot slaaf maken van mensen en patrilokaliteit[4] tot het instituut van het huwelijk? Immers vooral vrouwen en kinderen konden gemakkelijk geassimileerden worden via een gedwongen patriarchaal huwelijk, zoals gebeurde in de Romeinse tijd. Tussen haakjes Engels (en Marx) verwijzen hier ook naar.

Saini somt een hele waaier aan heel diverse hedendaagse praktijken, tradities, verhalen op, die ongetwijfeld teruggaan tot de praktijk van onderwerping van de bruid. Maar er is ook de onbetaalde huishoudelijke arbeid van vrouwen en de wijdverbreide ideologie van vrouwelijke zelfopoffering en onderdanigheid.

Er is het misbruik van onderbetaalde vrouwen en kinderarbeid. En zijn vrouwenhaat en angst voor vrouwen een overblijfsel van de gedwongen assimilatie van gevangen genomen vrouwen? Boeiend!

Herstel

Haar veelzijdige verkenning van de opvattingen over, de kennis van en de strijd tegen het patriarchaat sluit Saini af met dat wat we vandaag met zekerheid weten. Hét patriarchaat bestaat niet. Er zijn vele varianten van patriarchaat (‘multiple patriarchies’), subtiel verweven in verschillende culturen.

Geïnstitutionaliseerde ongelijkheid, o.a. op basis van gender, gaat samen met het ontstaan van staten. Mensen tot slaaf maken en het patrilokale huwelijk gaan samen. Het kapitalisme is verweven met genderongelijkheid en het imperialisme verspreidde genderongelijkheid wereldwijd.

Religie en traditie worden gemanipuleerd om (gender)ongelijkheid te rechtvaadigen als natuurlijk.

Het is niet om vrolijk van te worden. Tegelijk wijst Saini er op dat het verzet tegen genderongelijkheid (zowel als het er zich naar schikken) zo oud is als de geschiedenis. Samenlevingen zijn voortdurend in beweging. Verandering is mogelijk.

‘Als we ooit de schade, aangericht door eeuwen in de samenleving verankerde patriarchale macht, willen herstellen, kunnen we dat enkel door onze gedeelde menselijkheid te koesteren – dat deel van ons dat tot liefde in staat is, zelfs wanneer er mensen zijn die er op uit zijn te verdelen en te heersen.’

Welke strijd we ook voeren, laat dat onze motivatie zijn voor een écht intersectioneel[5] feminisme.

Angela Saini, The Patriarchs. How Men Came to Rule, Londen, 305 p.

Noten

[1] Matrilineaire afstamming is het systeem van afstammingsbepaling waarbij de dochter of zoon lid wordt van de afstammingsgroep van de moeder. Dit in tegenstelling tot patrilineaire afstamming, waar men lid wordt van de groep van de vader. (nvdr)

[2] De Haudenosaunee of Irokezen vormen een confederatie van vijf en later zes taalkundig en etnisch aan elkaar verwante volken in Noord-Amerika. (nvdr)

[3] Een matriarchaat is een maatschappijvorm waarin vrouwen en vrouwelijke cultuur, op basis van hun moederschap, domineren. (nvdr)

[4] Patrilokaal is een vestigingspatroon waarbij een gehuwde vrouw bij de familie van haar man woont. (nvdr)

[5] Intersectionaliteit gaat ervan uit dat een persoon meervoudige discriminatie kan ervaren op grond van diens sociale identiteit. Je maatschappelijke positie wordt namelijk bepaald door verschillende betekenisgevers, zoals gender, maar ook nationaliteit, ras/etniciteit, klasse, religie, leeftijd, seksualiteit, legale status, enzovoort. Al deze factoren beïnvloeden en versterken elkaar, waardoor unieke ervaringen van discriminatie of privilege ontstaan. (nvdr)

Deze bespreking is overgenomen van De wereld morgen.

Dossier

Feminisme & gender

Soort artikel

Boeken

Het is niet om vrolijk van…

Het is niet om vrolijk van te worden stelt Ida Dequeecker in deze boekbespreking maar in de Financial Times Online van 24 mei 2023 beschrijft Camilla Bell-Davis de gevolgen voor vrouwen en meisjes van de emigratie van werkloze mannen uit Albanië. Plaats van handeling: Bajram Curri, een bergstreek in Noord-Albanië. Van de 12.310 Albanese migranten, die in 2022 per boot naar het Verenigd Koninkrijk gingen, was de grote meerderheid man en afkomstig uit deze streek. Deze uittocht veranderde het leven van de vrouwen, veelal moeders en dochters, die zij achterlieten.

Onder het communisme waren vrouwen actief op de arbeidsmarkt, maar in de jaren negentig doken de patriarchale normen weer op en werden vrouwen teruggedrongen in de huizen, vooral in de meer afgelegen delen van het land. De achtergebleven vrouwen moeten nu gewoon verder en dit breng nieuwe vrijheden met zich mee. (Onthouden: tegenover elk succesverhaal staan vrouwen die honger lijden, slachtoffer zijn van moderne slavernij of schulden afbetalen voor een zoon die de boot naar Londen nam.)

In het artikel drie voorbeelden: 1. Gerta heeft technische vaardigheden geleerd door de website te beheren en gaat volgend jaar naar de universiteit; 2. Lida, de winkelmanager, werd door haar man aan huis gekluisterd totdat hij vertrok om werk te zoeken in België. Met vier kinderen die ze alleen moest opvoeden, maakte ze sieraden om te verkopen, kreeg ze meer zelfvertrouwen en stopte ze uiteindelijk met het sms'en naar haar man om toestemming te vragen om uit te gaan. Het volgende project van de winkel is het opzetten van een netwerk voor vrouwen die de kost verdienen met het verbouwen of verzamelen van bosbessen, bramen en kastanjes, zelf jam maken, enz.; 3. Naze, 89, met haar dochter en drie kleindochters. Aangezien haar zonen en kleinzonen allemaal in Londen wonen, richt ze haar energie op haar meisjes, en "niet alleen op het vinden van een rijke echtgenoot", zegt ze trots. Moeders die verwachten dat hun zonen vertrekken, richten zich nu meer op de studie van hun dochters. In 2021 was 71% van de universitaire inschrijvingen in Albanië vrouw, tegenover 58% tien jaar eerder.

Zij doen precies wat hun mannen niet lukte en dat geeft te denken.

Reactie toevoegen

Internationale vrouwendag: vrouwen overal in de frontlinie!

Jan van Opzeeland — Thu, 09 Mar 2023 17:07:03 +0000

Internationale vrouwendag: vrouwen overal in de frontlinie! Jan van Opzeeland do, 03/09/2023 - 18:07

Penelope Duggan -

In maart 2023 spelen vrouwenbewegingen in veel landen over de hele wereld een hoofdrol. Dat is niet nieuw of uitzonderlijk, maar het moet altijd worden benadrukt om te laten zien dat de strijd van vrouwen een integraal onderdeel is van de strijd om verandering, om een revolutie in de samenleving teweeg te brengen en dat zonder de actie van vrouwen de samenleving stopt.

In de een jaar durende oorlog als gevolg van de gruwelijke invasie van Oekraïne door Russische troepen onder leiding van Poetin, nemen Oekraïense vrouwen deel aan het verzet in al zijn vormen. Vrouwen dienen en vechten in vrijwel alle militaire formaties in Oekraïne en in de strijdkrachten en de nationale garde. Vóór de invasie was het Oekraïense leger al relatief vervrouwelijkt en het bestaat voor ongeveer 25 procent uit vrouwen.

In de vele netwerken die het dagelijks leven in het bezette en door oorlog verscheurde land organiseren, spelen vrouwen uiteraard een hoofdrol ‒ bij de ondersteuning van de strijdkrachten, bij de humanitaire en medische hulp, bij de zorg voor kinderen. Het verzet tegen de invasie kan niet doorgaan zonder vrouwen.

Tegelijkertijd zijn de Russische feministes een van de zichtbare krachten in het verzet tegen de oorlog in Rusland zelf, ondanks de felle repressie. Dat geldt ook voor de vrouwen van de comités van moeders en families van soldaten.

De Iraanse en Koerdische vrouwen, die in opstand kwamen uit protest tegen de dood van Jina Mahsa Amini na haar arrestatie door de zedenpolitie, waren de vonk die in het hele land een beweging van protest en eisen ontketende. Niet alleen voor het recht van vrouwen om zich te kleden en hun leven te leiden zoals zij dat willen, maar voor democratie op alle niveaus en in de hele samenleving, dat wil zeggen een echte revolutie. Deze beweging gaat door ondanks een zeer sterke repressie met arrestaties, gevangenneming en executies.

In Turkije behoorden feministische netwerken tot degenen die zich onmiddellijk organiseerden om de slachtoffers van de verschrikkelijke aardbevingen te helpen, terwijl de corrupte regering Erdogan, die verantwoordelijk was voor de omvang van de ramp, traag reageerde.

In verschillende Europese landen ‒ Frankrijk, Groot-Brittannië, Portugal, Spanje, Denemarken ‒ zijn grote protestbewegingen van arbeiders aan de gang of in opkomst, over kwesties als lonen, pensioenen en arbeidsomstandigheden. In al deze bewegingen zijn vrouwen opnieuw een essentiële kracht: door bewegingen die vooral de sectoren waar veel vrouwen werken treffen (onderwijs, gezondheidszorg) en de acties van feministische bewegingen die voortdurend onderstrepen hoe economische en sociale onrechtvaardigheden steeds zwaarder wegen op vrouwen.

Terwijl vrouwen in al deze omstandigheden in de frontlinie strijden, blijven ze lijden onder millennia van patriarchale onderdrukking ‒ in rollen die niet worden erkend of gerelativeerd, de onzichtbaarheid van hun eisen, maar ook het gebruik van seksueel geweld als onderdrukkingsmethode, bijvoorbeeld door het Russische leger in Oekraïne of de Iraanse politie.

In de grote strijd voor het recht van vrouwen om te kiezen wanneer ze kinderen willen krijgen, zijn het afgelopen jaar belangrijke vorderingen gemaakt, zoals in Mexico, maar ook nederlagen geleden, zoals in de Verenigde Staten. Gelukkig heeft dat geleid tot enige electorale respons en wetgeving op staatsniveau.

Vrouwen zullen blijven vechten zoals ze altijd hebben gedaan. Feministische en vrouwenbewegingen zullen altijd een centraal onderdeel vormen van elke beweging die strijdt voor echte veranderingen in de samenleving, omdat vrouwen er echt belang bij hebben de kapitalistische en patriarchale klassenmaatschappij te veranderen. We proberen op nationaal niveau, maar ook door banden aan te knopen met bewegingen in andere landen, bij te dragen aan de opbouw van een sterke, verenigde en internationale beweging die de eisen van vrouwen gedurende de hele strijd tot de eindoverwinning zal uitdragen.

Dit artikel stond op International Viewpoint. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.

Dossier

Feminisme & gender

Reactie toevoegen

Gender, queer en kapitaal

Jan van Opzeeland — Sat, 31 Dec 2022 10:48:36 +0000

Gender, queer en kapitaal Jan van Opzeeland za, 12/31/2022 - 11:48

Peter Drucker -

Op 30 oktober sprak Peter Drucker op een bijeenkomst, georganiseerd door de werkgroep Socialisten West-Brabant, over gender, queer en kapitaal. Hieronder de geredigeerde transcriptie van zijn verhaal.

Om te beginnen wil ik De Socialisten West-Brabant danken voor de uitnodiging en voor de titel die ze bedacht hebben, want die past perfect bij het verhaal dat ik wil vertellen, vooral het eerste woord van de titel: gender. Want gender lijkt me cruciaal voor het hele verhaal.

Ik wil beginnen met de vraag: wat heeft het socialisme met seksualiteit te maken? Dat is belangrijk want in Nederland hebben we een standaard verhaal vooral over LHBTIQ bevrijding. Dat verhaal gaat ongeveer zo: ‘Die mensen hebben altijd bestaan door de hele geschiedenis heen en ze zijn vaak vervolgd en gediscrimineerd, maar gelukkig is dat vooral in landen als Nederland steeds minder het geval, mensen komen erachter dat er niets onnatuurlijks of verkeerds is aan homoseksualiteit of transgender zijn. Kortom alles komt goed.’

Je kan vragen wat heeft dat standaard verhaal met het socialisme te maken? Of met de politiek in het algemeen? Je kan zeggen: dat is gewoon gezond verstand, voortschrijdend inzicht of zoiets. Maar volgens mij klopt dat verhaal niet echt. En om te begrijpen waarom het verhaal niet klopt, moet je een aantal andere dingen ook begrijpen.

Gender

Om te beginnen met gender en wat gender is. Gender heeft iets met geslacht te maken, met sekse, maar het is eigenlijk iets anders. Feministen stellen meestal dat geslacht grotendeels met anatomie te maken heeft, maar gender is vooral sociaal en cultureel. Het gaat dan om de maatschappelijke rollen die in verschillende samenlevingen aan mannen en vrouwen worden toegekend. Mannen en vrouwen hebben heel verschillende rollen in verschillende samenlevingen en wat vooral van belang is voor socialisten is dat gender iets heel specifieks heeft in het kapitalisme.

In de meeste samenlevingen in de menselijke geschiedenis is gender belangrijk voor het organiseren van de economie, van de productie. Bijvoorbeeld in duizenden jaren van samenlevingen van jagers/verzamelaars, waren het vooral vrouwen die verzamelden en mannen die de jagers waren. In feodale samenlevingen waren het vooral mannen die de gewassen verbouwden en vrouwen die verantwoordelijk waren voor allerlei huishoudelijke productie. Maar er is altijd sprake van een productieve categorie naast een reproductieve categorie.

Productie en reproductie

Maar in het kapitalisme is er voor het eerst in de menselijke geschiedenis een scherpe scheiding tussen productie en reproductie. Productie vindt in kapitalistische samenlevingen plaats in fabrieken, werkplaatsen, kantoren enzovoort, terwijl reproductie, huishoudelijke arbeid, de opvoeding en verzorging van kinderen en dergelijke thuis plaatsvind. Dat worden twee verschillende werelden en gender heeft daar veel mee te maken, want zowel mannen als vrouwen kunnen buitenshuis werken en dat gebeurt ook vaak, maar in de geschiedenis waren het meestal de vrouwen die het werk thuis deden. De reproductieve arbeid was vooral het werk van vrouwen in tegenstelling tot de productieve arbeid. Reproductieve arbeid is altijd even essentieel voor het functioneren van het kapitalisme en het voortbestaan van het kapitalisme als de productieve arbeid. Want mensen kunnen niet naar fabrieken en kantoren als er niet eten voor ze wordt gemaakt, als de kinderen niet grootgebracht worden en als ze oud worden of ziek moet er ook voor ze gezorgd worden en dat is traditioneel in kapitalistische samenlevingen werk dat allemaal door vrouwen wordt gedaan en dat essentieel is voor het voortbestaan van de economie.

Veranderingen

Maar met de tijd zijn er veel veranderingen geweest ook in het kapitalisme. Genderrollen liggen nooit vast en zijn heel veranderlijk en ze zijn met name heel verschillend geweest in drie verschillende perioden van het kapitalisme. Ik wil vooral de volgende tijdperken onderscheiden: 1. Het tijdperk van de industrialisatie en de verstedelijking, wat volgens historici ook het tijdperk is van de uitvinding van de heteroseksualiteit. 2. Het tijdperk dat door economische historici het tijdperk van het fordisme wordt genoemd, het grootste deel van de twintigste eeuw en dus ook het tijdperk van de tweede feministische golf en van de homobeweging. 3. Het tijdperk waarin we nog steeds leven, het tijdperk van het neoliberalisme.

In elk van die drie tijdperken heb je een ander soort organisatie van gender en als gevolg daarvan een andere vorm van organisatie van de seksualiteit. Hoe komt dat? Om te beginnen het tijdperk van de industrialisatie en de verstedelijking. Dan hebben we het in Europa vooral over de negentiende eeuw en eigenlijk vooral over de wat grotere industriële landen: Engeland, Duitsland en buiten Europa de Verenigde Staten. In Nederland kwam de industrialisatie wat later op gang en wat trager.

In al die landen zijn er grote gevolgen voor de vorming van gezinnen en voor de seksualiteit. Hoe meer het kapitalisme zich in deze periode ontwikkelt, hoe belangrijker de consumptie, dus het verkopen van producten, wordt voor de ontwikkeling en het voortbestaan van het kapitalisme. Het verkopen van producten moest, en moet nog steeds, vooral georganiseerd worden in gezinnen, in huishoudens, waar vrouwen traditioneel een grote verantwoordelijkheid dragen. Dat betekent dat de vorming van gezinnen steeds belangrijker werd voor het kapitalisme. Je hebt het belang van de vraag naar producten, dus de vraag naar producten moest en moet steeds meer gestimuleerd worden. Mensen moeten behoeftes hebben en moeten nieuwe behoeftes krijgen, zodat ze dingen willen en dingen gaan kopen die ze daarvoor niet hadden en die ze misschien helemaal niet echt willen of nodig hebben. Wil het kapitalisme als systeem overleven dan moeten de mensen steeds meer kopen en moeten er steeds meer producten komen. Dat kopen gebeurt grotendeels binnen gezinnen en de vorming van gezinnen wordt steeds belangrijker.

Romantische liefde

Naast de vraag naar producten zie je ook het stimuleren van de seksuele begeerte. In het verleden, in andere samenlevingen, moesten mensen trouwen en gezinnen vormen om te overleven, maar in de tweede helft van de negentiende eeuw werd het steeds belangrijker om de juiste partner, de juiste echtgenoot, de juiste man of de juiste vrouw te vinden en de romantiek werd steeds belangrijker bij de vorming van gezinnen. Dat was historisch gezien niet zo. In de middeleeuwen was er bijvoorbeeld onder de adel wel een begin van een cultuur van romantiek, maar dat had niets met het huwelijk te maken. De romantische liefde was in feodale samenlevingen verbonden aan het vreemdgaan, niet met de vorming van een gezin, niet met trouwen. Maar geleidelijk aan werd dat in het kapitalisme anders, eerst voor de middenklasse en in de negentiende eeuw zelfs voor de arbeidersklasse. En je krijgt een hele cultuur van romantische liefde die ook voor de arbeidersklasse steeds belangrijker wordt en steeds centraler komt te staan. En op dat moment komt, wat je kan noemen, de uitvinding van de heteroseksualiteit en het ontstaan van het begrip ‒ en het probleem van ‒ homoseksualiteit.

Dat was in de negentiende eeuw een nieuw begrip. Het feit dat mannen begeerte kunnen hebben voor andere mannen, of vrouwen voor andere vrouwen is natuurlijk niets nieuws, maar er ontstaat nu een vorm van seksuele identiteit: ik ben een homoseksueel, ik ben een lesbienne, dat is iets nieuws eind negentiende eeuw en ook het ontstaan van gemeenschappen van homoseksuelen en van lesbiennes was iets nieuws. In de periode van de verstedelijking had je ook opeens veel meer mogelijkheden voor ontmoetingsplekken voor mannen die op zoek waren naar andere mannen en voor vrouwen die op zoek waren naar andere vrouwen. Er kwamen seksuologen die als taak hadden om dit nieuwe verschijnsel te bestuderen en uit te leggen, en ook in die periode en daarmee verbonden had je het ontstaan van de eerste bewegingen voor homo emancipatie en feminisme en de eerste homo bevrijdingsgroepen, de zo genoemde Wetenschappelijk-humanitaire Comités, eerst in Duitsland, daarna ook in Nederland en er was een belangrijke band tussen die nog kleine beweging en de socialistische beweging die ook in die periode ontstond.

Socialisten

August Bebel, de grote voorman van de Duitse sociaal-democratie heeft een belangrijk boek geschreven over de emancipatie van de vrouw ‘De vrouw en het socialisme’ dat onder socialisten naast het communistisch manifest een van de meest gelezen boeken in die tijd was. En Bebel was ook de grote kampioen in de Duitse Rijksdag van de decriminalisering van homoseksualiteit. Die waarden waren belangrijk voor socialisten en dat had ook gevolgen voor de eerste socialistische revolutie in de wereld: de Russische revolutie.

De eerste bolsjewistische commissaris voor sociale zaken Alexandra Kollontai was een felle tegenstander van de soort romantische liefde die onder het kapitalisme was ontstaan en die de basis vormde voor de vorming van gezinnen. Zij zag de liefde als iets veel collectievers dat de basis moest leggen voor een collectieve organisatie van de huishoudelijke arbeid, de sociale reproductie. Ze had een visie van gemeenschappelijke keukens, gemeenschappelijke crèches, die vrouwen zouden bevrijden van de last van de huishoudelijke arbeid, die veel efficiënter zouden zijn en ook seksueel bevrijdend.

In dezelfde tijd zag je in sovjet Rusland de decriminalisering van homoseksualiteit er waren lesbische officieren in het rode leger, die een belangrijke rol speelden, je had de eerste experimenten met geslachtsoperaties. Kortom er is veel interessants te zeggen over seksualiteit in de Russische revolutie in de jaren 1920, waarover nog steeds heel weinig bekend is, zowel onder LHBTIQ mensen vandaag de dag als onder historici van de Russische revolutie. Dat is een betrekkelijk onbekend hoofdstuk van de geschiedenis, maar het duurde allemaal niet zo lang. Met de opkomst van het stalinisme zag je een grote draai, homoseksualiteit werd weer strafbaar, evenals abortus. Dat was ook de tijd van de opkomst van het fascisme waarvan de standpunten over gender en seksualiteit nog reactionairder waren. En in het algemeen had je in de burgerlijke democratieën decennia lang een periode van vrij consequente reactie en terugkeer naar conservatieve standpunten over gender en seksualiteit. En dat duurde tot de jaren 1960.

Welvaartsstaat

Toen had je een nieuw beweging, een nieuwe feministische golf en een nieuwe golf van homo-emancipatie, maar op een andere basis. Met minder banden met de socialistische beweging. Die ontwikkeling had meer te maken met ontwikkelingen binnen het kapitalisme. In die periode na de tweede wereldoorlog zag je een vrij sterke en snelle toename van de lonen van de arbeidersklasse samen met de toename van de productiviteit. En je had ook geleidelijk aan een belangrijke ontwikkeling van de welvaartsstaat. En dat was heel belangrijk voor gender en seksualiteit.

Vóór die tijd waren mensen in kapitalistische samenlevingen om te overleven heel sterk afhankelijk van hun gezinnen. Als je ziek werd, als je oud werd, moest je op je gezin terugvallen, op je ouders, op je broers, je zussen, je kinderen misschien. Maar met hogere lonen en meer sociale voorzieningen werd die afhankelijkheid wat minder. En dat betekende onder andere dat er ruimte was voor homoseksuele gemeenschappen, lesbische gemeenschappen. De opkomst van de tweede golf van de homo-emancipatie in bijvoorbeeld Nederland heeft daar alles mee te maken.

Ook op politiek terrein zag je ontwikkelingen als de gelijktrekking van de wettelijke toegestane leeftijd van homoseks met heteroseks. Dat was tot begin jaren zeventig in Nederland anders. Seks tussen mannen vooral was tot 21 jaar strafbaar en dat werd door de politie gebruikt om homoseksuelen in het algemeen te vervolgen. Dat werd in de jaren 1970 anders en in de jaren 1980 had je zelfs de aanname van de wet gelijke behandeling die in de privésfeer en op de werkplek de discriminatie van homo’s, lesbiennes en biseksuelen verbood.

Eind jaren 1960, jaren 1970, begin jaren 1980 waren ook jaren van opleving van de arbeidersbeweging en van radicaal links. Ook binnen de vrouwen- en homo- en lesbobeweging was er een radicaal-linkse stroming, met de ‘femsoc’ (feministisch socialistisch) stroming en groepen als de Rooie Flikkers. Die stroming bepleitte een bevrijding die verder zou gaan dan formele gelijkheid voor de wet, die stelde de mannelijke dominantie, de genderrollen en het kapitalistische gezin ter discussie.

Neoliberalisme

Maar met het ontstaan van het neoliberalisme kwamen we in weer een andere periode. Het neoliberalisme gooide op veel manieren roet in het eten. Zo wordt het over het algemeen niet gezien in Nederland, want mensen zien bijvoorbeeld een ontwikkeling als het openstellen van het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht, als een logische gevolg van eerdere ontwikkelingen.

Maar als we naar de sociaaleconomische ontwikkelingen kijken, zien we wat anders. Het neoliberalisme is een periode van toenemende ongelijkheid in de samenleving. Dat was anders in de periode na de Tweede Wereldoorlog. Je had toen een periode waarin de ongelijkheid wat minder werd, in de wereld en in specifieke kapitalistische landen. Maar sinds de jaren 1990 is die trend gekeerd en is de ongelijkheid weer toegenomen en dat heeft veel gevolgen voor ontwikkelingen zoals het homohuwelijk.

Ten eerste heb je voortdurende golven van bezuinigingen, het inkrimpen van de welvaartsstaat. Dat betekent dat mensen om te overleven weer afhankelijker worden van gezinnen. Sociale voorzieningen voor als je ziek of oud wordt, worden minder en precies op dat moment wordt het makkelijker gemaakt voor homo’s en lesbiennes om te trouwen, om gezinnen te stichten en op die manier voor zieke of oudere partners te zorgen. Dat past dus bij de privatisering van de zorg en de privatisering van de reproductieve arbeid in het algemeen en het heeft ook alles te maken met de toenemende ongelijkheid in de samenleving.

Het vormen van een cel, met wettelijke rechten en plichten heeft hele andere gevolgen voor mensen met geld dan voor mensen met veel minder geld. Bijvoorbeeld: als je veel geld heb en je overlijdt en je partner blijft achter is het heel belangrijk hoe hoog de successierechten zijn. Met het homohuwelijk zijn de successierechten veel minder als je partner overlijdt, dus dat is belangrijk als je een serieuze erfenis heb. Maar als je in de bijstand zit, zijn de gevolgen heel anders. Want een van de effecten van de bezuinigingen op de welvaartsstaat is dat mensen steeds meer de plicht hebben gekregen om te zorgen voor hun partners. Dus de uitkeringen worden minder als je een verdienende partner heb. Dus als je arm bent en sociale zaken weet dat je samenwoont met iemand (van het zelfde geslacht) die een baan en een inkomen heeft dan is dat slecht nieuws want je uitkering wordt lager.

Het verhaal over de ononderbroken vooruitgang voor de homo-emancipatie is dus minder simpel dan het lijkt. Je hebt ontwikkelingen die passen bij de negatieve aspecten van het neoliberale tijdperk waarin we zitten. Dat betekent ook dat er steeds grotere tegenstellingen zijn, binnen de gemeenschap of eigenlijk de gemeenschappen van LHBTIQ mensen. Want je heb mensen die heel graag willen trouwen, heel graag kinderen willen adopteren, heel graag gezinnen willen stichten zoals andere gezinnen. En je heb ander LHBTIQ mensen die dat niet willen.

Ik vind het natuurlijk een goede zaak dat mensen gelijke rechten hebben, dat ze als ze dat willen, kunnen trouwen, maar niet iedereen wil dat. Het past niet bij de behoeften van iedereen. Je heb bijvoorbeeld de niet-binaire mensen die zich niet echt thuis voelen als man of als vrouw, dus voor hen is de hele constructie van een man mag nu met een man en een vrouw met een vrouw trouwen niet zo relevant. Genderqueens en andere transgenders passen niet in deze visie van ‘normale’ patronen. Mensen in meervoudige relaties, en daar heb je er steeds meer van, mensen die kinderen hebben uit eerdere relaties, mensen die mede-ouders zijn met hun ex enzovoort. De constructie van één cel die verantwoordelijk is voor de kinderen en voor zorg, is niet erg passend voor mensen die een veel ingewikkelder leven, een veel ingewikkelder geschiedenis hebben. Daar worstelt de politiek mee op dit moment.

We hebben het over iets dat fundamenteel is voor een kapitalistische samenleving. Mensen worden echt bang, en dat is heel begrijpelijk, voor het schrikbeeld als je alles open gooit: wie zorgt dan voor de kinderen, wie zorgt dan voor de ouderen? De samenleving gaat het niet doen, de staat, de overheid gaat het niet doen, dus wie wel als het niet een normaal gezin, niet de familie is.

Relevantie socialisme

Al die vragen die opgeworpen worden in de werkelijkheid van de levens van mensen in het algemeen en LHBTIQ mensen in het bijzonder maakt het socialisme weer bijzonder relevant voor de seksuele politiek van nu. Want het zijn socialisten die de essentiële vragen van nu kunnen stellen, moeten stellen, over hoe de samenleving er uit moet zien. Hoe mensen collectief voor elkaar kunnen en moeten zorgen, zodat ze niet totaal afhankelijk zijn van hun partner, of hun ouders, of hun kinderen om te overleven. En je ziet dan ook dat onder de meest radicale queers, ook in Nederland, mensen die over het algemeen niet vertegenwoordigd zijn binnen links, veel van de radicale queers zich aangetrokken voelen tot uiterst links. Een partij als Bij 1 heeft een sterke aanwezigheid van radicale queers in hun gelederen en ze praten veel meer dan traditioneel links over dit soort seksuele politieke vraagstukken. Ik vind dat De Socialisten dat ook kunnen en moeten doen.

Zowel Bij 1 als De Socialisten hebben sterke en zwakke punten. De economische vraagstukken zijn over het algemeen niet de sterkste punten van Bij 1 op dit moment. Daarin zijn De Socialisten sterker vind ik en daarom zouden De Socialisten meer te bieden moeten hebben aan queers met lagere inkomens, mensen die worstelen met dit soort seksueel economische vraagstukken. Vooral nu, en ik spreek als iemand die jarenlang lid was van de SP, vooral nu we ons bevrijd hebben van het keurslijf van de SP. Want zoals ik uit eigen ervaring weet ‒ ik probeerde samen met anderen om binnen de SP dit soort zaken aan de orde te stellen ‒ is dat binnen de SP over het algemeen bijzonder moeilijk, omdat de SP vooral een partij wil zijn voor de ‘gewone Nederlander’ en natuurlijk is de SP voor homorechten, maar ja vooral voor de ‘normalere’ homo’s die niet te opzichtig zijn. En zodra we als werkgroep ‘rood voor roze’ allerlei voorstellen deden over LHBTIQ bevrijding, dan kreeg je bijvoorbeeld op de regioconferenties te horen, ‘ja nou, daar zijn wij niet tegen, maar of dit iets is voor het verkiezingsprogramma van een politieke partij?’. En ik hoop van harte dat er binnen De Socialisten meer ruimte kan ontstaan voor het voeren van dit soort fundamentele discussies.

In tegenstelling tot de visie die stelt dat de LHBTIQ-emancipatie in Nederland bijna voltooid is, is er enorm veel werk aan de winkel, ook en bijzonder voor queers bij De Socialisten. Om maar enkele voorbeelden te noemen: we moeten opkomen voor trans- en niet-binaire mensen, voor volledige erkenning van hun gekozen gender, voor respect voor hun gekozen namen en voornaamwoorden, voor gender neutrale toiletten, voor de zorgbehandelingen die ze willen en nodig hebben ‒ ook als een reden om gender in het algemeen ter discussie te stellen. We willen volledige erkenning en gelijkheid voor meervoudig ouderschap‒ ook als een reden om het kapitalistische gezin ter discussie te stellen.

We moeten ons verzetten tegen de inlijving van LHBTIQ-gemeenschappen door de staat en het bedrijfsleven‒ bijvoorbeeld door Dow, hoofdsponsor van Roze Zaterdag 2023, producent van napalm tijdens de Vietnamoorlog en nu eigenaar van de fabriek in India die verantwoordelijk was voor de Bhopal-ramp. Ook moeten we vechten tegen de opkomst van racisme, vooral anti-moslim racisme, en van extreemrechts onder LHBTI mensen en actief zijn als queers in de antiracistische beweging. Daarnaast is er een belangrijke strijd tegen ‘pinkwashing’ van bijvoorbeeld Israël en in solidariteit met Palestijnse queers. Genoeg te doen dus!

Podcast

Dossier

Feminisme & gender

Soort artikel

Achtergrond

Reactie toevoegen

Polen stelt ‘angstaanjagend’ zwangerschapsregister in na verbod op bijna alle abortussen

Grenzeloos — Thu, 16 Jun 2022 09:33:06 +0000

Polen stelt ‘angstaanjagend’ zwangerschapsregister in na verbod op bijna alle abortussen Grenzeloos do, 06/16/2022 - 11:33

Julia Conley -

Credits afbeelding

Foto: Lukasz Katlewa, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

‘Weer een gewelddadige aanval op seksuele en reproductieve rechten in Polen’, zegt een progressieve wetgever.

Een nieuwe overheidsdatabase registreert de zwangerschappen van Poolse vrouwen. Dit doet de vrees ontstaan dat medische gegevens zullen worden gebruikt om vrouwen te vervolgen die in andere landen abortushulp krijgen of abortuspillen via de post, en mogelijk ook om vrouwen die een miskraam krijgen aan te pakken.

Minister van Volksgezondheid Adam Niedzielski keurde afgelopen vrijdag een verordening goed die het mogelijk maakt om informatie, die in een centrale databank over patiënten kan worden opgeslagen, met inbegrip van allergieën, bloedgroep en zwangerschapsstatus, gevoelig uit te breiden.

Het opvolgen van zwangerschappen is volgens Niedzielski noodzakelijk zodat artsen kunnen weten of een vrouw bepaalde medicijnen of röntgenfoto’s al dan niet mag krijgen. Dit gebeurt echter in een land dat in 2020 abortuszorg in bijna alle gevallen heeft verboden – met uitzondering (theoretisch) van zwangerschappen waarbij de gezondheid van de zwangere vrouw in het gedrang komt of die het gevolg is van verkrachting of incest. Begin juni stelde parlementslid Kamila Gasiuk-Pihowicz nog dat de databank gebruikt zou worden om ‘Poolse vrouwen te vervolgen en te controleren.’

‘Poolse vrouwen worden niet langer zwanger uit angst om te worden gedwongen om te bevallen in gelijk welke omstandigheden’, stelt Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, een andere linkse wetgever. ‘Een zwangerschapsregister in een land met een quasi volledig verbod op abortus is angstaanjagend.’

Het register zal het moeilijker maken voor Poolse vrouwen om het verbod op abortus te omzeilen. Heel wat vrouwen deden dit tot nu toe door medicijnen te bestellen die een abortus induceren of door naar andere Europese landen te reizen voor zorg, volgens journaliste Elizabeth Schumacher.

Abortus Netwerk Amsterdam, een netwerk van vrijwilligers in Nederland dat financiële en logistieke steun biedt aan mensen die abortus willen, stelt dat het nog steeds ‘iedereen die abortus wil zal helpen.’ Het register vertegenwoordigt ‘een nieuwe gewelddadige aanval op seksuele en reproductieve rechten in Polen’, beweert internationale mensenrechten voorvechtster Annika Ojala.

Ondanks de uitzondering van het Poolse abortusverbod voor vrouwen wier leven of gezondheid in gevaar is, zijn ten minste twee vrouwen in de afgelopen maanden overleden omdat hen abortuszorg werd ontzegd. Het terugdraaien van de Poolse abortusrechten komt op een moment dat ook in een aantal Amerikaanse staten beperkingen zijn aangenomen en de verwachting leeft dat het Amerikaanse Hooggerechtshof het Roe v. Wade-arrest zal herroepen (Roe v. Wade is een belangrijk arrest van het Amerikaanse Hooggerechtshof in 1973 waarbij het hof een oordeel uitsprak over de toenmalige abortuswetgeving in de Verenigde Staten. Het hof oordeelde dat de meeste wetten die abortus verboden of beperkten ongrondwettelijk waren). Het terugdraaien van dit arrest zou abortus illegaal maken in meer dan 20 staten.

Het Poolse zwangerschapsregister, stelt Pamela Merritt, uitvoerend directeur van Medical Students for Choice in de VS (organisatie opgericht in 1993 door studenten geneeskunde om te garanderen dat studenten tijdens hun opleiding vertrouwd worden met reproductieve geneeskunde inclusief abortus), illustreert ‘de logische volgende stap na een verbod op en criminalisering van abortus.’

Dit artikel verscheen op Common Dreams. Vertaling: Ann Dejaeghere, door ons over genomen van de wereld morgen.

Dossier

Feminisme & gender

Soort artikel

Commentaar

Reactie toevoegen

Credits afbeelding

Foto: Lukasz Katlewa, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

Oekraïense feministen bekeken door een westerse bril

Grenzeloos — Thu, 12 May 2022 10:31:28 +0000

Oekraïense feministen bekeken door een westerse bril Grenzeloos do, 05/12/2022 - 12:31

Elisa Moros -

Credits afbeelding

Mars tegen gender-gerelateerd geweld in Lviv. © Feminist Workshop

Ik definieer solidariteit in termen van wederkerigheid, verantwoordelijkheid en de erkenning van gemeenschappelijke belangen als de basis voor relaties tussen verschillende gemeenschappen. In plaats van uit te gaan van een gedwongen gemeenschappelijkheid van onderdrukking, benadrukt de praktijk van solidariteit gemeenschappen van mensen die ervoor gekozen hebben om samen te werken en samen te strijden. Diversiteit en verschil zijn hier centrale waarden die erkend en gerespecteerd moeten worden, niet uitgewist bij het opbouwen van allianties. Jodi Dean (1996) ontwikkelt een notie van 'reflectieve solidariteit' die ik bijzonder nuttig vind. Ze stelt dat reflectieve solidariteit tot stand komt door een interactie tussen drie personen: 'Ik vraag je om me bij te staan tegen een derde'. Dat houdt in dat de derde stem wordt gethematiseerd 'om solidariteit te reconstrueren als een inclusief ideaal', in plaats van als een 'wij tegenover zij' notie. Dean's notie van een communicatief, procesmatig begrip van het 'wij' is nuttig, gezien het feit dat solidariteit altijd een prestatie is, het resultaat van actieve strijd om het universele te construeren op basis van bijzonderheden/verschillen. Het is de op de praktijk gerichte, actieve politieke strijd die in dit begrip van solidariteit besloten ligt, die belangrijk is voor mijn denken – en de reden waarom ik liever de aandacht richt op solidariteit dan op het begrip 'zusterschap'. [1]

Chandra Talpade Mohanty

Als Koerdische feministen westerse pacifistische feministen uitdagen

Verschillende feministische onderzoekers (Dirik, Tank, Şimşek en Jongerden, etcetera) hebben de oriëntalistische fascinatie van de westerse media voor Koerdische vrouwelijke strijders aan de kaak gesteld. Deze auteurs laten zien hoe de Westerse media Koerdische vrouwen afschilderen als symbolen van de Westerse bevrijding in het Oosten, dat vervolgens wordt afgeschilderd als barbaars. Dit op het Westen gerichte beeld heeft tot doel en gevolg dat Koerdische vrouwen, wier politieke ideeën [2] nooit worden doorverteld, het zwijgen wordt opgelegd. En om een goede reden, want als dat wel het geval zou zijn, zou het verhaal dat door de Westerse media wordt uitgedragen, in twijfel worden getrokken en ontkracht.

De Koerdische feministe Dilar Dirik heeft ook vraagtekens gezet bij de rol van het westerse feminisme in deze oriëntalistische discursieve constructie van Koerdische vrouwelijke strijders:

Sommige westerse feministen trokken de legitimiteit ervan in twijfel en deden het af als militarisme of coöptatie door politieke groeperingen. De westerse media hebben deze strijd op een gedepolitiseerde, exotische manier afgeschilderd, of veralgemeende veronderstellingen gemaakt over de 'natuurlijke' afkeer van vrouwen voor geweld. De berichtgeving in de media werd gedomineerd door een mannelijke blik, maar dat was deels te wijten aan de weigering van feministen om zich met dit relevante onderwerp bezig te houden. Men kan zich niet aan de indruk onttrekken dat een van de redenen voor deze vijandigheid kan zijn dat het feit dat militante vrouwen het heft in eigen hand nemen, westerse feministen belemmert om namens vrouwen in het Midden-Oosten te spreken, die als hulpeloze slachtoffers worden beschouwd.

In haar artikel 'Feminist pacifism or passive-ism?' hekelt ze het onvermogen van een naïef pacifistisch feminisme om onderscheid te maken tussen geweld als onderdrukking en geweld als daad van verzet of zelfverdediging:

In tegenstelling tot geweld dat tot doel heeft de 'ander' te onderwerpen, is zelfverdediging een volledige toewijding aan en verantwoordelijkheid voor het leven. Bestaan betekent je verzetten. En om zinvol en vrij te kunnen bestaan, moet men politiek autonoom zijn. In een internationaal systeem van seksueel en raciaal geweld, gelegitimeerd door kapitalistische natiestaten, is de roep om geweldloosheid een luxe voor hen die in een bevoorrechte positie van relatieve veiligheid verkeren, in de overtuiging dat zij nooit in een situatie terecht zullen komen waarin geweld noodzakelijk zal zijn om te overleven. Hoewel het pacifisme theoretisch goed in elkaar zit, weerspiegelt het niet de realiteit van massa's vrouwen en krijgt het dus een nogal elitair eerste-wereld-karakter.

Het lijkt mij inderdaad dat de ervaring van Koerdische feministes de canonieke feministische antimilitaristische theorie – op zijn minst gedeeltelijk – betwist. Feministisch antimilitarisme is voortgekomen uit de ervaringen van veel vrouwen en feministische activisten in een breed scala van vredesbewegingen over de hele wereld. Het feministisch antimilitarisme kan echter niet voorbijgaan aan de ervaringen van die vrouwen en feministes die pleiten voor gewapende strijd. Als deze ervaringen het feministisch antimilitaristische theoretische kader ter discussie stellen, moet dat kader aan de hand van deze ervaringen worden bijgesteld. Het gaat er niet om de bijdragen van het antimilitaristisch feminisme te ontkrachten, maar om ze te verrijken met nieuwe ervaringen die vanuit verschillende posities komen.

In 2015 interviewde een van de toonaangevende denkers van het feministische antimilitarisme, Cyhthia Cockburn, twee antimilitaristische feministen, leden van de Women's International League for Peace and Freedom (WILPF) die onder het nazisme hadden geleefd. Ze confronteerde hen met wat ze het 'pacifistisch dilemma' noemt, door hen te vragen of ze Koerdische vrouwelijke strijders zouden uitnodigen de wapens neer te leggen in naam van het pacifisme. De ondervraagden antwoordden:

Ik denk het niet. Hier veilig buiten het oorlogsgebied zittend, moeten we hen begrijpen, niet veroordelen. Verzet bieden is een mensenrecht. Maar op de lange termijn moeten we niet accepteren dat militarisme het enige antwoord is. We moeten serieus beginnen met het opbouwen van vredesmechanismen.

Net als WILPF zou ik graag met de peshmerga [3] vrouwen spreken, horen wat ze zeggen. Fascisme is zo smerig. Het is als een octopus, die zijn tentakels in de samenleving steekt, met zijn racistische idee van de superioriteit van de ene soort mens boven de andere. Ik zou het met ze eens kunnen zijn en tegen de Koerdische vrouwen zeggen, 'Ja, jullie moeten vechten'. Maar als het voorbij is, zullen ze misschien zelf terugkijken op hun campagne en zeggen: 'Dat was niet de manier om het te doen'.

Ik deel met deze vrouwen de volgende ideeën:

- onze rol van buiten het oorlogsgebied is om de zich verzettende vrouwen en feministische strijders te steunen, niet te veroordelen;

- we moeten altijd luisteren naar wat de mensen in kwestie te zeggen hebben;

- vrouwen overal ter wereld steunen in hun strijd, ook militaire, is niet onverenigbaar met de strijd, voor de demilitarisering van de wereld in een ruimer verband en op langere termijn.

Kunnen Oekraïense feministen zich uitspreken?

Onlangs had ik een gesprek met een Oekraïense feministe die al lange tijd betrokken is bij het feministisch activisme en nu een vluchteling is in een West-Europees land. Ze vertelde me dat ze het moeilijk vindt om openlijk te spreken over politieke – en vooral gender – kwesties die in Oekraïne spelen, omdat ze de indruk heeft dat de steun van de westerse feministen en linksen voorwaardelijk is. Volgens hen zou de Oekraïense samenleving volmaakt – en dus vrij van tegenstellingen – moeten zijn om het volste recht te verdienen om tegen de Russische invasie te strijden. Geconfronteerd met dit westerse gebod voelt ze zich, net als veel andere vrouwen, gedwongen te kiezen tussen zich uitspreken over genderkwesties in Oekraïne en steun zoeken voor het Oekraïense verzet bij linkse en feministische groeperingen wereldwijd. Feministische dwangdie vrouwen dwingt te kiezen tussen feminisme en hun andere strijd, leiden er inderdaad vaak toe dat vrouwen zich van het feminisme afkeren. Dat is een terugkerend probleem in het westerse feminisme waar anti-hegemonische feministen steeds weer op wijzen.

Toch blijven feministische analyse en activisme nodig in Oekraïne, net als overal elders. In het feministische collectief van het Europees netwerk voor solidariteit met Oekraïne heb ik het genoegen samen te werken met feministen die betrokken zijn bij het activisme aan de basis in Oekraïne. Ze melden dat het grootste deel van de Oekraïense samenleving – waaronder veel Oekraïense vrouwen – zich niet bewust is van of wantrouwig staat tegenover feminisme en dat deze situatie met de oorlog is verergerd. Feministische basisinitiatieven hebben te kampen met financiële problemen en met de vijandige houding van huisbazen bij het zoeken naar een ruimte om hun activisme uit te oefenen. Viktoriia Pigul, een Oekraïense antikapitalistische feministische kameraad, heeft aan de hand van verschillende getuigenissen van Oekraïense vrouwen en kinderen verslag gedaan van de vele vormen van geweld waaronder ze te lijden hebben. Zoals inmiddels algemeen bekend is, zijn de afgelopen weken veel vrouwen en kinderen door Russische soldaten mishandeld en verkracht. Velen van hen hebben niet de middelen om aan dit geweld te ontsnappen. Veel van hen vluchten naar Polen, niet wetende dat abortus in Polen – in tegenstelling tot in Oekraïne – bij wet verboden is. In Polen worden ze vaak blootgesteld aan nieuwe vormen van misbruik door mannen. In deze context is feministisch activisme in Oekraïne nu belangrijker dan ooit.

Olena Lyubchenko heeft onlangs een erg waardevolle en onmisbare analyse gepubliceerd, waarin ze laat zien hoe de militarisering van Oekraïne in de afgelopen jaren is gekoppeld aan bezuinigingsmaatregelen die de last van het verzet tegen de Russische agressie hebben verlegd naar vrouwen op gezinsniveau, terwijl de staat zich tegelijkertijd voorbereidt op een zeer ongelijkwaardig proces van 'Euro-Atlantische' integratie:

Militarisering, bezuinigingen en agressie werken in deze context als processen van onteigening en primitieve accumulatie. Ze 'genereren mondiale reserves van arbeidskrachten waarvan grensoverschrijdende bewegingen de kern vormen van de wereldwijde productie en reproductie van kapitaal en arbeid'. Op deze manier reproduceert geracialiseerd burgerschap precariteit en uitsluiting voor sommigen en veiligheid en insluiting voor anderen, net zoals de historische differentiatie van de Oekraïense arbeidersklasse binnen het mondiale kapitalisme wordt herschreven en geïnstrumentaliseerd.

Net zoals Dilar Dirik de instrumentalisering van Koerdische vrouwelijke strijders in de Westerse media aan de kaak heeft gesteld, stelt Olena Lyubchenko in dit artikel de instrumentalisering van het Oekraïense verzet aan de kaak in Westerse media en institutionele vertogen die Oekraïners afschilderen als helden die een oorlog 'voor Europa' voeren. [4] In deze context, en nog steeds in het verlengde van de kritiek van Dilar Dirik, lijkt het van essentieel belang om de rol van het Westerse feminisme (en meer in het algemeen van Westers links) in deze instrumentalisering ter discussie te stellen.

Enkele weken geleden werd een transnationaal pacifistisch feministisch manifest ondertekend door 150 prominente feministen uit Europa en Amerika, zonder dat ook maar één Oekraïense of post-Sovjet Europese feministe onder de ondertekenaars was. Sterker nog, sommige westerse feministen, die dicht bij Oekraïense feministen staan, weigerden het te ondertekenen. Dit manifest reproduceert de dominante geopolitieke benadering volgens welke de grote imperialistische mogendheden de enige actoren van de geschiedenis zijn. Het negeert dus de veelzijdige werkelijkheid en de macht van meerdere actoren die door de feministische kritiek op de geopolitiek worden benadrukt. De oorlog van Poetin tegen Oekraïne wordt gereduceerd tot een eenvoudig inter-imperialistisch conflict, waardoor de macht van alle Oekraïners wordt uitgewist. Slechts één van de meer dan dertig zinnen is gewijd aan de Oekraïners:

Wij staan aan de kant van het Oekraïense volk dat de vrede in zijn leven wil herstellen en een staakt-het-vuren eist.

Dit is een goed voorbeeld van hoe je in één zin 44 miljoen mensen reduceert tot het cliché van een passief slachtoffer dat, eens te meer, door het Westen moet worden gered. Oekraïners, vrouwen en mannen die zich actief en militair verzetten tegen de agressie die hen is opgedrongen, zijn niet interessant voor westerse feministische pacifisten, net zomin als ze van belang zijn voor hun mannelijke westerse linkse vrienden. Het lijkt erop dat de Oekraïners onze solidariteit verdienen als slachtoffers, maar niet als verzetsstrijders. Deze karikaturale voorstelling van de Oekraïners als passieve slachtoffers van de NAVO of Europese instrumentalisering is vergelijkbaar met de voorstelling in de westerse media van de Oekraïners als 'Europese helden'. In beide vertogen worden de politieke stemmen en de wil van de Oekraïners uitgewist. In feite zijn veel Oekraïense mannen en vrouwen vastbesloten om zich te verzetten, ook door gewapende strijd. Deze vastberadenheid wordt niet opgelegd door Zelensky of de NAVO, zoals blijkt uit de sterke betrokkenheid van alle sectoren van de Oekraïense samenleving bij het verzet.

Hoewel de standpunten van westerse feministen en linkse mensen over kwesties als wapenbevoorrading waarschijnlijk geen invloed zullen hebben op de beslissingen van westerse beleidsmakers, hebben ze wel degelijk invloed op Oekraïense feministen en linkse mensen. Door het Oekraïense verzet in de steek te laten (en in sommige gevallen tegen te werken) verzwakken we onze Oekraïense kameraden in het verzet en ondermijnen we hun vermogen om een emancipatoir politiek project voor het hele Oekraïense volk uit te voeren.

Voor een dialoog in de internationalistische feministische praktijk

Het Oekraïense verzet is verre van volmaakt en niet vrij van tegenstellingen. Het wordt verscheurd door conflicten van klasse, sekse en ras, zoals al onze samenlevingen. Oekraïense vrouwen hebben te maken met oorlog, agressie, marteling en massale verkrachting door Russische troepen, maar ook met het geweld van Oekraïense mannen en de staat waar ze ook vóór de oorlog mee te maken hadden. Bovendien versterkt de oorlog het autoritarisme van de staat en de seksuele verdeling van de arbeid (militaire dienstplicht alleen voor mannen, vrouwen worden tewerkgesteld in de sociale reproductie, enzovoort) De versterking van de genderverhoudingen geeft mannen en de staat de macht over vrouwen, terwijl vrouwen op hun beurt worden uitgeschakeld en kwetsbaarder worden en blootstaan aan allerlei vormen van geweld. In deze context strijden antikapitalistische feministen, gevangen in deze ingewikkelde werkelijkheid, samen met hun Oekraïense medeburgers tegen de Russische invasie, terwijl ze tegelijkertijd blijven strijden tegen een deel van hun eigen medeburgers: tegen het neoliberale beleid van de regering en de aanvallen van de werkgevers, tegen seksistisch, racistisch of LHBT-foob geweld, enzovoort.

Tegelijkertijd 'met en tegen' strijden kan alleen onbegrijpelijk zijn voor de minderheid van mensen die het voorrecht hebben slechts één vijand te hebben, of zich slechts op één front te engageren. Anti-hegemonische feministen hebben ons geleerd dat positionaliteit centraal staat in elke feministische politiek. Zo verwierp het Combahee River Collective, een van de belangrijkste zwarte lesbische feministische collectieven in de feministische geschiedenis, het lesbische separatisme omdat het zowel analytisch als strategisch niet bruikbaar is voor zwarte vrouwen die zich niet de luxe kunnen veroorloven om zich los te maken van zwarte mannen in hun gezamenlijke strijd tegen racisme. Barbara Smith gaat zelfs zover te zeggen:

Zo zelden is separatisme betrokken bij het maken van echte politieke verandering, het beïnvloeden van de instellingen in de samenleving op een directe manier. [...] We hebben gemerkt hoe separatisten in onze omgeving, in plaats van aan politieke organisatie te doen, vaak aan het zappen zijn. Ze komen bijvoorbeeld naar een bijeenkomst of een reeks bijeenkomsten en gaan dan weer verder. Het is niet duidelijk wat ze eigenlijk proberen te veranderen. We denken soms aan separatisme als een politiek zonder praktijk. [5]

In de huidige context is het heel consequent van Russische feministen om pacifisme te claimen en zich categorisch te distantiëren van Poetin, van de oorlog die hij voert en van het hele deel van de Russische samenleving dat deze oorlog steunt. In hun anti-oorlogsmanifest karakteriseren Russische pacifistische feministen de oorlog als een aanvalsoorlog en Poetin als de enige verantwoordelijke. Dit pacifistische standpunt van de Russische feministen is dus perfect verenigbaar met steun aan het gewapend verzet in Oekraïne. Aan de andere kant lijkt het voor veel Oekraïense feministen onmogelijk om zich te distantiëren van hun eigen gemeenschap (hoe seksistisch die ook is), al was het maar om te overleven. Maar tegelijkertijd hebben Oekraïense feministen geen andere keus dan de feministische strijd binnen hun eigen samenleving te blijven voeren als ze niet willen dat het gender/seksisme verder wordt versterkt. Terwijl lesbisch separatisme het voorrecht was van hen die alleen op basis van sekse en seksualiteit onderdrukking ervoeren, is abstract pacifisme het voorrecht van hen die niet onder bombardementen leven en het niet nodig vinden om de wapens op te nemen om zichzelf te verdedigen. Feministische politiek bedrijven buiten het slagveld is even gemakkelijk als steriel.

Internationalistische feministische politiek moet uitgaan van de stemmen van de betrokken mensen. Elke feministische politiek die zonder deze stemmen wordt bedreven zal uiteindelijk tegen hen worden bedreven en zal dus schadelijk zijn voor de opbouw van een wereldwijde feministische solidariteit. Hoe kan een standpunt dat de Oekraïense feministen de rug toekeert en tot gevolg heeft dat ze het zwijgen wordt opgelegd over genderkwesties als feministisch of internationalistisch worden gekwalificeerd? De enige politieke actoren die in staat zijn een emancipatoir politiek project in Oekraïne uit te voeren, zijn degenen die zich ter plekke bevinden. We kunnen beter naar hen gaan luisteren en hen steunen, ondanks eventuele meningsverschillen, want zij zullen het zijn, zoals ze zijn en met hun eigen tegenstrijdigheden, die de strijd zullen leiden. Of het zal niemand zijn.

NB: Als je het feministisch activisme in Oekraïne financieel wilt steunen, kun je doneren aan de feministische collectieven Bilkis en Feminist Workshop of aan de antikapitalistische organisatie Sotsialnyi Rukh, waarin feministen specifiek feministisch politiek werk verrichten.

Noten

[1] Chandra Talpade Mohanty (2003) Feminism without Borders: Decolonizing Theory, Practicing Solidarity. Durham & Londen: Duke. University Press. p.7.

[2] Voor een overzicht over de ideologische en organisatorische uitgangspunten van de Koerdische Vrouwenbeweging: Dirik, Dilar (2017) 'Self-Defense Means Political Autonomy!, The Women’s Movement of Kurdistan Envisioning and Pursuing New Paths for Radical Democratic Autonomy'. Development 60, 74-79. Verder lezen: Bouquin, Stephen ; Court, Mireille en Den Hond, Chris (coordinatie) (2017) La commune du Rojava, L'alternative kurde à l'État-nation, Parijs/Bruxelles, Syllepses/Critica, coll. 'Utopie critique', 203p

[3] Het gebruik van het woord peshmerga om Koerdische vrouwelijke strijders aan te duiden is problematisch. Peshmerga verwijst naar de Koerdische strijders in Irak. Zoals Dilar Dirik en Bahar Munzir uitleggen, zijn Koerdische vrouwelijke strijders in Irak in een zeer kleine minderheid binnen de gevechtseenheden waar een rigide seksuele arbeidsdeling bestaat, aangezien de twee partijen die Iraaks Koerdistan leiden patriarchaal zijn. Toch worden vrouwelijke strijders in de YPJ en YJA-Star door de Westerse media vaak ten onrechte peshmerga genoemd. Cynthia Cockburn reproduceert deze fout in haar artikel, die op haar beurt weer wordt overgenomen door de geïnterviewden.

[4] Waarbij het woord 'Europa' meestal wordt vereenzelvigd met de Europese Unie als een markering van 'beschaving' tegenover degenen die als 'barbaren' worden beschouwd, die er niet in thuishoren of haar discipline weigeren.

[5] Smith, Barbara and Beverly (2015) 'Across the Kitchen Table: A Sister-to-Sister Dialogue'. in Moraga and Anzaldúa (eds.) This Bridge Called My Back: Writings by Radical Women of Color. SUNY Press: New York. p.119.

Dit artikel verscheen op l’Anticapitaliste, Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.

Dossier

Oekraïne

Feminisme & gender

Soort artikel

Commentaar

Jullie hebben een prima…

Jullie hebben een prima vertaaldienst! Een kleine suggestie: de vertaling van de kritische reactie van jullie Griekse zusterorganisatie OKDE-Spartakos op de standpunten van het Uitvoerend Bureau van de Vierde Internationale i.v.m. Oekraïne (https://www.internationaliststandpoint.org/okde-spartakos-a-critique-to-the-decisions-of-the-executive-bureau…)

Eerste reactie: Prachtig. Ze…

Eerste reactie:
Prachtig. Ze stelt dat reflectieve solidariteit tot stand komt door een interactie tussen drie personen: 'Ik vraag je om me bij te staan tegen een derde'. Dat houdt in dat de derde stem wordt gethematiseerd 'om solidariteit te reconstrueren als een inclusief ideaal', in plaats van als een 'wij tegenover zij' notie. Deans notie van een communicatief, procesmatig begrip van het 'wij' is nuttig.
We hebben de Russen nodig als vijand om tegen te solidariseren. De EU in navolging van de USA en het UK als oorlogshitsers nadat we heel slim de Russen de eerste feitelijke stap hebben laten zetten, na lange tijd niet bereid te zijn geweest tot overleg.
Dank voor dit raamwerk van politieke actie.

Een heel interessant artikel…

Een heel interessant artikel. Veel herkenning en verheldering die ik lang gemist heb. Ik keek waarschijnlijk niet goed of op de verkeerde plaatsen.
Het concept actief pacifisme tegenover passief-isme is voor Oekraïne niet valide. Dit past toch niet bij de weldoordachte strijd tegen de Russische aanval die al lang van te voren werd geanticipeerd en waarvoor het hele volk werd gemilitariseerd door de algehele mobilisatie van alle mannen. De facto waren er geen burgers meer in Oekraïne. Het jammeren over burgerdoden was effectieve propaganda.
Tegen fascisme zijn is goed, maar de samenleving is geen dierentuin. Fascisme is een hiërarchische beweging die vanuit de idee van een sterke staat acteert in alle geledingen van de samenleving. Dit heeft het risico in zich van een eenhoofdige leiding, anders dan alleen formeel voor het uitvaardigen van wetten.
De vraag of Oekraïne verzet mag plegen tegen de Russische inval omvat meer. De vraag is meer of het geen strijd is van het westerse kapitalisme tegen het Russisch verzet tegen het verder oprukken van het kapitalisme d.m.v. het overnemen van politieke systemen in landen onder het mom van werelddemocratisering. Daar hoort allereerst een kapitaalanalyse bij.
Het Mantra van het historisch kapitalisme is te beperkt, vooral ook in relatie tot de Oekraïne waar met allerlei hypermoderne middelen gevochten wordt. Denk aan de media, drones en informatie. Het historisch kapitalisme gaat voorbij aan de hedendaagse veel effectievere vormen kapitalisme, van financieel, juridisch en technisch kapitalisme dat schreeuwt om de invoering van een basisinkomen.
De westerse dominantie, ook in het feministische denken, wordt hier aan de kaak gesteld. "Wij staan aan de kant van het Oekraïense volk dat de vrede in zijn leven wil herstellen en een staakt-het-vuren eist." Dit zijn opmerkingen waarbij ik me als man die waarde hecht aan het historisch materialisme als dialectische gedachtenontwikkeling graag zijn bijdrage levert.
De niet-pacifistische beschrijving van het verzet tekent een volk dat kiest voor oorlog, ongeacht de kosten die het met zich meebrengt. Dat is wat de media dagelijks over ons uitstrooien, met een westers ideologische saus. Dit doet me dagelijks denken aan de verstandige capitulatie van Nederland na 5 dagen oorlog. Dat verwachtten de Russen volgens mij ook. Oekraïne koos voor vechten, dood en verderf en klaagt aan.
Dat linkse mensen in het westen anders oordelen, het zij zo. Dat is de prerogatief van de wijze op de berg die de wereld aanschouwt en op afstand een oordeel velt. Heel menselijk.
"Of het zal niemand zijn." Aan het einde verdwaal ik in de geslachtelijke, seksuele, pacifistisch en nationalistische voorkeuren. Daar ben ik de weg kwijt en weiger ik te kiezen in een ‘je bent voor of je bent tegen ons’. Je wil toch geen ‘Bush’ spelen? Dan ben je een paar oorlogen te laat. De laatste oorlog is het ook vast niet.

Reactie toevoegen

Credits afbeelding

8 maart: strijd voor het leven van vrouwen en voor gelijkheid in de productie van het leven!

Grenzeloos — Mon, 07 Mar 2022 13:43:33 +0000

8 maart: strijd voor het leven van vrouwen en voor gelijkheid in de productie van het leven! Grenzeloos ma, 03/07/2022 - 14:43

Vierde Internationale -

Internationale Vrouwendag is elk jaar een belangrijk moment om zichtbaarheid te geven aan de feministische strijd tegen het patriarchale kapitalisme en de voortdurende pogingen om nieuwe manieren te vinden om ons te onderdrukken en uit te buiten. Met de door de covid-19-pandemie veroorzaakte gezondheidscrisis, gevoegd bij de economische crisis en de aanvallen van conservatieve regeringen op vrouwenrechten, wint de internationale mobilisatie op 8 maart nog aan belang en urgentie.

De pandemie heeft een crisis ontketend op verschillende vlakken van het menselijk leven, en bij het invoeren van maatregelen van fysieke isolatie om de gezondheid te beschermen, bleek dat de banen die nodig zijn om te overleven de werkelijk essentiële banen zijn. Veel vrouwen werden beperkt tot de huiselijke ruimte en werden beroofd van banen die, hoewel onzeker, hun een inkomen opleverden.

De last van de zorgarbeid voor het gezin nam aanzienlijk toe en ging gepaard met een stijging van het aantal gevallen van geweld en vrouwenmoord, als een manier om de last hiervan op vrouwen te leggen. De pandemie heeft dus aangetoond dat sociaal reproductiewerk centraal staat in de alternatieven voor het beheer van dergelijke crises en het vinden van oplossingen, maar ook het risico inhoudt dat de rol van vrouwen bij de uitvoering ervan wordt versterkt.

Als tegenwicht hebben vrouwen over de hele wereld netwerken van solidariteit en steun gevormd en versterkt, vormen van bescherming opgezet en dit soort geweld aangeklaagd, en vormen van verzet tegen honger, armoede en een toenemend verlies van rechten tijdens de pandemie opgebouwd. Het verbouwen, produceren en distribueren van voedsel, het uitwisselen van voedsel en materiaal voor gezondheidsbescherming, het vervangen van persoonlijke ontmoetingen door virtueel contact, het creëren van zelfbeschermingsmechanismen, werden naast andere initiatieven in lokale gemeenschappen uitgevoerd onder leiding van vrouwen.

Bovendien heeft de actieve strijd van vrouwen tijdens de pandemie belangrijke overwinningen opgeleverd, zoals de legalisering van abortus dit jaar in Colombia en eerder in Argentinië en in sommige Mexicaanse staten en vrouwen als essentiële werknemers (gezondheidswerkers, leraren, enzovoort) hebben niet geaarzeld om te staken om hun arbeidsomstandigheden te verdedigen.

De Russische invasie in Oekraïne heeft vrouwen bijzonder hard getroffen. Vrouwen en hun kinderen vormen de overgrote meerderheid van de meer dan een miljoen mensen die het land zijn ontvlucht. Tegelijkertijd nemen vooral jongere vrouwen actief deel aan de gewapende en ongewapende verdediging van hun land. Vrouwen spelen ook een sleutelrol bij het mobiliseren van diasporagemeenschappen en zijn prominent aanwezig in de anti-oorlogsbeweging in Rusland.

Op 8 maart moeten we de alternatieven redden die tijdens deze jaren van ontbering zijn gecreëerd en daarbij de rol benadrukken die de vrouwenstaking heeft gespeeld bij het zichtbaar maken van het werk voor sociale reproductie.

We zullen de straten bezetten en ook de internetnetwerken en alle plaatsen waar we onze strijd kunnen voeren. We willen leven, zonder machismo, zonder geweld, met erkenning van ons werk en met gelijkheid! Leve de Internationale Vrouwendag!

Motie aangenomen door het Internationaal Comité van de Vierde Internationale op 5 maart 2022

Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.

Dossier

Feminisme & gender

Soort artikel

Oproep

Reactie toevoegen

Seksueel misbruik is geen incident

Grenzeloos — Fri, 04 Mar 2022 12:45:33 +0000

Seksueel misbruik is geen incident Grenzeloos vr, 03/04/2022 - 13:45

Nikki Veldkamp -

De BOOS-uitzending over seksueel geweld bij talentenjachtshow The Voice heeft geleid tot een nieuwe golf van #MeToo-verhalen. Het is goed dat zowel bedrijven als de overheid zich nu genoodzaakt voelen om hier consequenties aan te verbinden. Maar dit is niet genoeg. Het is tijd voor een feminisme dat de structurele aard van seksueel geweld binnen het kapitalistische systeem weet aan te kaarten.

Sinds de BOOS-uitzending voelen slachtoffers zich gesterkt om met hun verhaal naar buiten te treden, zelfs tegen daders met een grote naamsbekendheid. De afgelopen weken hebben we bijvoorbeeld beschuldigingen van misbruik gezien aan het adres van ondere andere politicus Gijs van Dijk (PvdA), journalist Mick van Wely (De Telegraaf), voorzitter Gerrit van de Kamp (politievakbond ACP) en directeur voetbalzaken Marc Overmars (Ajax).

Het is heel goed dat de voornamelijk vrouwelijke werknemers hun ervaringen met machtige mannen durven aan te kaarten. De onthullingen leidden tot veel woedende reacties. Bijvoorbeeld snoeiharde kritiek op John de Mol, die het de slachtoffers in de BOOS-uitzending kwalijk nam dat ze niet eerder aan de bel hebben getrokken. Daarom werd hij terecht beschuldigd van victim blaming: het verschuiven van de schuld naar de slachtoffers.

Consequenties

De grote verontwaardiging over het misbruik leidde bij onder andere RTL en Ajax tot onderzoeken naar de bedrijfscultuur en hoe deze incidenten konden gebeuren. Figuren zoals Jeroen Rietbergen, Ali B, Gerrit van de Kamp en Marc Overmars moeten nu gedwongen opstappen, worden ontslagen of op non-actief gesteld. Lil’ Kleine, die onlangs opnieuw zijn vriendin mishandelde, verliest zijn platencontract.

Het is goed dat publieke figuren niet zomaar meer wegkomen met dit soort geweld. Dit was tot voor kort absoluut niet vanzelfsprekend. Bedrijven en organisaties proberen over het algemeen eerst om dit soort situaties in de doofpot te stoppen. Dit wordt nu bijvoorbeeld duidelijk over de PvdA, waar het misbruik door Van Dijk blijkbaar al in 2018 bekend was. Als de zaken toch naar buiten komen, konden bedrijven hun handen ervan af trekken door het onderzoek aan de politie over te laten. Het is te danken aan het toenemende bewustzijn over seksueel misbruik door de #MeToo-beweging dat zij daar niet meer mee wegkomen.

Verbaasd

Tegelijkertijd toont deze nieuwe golf vooral aan hoe hardnekkig het probleem is. Seksueel en gendergerelateerd geweld komt op grote schaal voor. In Nederland krijgt 1 op de 8 vrouwen en 1 op de 25 mannen te maken met seksueel geweld. Vrouwen worden hier dus onevenredig hard door geraakt. En dan hebben we het nog niet eens over de hoeveelheid ongepaste opmerkingen en onveilige interacties: driekwart van de Nederlandse vrouwen geeft aan te maken te hebben gehad met seksuele intimidatie en een kwart heeft te maken gehad met stalking.

Toch kunnen de verhalen van slachtoffers nog op verbaasde reacties rekenen. In de media verschenen talloze artikelen over wat voor een tof persoon Marc Overmars is en dat men dit nooit achter hem had gezocht. Dezelfde soort reactie zag je bij BN’ers die bij The Voice betrokken waren. Jurylid Anouk en presentator Martijn Krabbé leken compleet overdonderd te zijn door het nieuws van structureel misbruik.

Voormalige deelnemers waren daarentegen juist helemaal niet verbaasd: zij spraken over de ‘mannetjescultuur’ en het dominante gedrag dat ze tegenkwamen achter de schermen. Dat zulk gedrag voorkomt bij een programma dat geld verdient aan de onzekerheid van (vaak jonge) deelnemers en het uitbuiten van hun talent en uiterlijk, zou eigenlijk niet meer mogen verbazen.

Het opvallende contrast in de reacties maakt zichtbaar hoe machtsverhoudingen ten grondslag liggen aan dit misbruik. Zangeres Do geeft aan dat ze zelf grensoverschrijdend gedrag door Rietbergen meemaakte, maar omdat zij zijn opdrachtgever was, stopte dat zodra ze hem erop aansprak. Ze is ervan overtuigd dat John de Mol van dichtbij heeft gezien welke vormen van grensoverschrijdend gedrag er achter de schermen plaatsvinden: ‘Alleen: je herkent het niet als grensoverschrijdend gedrag. En je erkent niet dat er sprake is van een machtspositie.’

Uitbuiting

Deze machtsrelaties zijn binnen dit economische systeem inherent aanwezig op elke werkvloer. In dit neoliberale tijdperk wordt de positie van werknemers steeds precairder, waardoor uitbuiting hoogtij viert. Zestien procent van de werknemers in Nederland blijkt in de afgelopen 10 jaar te maken te hebben gehad met seksuele intimidatie op de werkvloer. Vrouwen twee keer zo vaak als mannen. De meeste werknemers durven hier bovendien geen melding van te maken uit angst voor de gevolgen voor hun inkomen.

Decennialang bezuinigings- en ‘hervormings’-beleid heeft de positie van werknemers verslechterd. Nergens in Europa groeide het aandeel flexibele (en dus onzekere) contracten zo snel als in Nederland. Naast het feit dat de lonen laag zijn kunnen mensen met een flexcontract geen pensioen of WW opbouwen.

Tegelijkertijd leiden steeds hogere woonkosten en duurdere gezondheidszorg en kinderopvang tot zware financiële lasten voor werkende mensen. Dit maakt de werknemer ook afhankelijker van hun inkomen. Werkgevers maken cynisch gebruik van die afhankelijkheid om hun winsten te vergroten.

Seksisme

Vrouwen worden extra hard door deze verslechteringen geraakt, doordat seksisme inherent verweven is met dit economische systeem. Zo krijgen ze minder betaald dan mannen en dragen ze de grootste lasten in de werk-huishouden verhouding. De wooncrisis betekent dat vrouwen vast komen te zitten in situaties van huiselijk geweld. Een eigen betaalbare woning vinden is onmogelijk en de noodopvang zit vol door alle bezuinigingen in de zorg.

De positie van vrouwen is dus extra kwetsbaar. Aangezien vrouwen in deze seksistische maatschappij gereduceerd worden tot lustobject dat dienstbaar moet zijn, betekent dit dat deze kwetsbare positie kan leiden tot seksuele uitbuiting.

Extreemrechts

De opkomst van extreemrechts leidt ondertussen tot een toename van seksistische propaganda. Dit zien we al enige tijd terug in de jaarlijkse groei van de ‘Mars voor het Leven’, een demonstratie tegen het recht op abortus door conservatieve, christelijke groepen. PVV en FvD pleiten al jarenlang voor een terugkeer naar het traditionele kerngezin, waarin de vrouw enkel geschikt is voor het huishouden.

Extreemrechts mediaplatform GeenStijl, waar vrouwenhaat de norm is, plaatste een aantal jaar geleden een foto van journaliste Loes Reijmer met de vraag ‘Zou u haar doen?’ Dit soort oproepen tot seksueel geweld zijn sowieso gangbaar binnen extreemrechtse groepen, waar ‘daar moet een piemel in’ de standaardreactie is op vrouwen die zich uitspreken tegen hun racistische ideeën. Dit soort extreemrechtse figuren reageren inhoudsloos op #MeToo en benadrukken het gevaar voor ‘preutsheid’ en jammeren dat je als man niks meer kan of mag.

Symptoombestrijding

Het seksisme van extreemrechts voedt het geweld tegen vrouwen. Het wordt steeds urgenter om dit te bestrijden. We hebben dan ook meer nodig dan liberale symptoombestrijding. De aanstelling van Mariëtte Hamer als regeringscommissaris seksueel overschrijdend gedrag en seksueel geweld is daar een voorbeeld van. Die moet de cultuur op de werkvloer bespreekbaar maken en brengt structureel misbruik daarmee terug tot een HR-kwestie. Positiever is de nieuwe wetgeving die álle vormen van ‘seks zonder instemming’ strafbaar stelt, niet alleen als er sprake is van geweld of dwang.

Deze ontwikkelingen tonen aan dat de #MeToo-beweging daadwerkelijk heeft bijgedragen aan bewustzijn en er nu een noodzaak wordt gevoeld om hiernaar te handelen. Maar we mogen geen illusies hebben in de schijnoplossingen van dit neoliberale kabinet dat de positie van werkenden alleen maar verder ondermijnt, noch in het strafrechtsysteem waar nu slechts 18 procent van de meldingen van aanranding en 12 procent van de meldingen van verkrachting worden opgehelderd na onderzoek.

Feminisme

Wat we daadwerkelijk nodig hebben is een socialistisch feminisme die de structurele problemen van dit systeem aankaart. We zagen een korte opleving van de feministische beweging in 2017, toen de benoeming van Trump leidde tot wereldwijde Women’s Marches en de eerste #MeToo-beweging de omvang van seksueel misbruik zichtbaar maakte.

Nog inspirerender waren de Internationale Vrouwenstakingen in 2017 en 2018. In meerdere landen staakten vrouwen hun (betaalde en huishoudelijke) werk. Ze gingen de straat op en pleitten voor een feminisme voor de 99%. De focus lag niet op het doorbreken van een glazen plafond, maar op veelal socialistische eisen tegen neoliberaal beleid, voor betere lonen en sociale voorzieningen. Juist deze feministen begrepen hoe de kwetsbare positie van vrouwen samenhangt met hun positie als arbeider en dat alleen de bevrijding van álle werkende mensen tot gendergelijkheid leidt.

Op dit moment zijn er nauwelijks meer activistische, feministische groepen in Nederland. De Women’s March is gereduceerd tot een jaarlijkse demonstratie die geen concrete eisen stelt en geen samenwerking met andere groepen opzoekt. Zinvolle, maar kleinere organisaties zoals De Bovengrondse zijn opgeheven.

Het is goed dat nieuwe activisten het lef tonen om de straat op te gaan naar aanleiding van The Voice. Dit leidde tot twee kleine acties in Amsterdam en Utrecht. Maar de omvang en de relatief onervaren organisatie van de protesten maakten tegelijkertijd duidelijk dat een ervaren en georganiseerd feministisch netwerk op dit moment simpelweg ontbreekt.

Op Internationale Vrouwendag op 8 maart staan er weer een aantal lokale protesten georganiseerd. Het zou mooi zijn als feministen het momentum van Internationale Vrouwendag en de nieuwe golf van #MeToo aangrijpen om gezamenlijk te organiseren. Het is hierbij van belang dat er zo breed mogelijk eisen worden gesteld die de seksistische aard van het kapitalisme aankaarten.

Als het op basis van dit soort politieke ideeën lukt om meerdere groepen en feministen samen te brengen, kan er een begin worden gemaakt met een socialistisch feminisme voor de 99%.

Dit artikel is overgenomen van Socialisme.nu

Dossier

Feminisme & gender

Soort artikel

Commentaar

Reactie toevoegen

Vrouwenbeweging: zelforganisatie of zoeken naar zakelijke leiders en evenementenproducenten

Grenzeloos — Mon, 28 Feb 2022 10:17:42 +0000

Vrouwenbeweging: zelforganisatie of zoeken naar zakelijke leiders en evenementenproducenten Grenzeloos ma, 02/28/2022 - 11:17

Maral Jefroudi -

Credits afbeelding

Foto: Sabine van Nistelrooij

Inclusiviteit en efficiëntie worden in onze huidige tijd vaak als tegenstrijdig gezien. Daarom lijkt professionalisering een goede uitweg voor veel groepen die een maatschappelijke impact willen hebben. Immers, als je experts hebt die beslissen over je publiciteitsbeleid, die je materiaal ontwerpen en geld vinden, bereik je misschien meer mensen en zo maak je de zaak zichtbaarder, wat de verandering zou brengen waar je naar streeft, toch? Niet als je hoopt bij te dragen aan een structurele maatschappelijke verandering vanuit de basis, een die erop gericht is de machtsdynamieken omver te werpen waarvan die professionalisering juist een voorbeeld is. [leestijd 17 minuten]

We hebben allemaal dat moment meegemaakt in een pas opgerichte groep, als iemand bij gebrek aan middelen voorstelt om financiering aan te vragen, of een stagiair in te huren, of een deel van het praktische werk uit te besteden aan iemand die geen deel uitmaakt van het collectief. Meestal wordt dat voorgesteld om efficiënter en professioneler te werk te gaan. Hoewel er niets mis is met het hebben van middelen voor beter drukwerk, een betere geluidsinstallatie of beter vormgegeven materiaal, is er een sterke neiging om de middelen te verwarren met het doel. Als onmiddellijke publieke zichtbaarheid wordt gezien als een doel, kan het de meerderheid van de mensen, die waar het juist om gaat, marginaliseren en de mogelijkheid van structurele verandering door collectief leren verloren gaan.

De huidige ‘activistische scène’ in relatief liberale samenlevingen, waar het risico om zichtbaar te zijn minder groot is en de middelen beschikbaar zijn, ziet zich vaak voor dit dilemma geplaatst. Terwijl het zichtbaar zijn als politiek activist in sommige landen in het Zuiden levensbedreigend kan zijn, is de titel ‘openbaar spreker’ in het Noorden van de wereld een onderscheiding die velen graag dragen. In combinatie met de beschikbaarheid van middelen op lokaal, nationaal en zelfs Europees niveau, is de 'professionalisering' van sociale bewegingen een trend in liberale samenlevingen. Met de beste bedoelingen of niet, dit houdt in dat men een leemte ziet in sociale bewegingen en in plaats van de al bestaande delen van de beweging te versterken, de leemte opvult door een kernteam te vormen dat steunt op de arbeid van vrijwilligers en financiering om zichzelf in de plaats te stellen van de beweging.

Groepen die beschikken over de kennis die financieringsinstanties, gemeenten en sociale media waarderen, krijgen zo een grotere plaats in sociale bewegingen, een plaats die meestal niet in verhouding staat tot hun werkelijke kracht. Dat kan er ook toe leiden dat andere deelnemers aan dezelfde sociale beweging, die zich niet aan de regels van dit spel houden of kunnen houden, worden gemarginaliseerd. Opleiding, technische kennis, het spreken van de taal van fondsenwervers, generatieverschillen zijn slechts enkele van de attributen die sommige activisten meer bevoorrecht maken dan anderen om ondernemer te zijn in deze 'start-up bewegingen'.

Een goed voorbeeld van deze trend is Women's March NL (WMNL), die na de verkiezing van Trump, in 2017, opdook in het Nederlandse politieke landschap. In navolging van de beweging in de VS, op 21 januari 2017, de dag na de inauguratie van Trump, sloten miljoenen vrouwen over de hele wereld zich aan bij protesten om Trump terug te pakken met hun roze pussy-hats, een symbolische actie die door een belangrijk deel van de vrouwenbeweging later niet meer als een inclusieve actie werd gezien. De belangrijkste demonstratie werd georganiseerd door een organisatie genaamd Women's March die een demonstratie met honderdduizenden mensen organiseerde in Washington DC en die zelfs miljoenen demonstranten in de hele VS mobiliseerde.

Wij in Nederland sloten ons ook aan bij deze protesten die werden georganiseerd voor het consulaat van de VS in Amsterdam, op uitnodiging van WMNL. Interviews in verschillende Nederlandse media met organisatoren van WMNL suggereren dat de initiatiefnemers persoonlijk geïnspireerd waren en in verbinding stonden met de groep in de VS en zich daar later, om onopgehelderde redenen, van distantieerden maar met behoud van de naam. Na een grote demonstratie in 2019 vestigde de groep zich als de belangrijkste organisator van de vrouwendemonstratie rond 8 maart, de Internationale Vrouwendag. Hoewel het organiseren van een demonstratie rond vrouwendag op zich waardering verdient, vereist de manier waarop dat gebeurt en de politieke strategie ervan diepgaande kritiek. De manier waarop Women's March NL, door een naam te claimen die zich de hele zaak toe-eigent, door gebruik te maken van de beperkte middelen die voor de beweging beschikbaar zijn en door namens de beweging te beslissen in plaats van via open, inclusieve democratische processen, vraagt om kritiek.

In 2022 is WMNL officieel een vereniging die jaarlijks een demonstratie organiseert in het weekend vóór de Internationale Vrouwendag. Sinds de begindagen in 2017 heeft WMNL geen open bijeenkomsten meer gehouden en de oproep daartoe vele malen genegeerd. Ze communiceerden liever met hun ‘volgers’ met online enquêtes en evaluaties waarin ze informatie vroegen over deelnemers, waaronder welke demonstraties ze hebben bijgewoond, hoe ze zich voelden over deelnemers, de betrokken thema's en of ze vrijwilligerswerk zouden willen doen.

Tot 2021, toen ze een vereniging oprichtten, hadden ze geen bekend adres, geen bestuur en geen communicatiemiddel, afgezien van Twitter, FB, en IG accounts. Hoewel ze fondsen hebben kunnen werven uit verschillende bronnen, waaronder de FNV, zijn er geen kanalen beschikbaar gesteld voor open debat en evaluatie. Tot hun huidige donateurs behoren organisaties als Amnesty International, Mama Cash en Oxfam Novib. Tot februari 2022 zijn er echter geen gepubliceerde financiële overzichten. Bijna een maand vóór 8 maart 2022 staan er op de website van WMNL alleen advertenties voor langdurig vrijwilligerswerk als zakelijk leider, communicatiemanager, vormgever, organisator van evenementen, samensteller van programma's en vrijwilligerscoördinator. Professionalisering betekent voor WMNL advertenties plaatsen in vrouwenbladen en social media inzetten om mensen te mobiliseren voor een één keer per jaar terugkerend evenement met een groot podium, een goede geluidsinstallatie en enorme beeldschermen in het weekend vóór 8 maart. Ze zijn er trots op dat ze met ‘selecte groepen’ werken en kondigen sprekers enkele dagen voor het evenement aan.

Hoe zichtbaarder ze worden, hoe meer vrijwilligers en hoe meer geld ze krijgen. Met meer financiering en meer vrijwilligers kan een groter evenement worden georganiseerd. Zal dat helpen om een beweging op te bouwen? Gedeeltelijk. Publieke zichtbaarheid is belangrijk voor sociale en politieke bewegingen. Maar tegen welke prijs? Als publieke zichtbaarheid en efficiëntie de dynamiek overschaduwen die een democratische en inclusieve beweging samenbrengt, is het dit laatste dat prioriteit moet krijgen. Dat is des te belangrijker als de betreffende sociale beweging een deel van de bevolking betreft die wordt gemarginaliseerd door de normen van een kapitalistische, seksistische samenleving. De normen geven de prioriteit aan individueel ondernemerschap, almachtige leiders en de retoriek van 'efficiëntie'. Is het mogelijk om een vrouwenbeweging op te bouwen met de manier van werken van het systeem dat vrouwen, niet-binaire mensen, anders-valide lichamen en geracialiseerde mensen marginaliseert?

Dit is een discussie over de prioriteiten van een beweging. Het opbouwen van democratische, inclusieve organisaties die de juiste beslissingen nemen voor de beweging en die elk lid van de groep helpt sterker te staan kost tijd. In plaats daarvan beslissingen nemen voor de beweging kost minder tijd en is vaak efficiënter, maar het is in strijd met de hele reden van bestaan van de beweging. Als de subjecten van een beweging niet meer kunnen doen dan elk jaar uitgenodigd worden voor een bijeenkomst, hoe helpt dit proces hen dan om sterker te staan?

Ook de efficiëntie van dit soort organisaties is twijfelachtig. De discussie over inclusiviteit en transparantie gaat niet alleen over principes, maar ook over strategieën voor het opbouwen van een sterke vrouwenbeweging. Hiervoor zijn ook open, kritische, geëngageerde discussies nodig, in plaats van vervreemdende online vragenlijsten en vacatures voor vrijwilligerswerk of functies. Door geen open bijeenkomsten, of andere kanalen die voorzien in een democratische, inclusieve deelname, te organiseren verliest WMNL niet alleen de kans om een grotere beweging te helpen opbouwen in plaats van een eenmalige jaarlijkse gebeurtenis. Het verliest ook de kans om verrijkt te worden door de ervaringen die sociale bewegingen tot nu toe hebben opgedaan. Het streeft er dus naar dingen van de grond af op te bouwen waar dat niet nodig is. Een goed voorbeeld hiervan is de bijeenkomst van vorig jaar (2021), waar de groep ervoor koos om het aantal deelnemers te beperken door een online waarschuwing op hun site te zetten dat als je niet vooraf geregistreerd was, je niet naar de bijeenkomst moest komen (wegens covid-beperkingen). Ze zetten dit beleid voort door toezicht te houden op de mensen die de bijeenkomst bijwoonden, waardoor uiteindelijk niet eens de wettelijk toegestane 500 mensen bijeen konden komen. Veel andere groepen, waaronder het Comité 21 maart, dat functioneerde als een horizontaal netwerk van sociale bewegingen rond antiracistisch activisme, waren binnen het kader van dezelfde beperkingen wel in staat grotere bijeenkomsten te organiseren. (Recentelijk heeft het Comité 21 maart ook soortgelijke problemen, maar dat is een onderwerp voor een ander artikel). Als de keuze om deelnemers vooraf te registreren en hen bij aankomst te controleren openlijk, in een grotere groep was besproken, zou die beslissing ongetwijfeld zijn aangevochten. Het minder zichtbare 8 maart comité, dat hoofdzakelijk bestaat uit vrouwen met een migrantenachtergrond, slaagde hetzelfde jaar erin meer mensen te verzamelen, op een meer centrale plaats, onder pandemische omstandigheden, door samen te werken met organisaties en door, zonder enige externe financiering, het hele jaar door regelmatig bijeenkomsten te houden.

Professionalisering is geen garantie voor efficiëntie. Het mobiliseert ook niet vanzelf massa's. WMNL ontleent vertrouwen aan het succes van de demonstratie in 2019 toen 15.000 mensen op de been waren. Dat succes was echter ook een product van zijn tijd. Maart 2019 was een maand van demonstraties. De grootste demonstratie die de afgelopen jaren in Nederland plaatsvond, de Klimaat demonstratie, vond een dag na de Women's March plaats, op 10 maart. Ondanks hevige regen liepen 40.000 mensen in Amsterdam mee in een demonstratie voor het klimaat. Later in dezelfde maand liepen 10.000 mensen mee tegen racisme, in een demonstratie georganiseerd door Comite 21 maart. Afgezien van de Womens' March werden de andere twee rally's georganiseerd door platforms en niet door slechts één organisatie. Het was vooral de dynamiek van de klimaatbeweging die energie gaf aan alle sociale bewegingen in Nederland in 2019. Bewegingen versterkten elkaar. Onder andere deze zichtbaarheid in 2019 gaf de mogelijkheid aan WMNL om middelen te verzamelen.

Deze houding van ‘het wiel opnieuw uitvinden’ is vooral desoriënterend als het gaat om vrouwenbewegingen. Vrouwenbewegingen zijn de rijkste bewegingen wat betreft opgebouwde ervaringen, zowel door hun lange geschiedenis als door de bijzonderheid van de manier waarop ze door vrouwen zijn georganiseerd, door urenlange nauwgezette discussies, 'bewustzijnsverhogende' bijeenkomsten, leesgroepen, onderlinge hulpgroepen en andere vormen van solidariteit die gericht waren op versterken van de betrokken vrouwen, door en voor henzelf. WMNL lijkt blind te zijn voor deze geschiedenis. Basisbewegingen, emancipatorische politieke bewegingen, ook al hebben ze verschillende analyses en tactieken, moeten al bij al werken aan het versterken van reeds bestaande bewegingen en deze opbouwen in plaats van zichzelf in hun plaats te stellen.

Jarenlang waren de belangrijkste groepen die 8 maart en 1 mei in Amsterdam vierden, migranten en vluchtelingen met een socialistische achtergrond uit het Zuiden. Het eerder genoemde 8 Maart Comité organiseert al meer dan 10 jaar demonstraties op 8 maart in Amsterdam. Dit is geen toeval maar een weerspiegeling van de vrouwenbewegingen in de landen waar deze vrouwen vandaan komen: Turkije, Koerdistan, Iran, Argentinië, Brazilië, om er een paar te noemen, waar vrouwenbewegingen het meest militante deel vormen van sociale en politieke bewegingen. Dit zijn vrouwen die zijn gepolitiseerd in een omgeving waar 8 maart is opgeëist als strijddag voor solidariteit van vrouwen en van strijd tegen het door mannen gedomineerde kapitalisme. Voordat diversiteitspolitiek leuk was en gefinancierd werd, hielden deze vrouwen al regelmatig open bijeenkomsten om een jaarlijkse activiteit in stand te houden. Het was voor hen echter niet gemakkelijk om in contact te komen met WMNL en de enige dialoog die ze konden voeren was een telefoongesprek met iemand in de VS. Na lange onderhandelingen kregen ze in 2020 ‘toegewezen’ podiumtijd.

Wat is er nieuw in het westen?

Mensen die namens WMNL spreken hebben de neiging om hun nieuwigheid te overdrijven. ‘We zijn begonnen nadat Trump tot president was gekozen, wat voor veel mensen een breekpunt was. Opeens beseften ook veel witte vrouwen hoe ernstig het was, haha! Oh shit, nu is zelfs ons privilege in gevaar’ stelt een van hun spreeksters. Elders beweren ze dat er in 2017 geschiedenis is geschreven. Hun claim op nieuwigheid richt zich op twee zaken: antiracisme en intersectionaliteit. Maar hoewel de term intersectionaliteit tot een paar jaar geleden misschien beperkt bleef tot academische debatten, was wat het inhield, namelijk de heterogeniteit van vrouwenbewegingen en de noodzaak om rekening te houden met de impact van meervoudige onderdrukkingen op het leven van vrouwen, niet vreemd voor vrouwen die betrokken zijn bij vrouwenbewegingen, althans niet in de laatste paar decennia. Beweren dat intersectioneel feminisme een tamelijk nieuw verschijnsel is, is blind zijn voor de geschiedenis van feministische bewegingen over de hele wereld, waarvan vele inclusief zijn geweest, met oog voor verschillen tussen vrouwen in termen van klasse, etniciteit en andere factoren. Vele jaren voordat de term intersectionaliteit populair werd, ijverden vrouwenbewegingen voor inclusiviteit en intersectionaliteit door de aannames van een organisch zusterschap te problematiseren. Basisvrouwenorganisaties, onderlinge hulpgroepen, buurtverenigingen zijn van oudsher de meest inclusieve plaatsen in vergelijking met andere, gemengde, groepen en bewegingen. De vrouwenbeweging in Turkije bijvoorbeeld is sinds haar beginjaren in de jaren tachtig onverbloemd transinclusief, anti-nationalistisch, antiracistisch en antikapitalistisch geweest en ze vormt geen uitzondering, vooral niet in het Mondiale Zuiden. Een nieuw project, uitgevoerd door Atria, een Nederlands instituut voor gendergelijkheid en vrouwengeschiedenis, richt zich dan ook op de leidende rol van zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen in de antiracistische strijd in Nederland in de jaren tachtig en negentig.

WMNL heeft echter een andere opvatting van intersectioneel feminisme. Voor hen gaat Vrouwendag niet over vrouwen, maar over ons allemaal. In haar oproep voor 2019 begon WMNL haar verklaring als volgt: ‘2019 gaat niet alleen over vrouwen. Het gaat over ons allemaal (f/m/x). Op elke manier. Want alle onderdrukking is verbonden.’ Het doet denken aan een andere leuze die, ook al komt die uit een politiek tegenovergestelde pool, hetzelfde idee overbrengt: ‘all lives matter’. Wat echter opvalt is dat een groep die zich identificeert met het politieke standpunt van BLM niet inziet hoe ‘het gaat niet om vrouwen, het gaat om ons’ de strijd tegen de specifieke onderdrukking van vrouwen (cis en trans) ondermijnt. Als het over ‘ons allemaal’ gaat, wordt structurele ongelijkheid en het geweld onzichtbaar.

Anja Meulenbelt heeft de kritiek op dit discours van ‘saamhorigheid’ al in 1976 vrij sterk verwoord in haar bekende werk De schaamte Voorbij: ‘Ja, maar we moeten samenwerken, roept een ander. Wat bedoel je met samen? Vraag ik. Waar was jij bij de oprichting van de eerste bevrijdingsgroepen, die nog openstonden voor mannen. Was jij daar? Heb jij meegelopen in de abortusbetoging, zorg jij voor de helft van het huishouden? Wat bedoel je met samen? Is het toeval dat mannen nu geïnteresseerd zijn in feminisme, nu we niet meer op hen wachten, niet meer proberen redelijk te blijven, hen te overtuigen, hen mee te nemen?’

Een intersectionele benadering brengt de vrouwenbeweging tot het besef dat ze niet blind mag zijn voor machtsdynamieken zoals gender, zoals klasse, etniciteit, huidskleur, leeftijd, enzovoort. Maar wanneer het gebruikt wordt om alle onderdrukkingen gelijk te stellen en/of te beweren dat alles met één kogel bestreden kan worden, valt het terug in het uitwissen van waar het om gaat. Vrouwendag gaat over vrouwen. Het is een dag die in het leven is geroepen om zichtbaarheid te geven aan de onderdrukking van vrouwen, met alle aspecten die daar bij horen. Het is een dag georganiseerd door en voor vrouwen, waar vrouwen spreken, waar vrouwen leiden. De positie van de man in de vrouwenbeweging is een punt van discussie geweest in de vrouwenbeweging en socialistische bewegingen. Er bestaan verschillende benaderingen, maar het punt dat het hoofdonderwerp van de vrouwenbeweging vrouwen zijn, wordt nauwelijks in twijfel getrokken. Zoals bij veel andere bewegingen het geval is, zijn het de mensen die het voornaamste doelwit van onderdrukking zijn, die de leidende krachten van de beweging zouden moeten zijn. Intersectioneel zijn betekent niet noodzakelijkerwijs dat een geracialiseerde man kan optreden als spreker op de Vrouwendag, omdat hij ook onderdrukt wordt. Op een door WMNL georganiseerde dag kan dat wel, zonder dat daar enige discussie over hoeft te bestaan en inderdaad met voorbijgaan aan vele jaren discussie over autonome vrouwenbewegingen

De recente zichtbaarheid van TERF's en de discussies die ze hebben opgeroepen, zouden kunnen worden gezien als een reden om de intersectionaliteit van de beweging te benadrukken. Natuurlijk is er altijd een deel van de vrouwenbeweging geweest dat zich richtte op het doorbreken van het glazen plafond voor zichzelf, in plaats van het voor iedereen af te schaffen. Deze benaderingen vertegenwoordigen echter niet de gehele vrouwenbeweging en ze zouden gemarginaliseerd moeten worden in plaats van nog meer zichtbaarheid te krijgen. De feministische filosofe Judith Butler onderstreepte ook de marginaliteit van een dergelijke uitsluitende opvatting in een interview. Gevraagd naar de TERF-kwestie antwoordde Butler dat het problematisch is om het trans-uitsluitende radicale feministische standpunt als algemeen aanvaard of zelfs als mainstream te beschouwen. ‘Het is eigenlijk een randbeweging die probeert te spreken in naam van de mainstream en het is onze verantwoordelijkheid om dat te voorkomen’, zei ze. WMNL's claim vernieuwend te zijn, berust op een verkeerde voorstelling van de bewegingen die eerder kwamen.

Dit is een voorbeeld van 'elite capture': als een meer bevoordeeld deel van een gemarginaliseerde gemeenschap de middelen monopoliseert die bedoeld zijn voor de hele gemeenschap. Dit fenomeen is verre van uniek voor Nederland en we zien het vaker in samenlevingen die in het reine proberen te komen met hun eigen koloniale, racistische verleden. Homo's, anders-validen en zwarte mensen op het podium of als ‘zakelijk leiders’ en ‘communicatieadviseurs’ hebben maakt een evenement nog niet automatisch inclusief.

Internationale solidariteit en collectief werk

Ondanks de gemakkelijk te maken link van de naam van de WMNL en de vrouwendemonstratie die ze organiseren rond 8 maart en de Internationale Vrouwendag verwijzen ze zelden naar de Internationale Vrouwendag. Dat is op zijn minst in twee opzichten problematisch. Ten eerste verbreekt het hun banden met de vrouwenbeweging, waarvoor 8 maart een historisch referentiepunt is en een dag voor de zichtbaarheid van de kracht van de vrouwenbeweging wereldwijd en de mogelijkheden van internationale solidariteit. Het is dus een breuk met het feministische internationalisme.

8 maart is niet zomaar een dag op de kalender van nationale feestdagen. Zoals Susan Pashkoff stelt in In Honour of International Women’s Day, was Internationale Vrouwendag ‘het hoogtepunt van een eeuw vrouwenwerk in de arbeiders-, feministische, socialistische en anti-slavernij en segregatiebewegingen om de gemeenschappelijke belangen van de arbeidersklasse en voorvechters van vrouwenrechten samen te brengen’. Door de Duitse socialistes Clara Zetkin en Louise Ziet werd het in 1911 op de agenda van de Socialistische Internationale gezet naar aanleiding van discussies op de voorafgaande Internationale Socialistische Vrouwenvergadering. Daarna werd dit initiatief overgenomen door vele vrouwelijke activisten over de hele wereld, van de VS tot Frankrijk, Oostenrijk en Rusland en werd het samenkomen rond één specifieke dag een vast onderdeel van het actie-repertoire van militante vrouwen in het begin van de 20e eeuw. In het begin vond vrouwendag niet op een vaste dag plaats maar tussen het laatste weekend van februari en 18 maart; vanaf 1914 werden mobilisaties op 8 maart een wereldwijd gebruik (zie ook The Socialist Origins of International Women’s Day). Temma Kaplan onderstreept, in een artikel van drie decennia geleden, het belang van het organiseren van ‘de dag’ als deel van het vestigen van gemeenschappelijke tradities door 19e-eeuwse socialisten en anarchisten, vergelijkbaar met de manier waarop 1 mei Dag van de Arbeid een traditie werd.

Het breken met deze erfenis van internationalistische solidariteit en verworvenheden die zich uitstrekken tot een eeuw geleden, moet eerder worden gezien als reactionair dan als vernieuwend. De strijd voor een feministisch internationalisme is evenmin een zaak van het verleden. Het is ook geen geïsoleerd verschijnsel. Onze generatie is getuige geweest van de vorming van nieuwe mondiale actiedagen naast de Dag van de Arbeid. Dit zijn dagen waarop activisten transnationale acties organiseren rond één thema om de impact van hun actie te vergroten en zichtbaarheid te geven aan de zaak waar het om gaat. Deze tactiek bestaat vooral sinds het begin van de andersglobaliseringsbeweging in het begin van de jaren 2000, toen de actiedagen werden gecoördineerd in Sociale Forums. Zo waren er, om er een paar te noemen, de internationale dagen van de vrede, tegen racisme, tegen geweld tegen vrouwen, en (de meest recente en zichtbare toevoeging aan deze lijst), de dag voor klimaatactie, enzovoort. Deze dagen bieden verschillende segmenten van sociale bewegingen de mogelijkheid om samen te komen en acties op nationaal en internationaal niveau te organiseren. Geen van de acties op deze dagen wordt georganiseerd door één groep die de dag opeist. Deze dagen bieden daarentegen de mogelijkheid aan verschillende segmenten van sociale bewegingen, groepen met verschillende perspectieven en een verscheidenheid aan tactieken, om samen te komen en actie te voeren die in de agenda van alle deelnemers past. Dat betekent niet noodzakelijkerwijs dat alle deelnemers het vanaf dat moment over alles eens zijn, maar discussie maakt het mogelijk om overeenstemming te bereiken over een aantal principes, zodat groepen met verschillende opvattingen kunnen samenwerken en zo ook meer mensen kunnen aanspreken.

Vaak wanneer men geconfronteerd wordt met de vraag waarom men niet op de 8ste maar in het weekend ervoor organiseert, is het antwoord van WMNL's dat het handiger is om in het weekend samen te komen. Dit argument legt het isolement bloot van de groep ten opzichte van de geschiedenis van de vrouwenbeweging wereldwijd en ook het gebrek aan verbindingen met de huidige vrouwenbeweging over de hele wereld. Vorig jaar, tijdens een wereldwijde pandemie, waren vrouwen in Turkije, Polen, Frankrijk, Duitsland, Argentinië, België, Japan, om er een paar te noemen, op maandag 8 maart op straat om de openbare ruimte te claimen, de nacht te claimen, hun campussen, en werkplekken. Bovendien staan sinds 2016 niet alleen vieringen en demonstraties, maar ook een vrouwenstaking op de agenda van veel vrouwenbewegingen over de hele wereld. Vanaf de Poolse vrouwenprotesten voor abortusrechten in 2016, discussieert de beweging over vrouwenstakingen, niet over of weekenden handiger zijn om te demonstreren. Zoals Oksana Shine s chreef werden op 8 maart 2017 vrouwenstakingen gehouden in meer dan vijftig landen over de hele wereld. In Spanje namen op 8 maart 2018 meer dan 5 miljoen vrouwen deel aan de staking. De vrouwenstaking heeft niet alleen een nieuwe adem gegeven aan de mobilisaties rond 8 maart, maar heeft ook andere bewegingen geïnspireerd, zoals ‘een dag zonder immigranten’ in de VS in 2017. Het is deze internationale dynamiek tussen bewegingen waar WMNL en vergelijkbare organisaties geen deel van uit maken en niet aan bijdragen.

De geschiedenis van onze bewegingen, of het nu vrouwenbewegingen, LHBTIQ-bewegingen of andere emancipatoire bewegingen zijn, zit vol met voorbeelden waar professionalisering en het streven naar 'efficiëntie' de kern van de zaak opzij duwen: emancipatie en versterken van de deelnemers in de beweging zelf. Dit is een discussie over de vraag of een proces van het opbouwen van een democratische en inclusieve beweging, of het krijgen van meer ruimte in de mainstream podia prioriteit moet krijgen voor een grotere maatschappelijke impact. Dit is geen nieuwe discussie, maar wel één waar we bij betrokken moeten raken.

Zich beroepend op het inclusieve en bottom-up geheugen van de beweging, sprak de Nederlandse activiste Tieneke Sumter tijdens een recente bijeenkomst in Atria over haar jaren in Flamboyant, het Landelijk Zwarte en Migranten Vrouwen Centrum, halverwege de jaren tachtig, nadat ze de documentaire over de Berlijnse jaren van Audre Lorde had gezien. Wat is er met die discussies gebeurd, vroeg ze. ‘We komen niet meer bij elkaar en praten niet meer.’

Een beweging opbouwen vereist samenkomen en praten, niet één keer per jaar uitgenodigd worden voor een bijeenkomst.

Maral Jefroudi is codirecteur van het IIRE in Amsterdam en lid van SAP-Grenzeloos. Ze schreef dit stuk in het Engels. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.

Dossier

Feminisme & gender

Soort artikel

Commentaar

Reactie toevoegen

Credits afbeelding

Foto: Sabine van Nistelrooij

Feminisme & gender

Poetin-regime, baken voor uiterst-rechts

Decadentie

Demografische angst

Patriarchaal

Duistere bijval

Reactie toevoegen

Steun het vrouwenseminar

Reactie toevoegen

Hoe mannen aan de macht kwamen

Veel vragen

Oorsprong

Sovjet-Unie

De rol van cultuur

Het huwelijk

Herstel

Noten

Het is niet om vrolijk van…

Reactie toevoegen

Internationale vrouwendag: vrouwen overal in de frontlinie!

Reactie toevoegen

Gender, queer en kapitaal

Gender

Productie en reproductie

Veranderingen

Romantische liefde

Socialisten

Welvaartsstaat

Neoliberalisme

Relevantie socialisme

Reactie toevoegen

Polen stelt ‘angstaanjagend’ zwangerschapsregister in na verbod op bijna alle abortussen

Reactie toevoegen

Oekraïense feministen bekeken door een westerse bril

Als Koerdische feministen westerse pacifistische feministen uitdagen

​​​​​​​Kunnen Oekraïense feministen zich uitspreken?

​​​​​​​Voor een dialoog in de internationalistische feministische praktijk

Noten

Jullie hebben een prima…

Eerste reactie: Prachtig. Ze…

Een heel interessant artikel…

Reactie toevoegen

8 maart: strijd voor het leven van vrouwen en voor gelijkheid in de productie van het leven!

Reactie toevoegen

Seksueel misbruik is geen incident

Consequenties

Verbaasd

Uitbuiting

Seksisme

Extreemrechts

Symptoombestrijding

Feminisme

Reactie toevoegen

Vrouwenbeweging: zelforganisatie of zoeken naar zakelijke leiders en evenementenproducenten

Wat is er nieuw in het westen?

Internationale solidariteit en collectief werk

Reactie toevoegen

Kunnen Oekraïense feministen zich uitspreken?

Voor een dialoog in de internationalistische feministische praktijk