We leven in spannende tijden. De euro-crisis verdiept zich steeds verder, ondanks de pogingen van Merkel, Sarkozy en handlangers als Rutte en De Jager deze op te lossen door de kosten af te wentelen op de gewone bevolking van Europa. Maar tegelijkertijd zien we iets nieuws, iets dat hoop geeft voor de toekomst.

Vijftien oktober 2011 was de eerste wereldwijde gecoördineerde reactie op de economische crisis en het begin van een nieuwe internationale beweging. Het eerst kwamen de grootschalige protesten, al voor de protesten in de Arabische wereld en Spanje, in Griekenland tegen de crisismaatregelen daar.

De revoluties in Noord Afrika waren een volgende bron van inspiratie. Die inspiratie sloeg over naar de periferie van Europa waar in Spanje en toen Italië ook pleinen bezet werden. En Griekse demonstranten namen vervolgens de symboliek van de Spaanse indignados weer over en maakten de dynamiek van deze beweging werkelijk internationaal. Vervolgens stak de beweging de oceaan over naar de Verenigde Staten – de belangrijkste ontwikkeling tot nu toe. Ook hier smolt de internationale inspiratie samen met een lokaal gevoel van onvrede en met meer lokale ervaringen, zoals de grootschalige vakbondsprotesten in Wisconsin. Ook hier sloot de symboliek van de beweging aan op een realisatie dat we de dupe zijn van dezelfde crisis en dezelfde ongelijke machtsverhoudingen. Nu werd de naam Occupy Wall Street: andere naam, zelfde actievorm, zelfde gevoel van verontwaardiging.

Deze beweging heeft een internationale dimensie die verder gaat dan de gebruikelijke uitingen van sympathie en solidariteit. Vijftien oktober was de belangrijkste internationale actiedag sinds de wereldwijde protesten tegen de dreigende oorlog tegen Irak op 15 februari 2003. Ja, de omvang van de protesten op ‘15 oktober’ was veel kleiner maar het proces gaat veel dieper dan de demonstraties van 2003. Die waren zowel het hoogtepunt als het begin van de neergang van een reeks internationale protesten die begon met de demonstraties tegen de Wereld Handels Organisatie in 1999 in Seattle. In 2003 schreef de New York Times dat de wereld ‘twee supermachten’ had: de VS en de wereldwijde publieke opinie.

Het is gemakkelijk om het uit het oog te verliezen maar de laatste tien jaar waren een uniek tijdperk van internationale mobilisaties: de anti-oorlogsdemonstraties in 2003, de wereldwijde actiedag naar aanleiding van de klimaattop in Kopenhagen in 2009 en dit jaar Occupy. De huidige context is heel anders dan die waarin de andersglobaliseringsbeweging ontstond en zich omvormde naar een anti-oorlogsbeweging. We bevinden ons nu te midden van een systeemcrisis van historische proporties en de huidige beweging heeft daardoor diepere sociale wortels. De verbanden tussen de verschillende niveaus van acties, nationaal en internationaal, zijn nu veel sterker dan in de andersglobaliseringsbeweging of in de beweging rond de klimaattop. Ook in de andersglobaliseringsbeweging werd geprobeerd het internationale met het lokale te verbinden maar dit bleef vaak abstract, vaak was internationalisme nog steeds eenzijdig: van het rijke Noorden met het arme Zuiden. Hetzelfde gold voor de beweging tegen klimaatverandering: uiteindelijk zal de klimaatcrisis ons allemaal treffen maar nu zijn het nog vooral de bewoners van Derde Wereldlanden die eronder te lijden hebben. Na het begin van de oorlog tegen Irak sloeg de ontmoediging toe in de beweging. Het gebrek aan een eigen alternatief dat als oriëntatiepunt kon dienen eiste zijn tol. De internationale coördinatie van protesten werd minder en organisaties van de anderglobaliseringsbeweging zoals het Wereld Sociaal Forum hebben veel dynamiek en relevantie verloren. Maar toch spelen contacten en, nog belangrijker, ervaringen van die beweging nu weer een rol.

De huidige economische crisis is, in meer of in mindere mate, wereldwijd te voelen. De impact van internationale op nationale ontwikkelingen is concreet en duidelijk, ook voor Amerikanen en Europeanen. Het is de aard van de huidige crisis en het kapitalisme zelf die protesten ertoe drijven internationaal te worden.

Occupy is een hernieuwde uitdaging van de legitimiteit van de neoliberale ideologie; ‘onze’ leiders leken weliswaar even te twijfelen na het uitbreken van de wereldwijde crisis in 2008, maar  na enkele secondes gingen ze nog gehaaster en destructiever door met hun neoliberale agenda.

Occupy heeft het rechtse tij (nog?) niet gestopt maar heeft al wel een duidelijke impact gehad. Het belangrijkste is wel dat kapitalisme, relatief plotseling, weer een begrip is geworden dat ter discussie gesteld kan worden.

Occupy heeft al laten zien niet een kortstondige uitbarsting te zijn – hoe het zich verder zal ontwikkelen, of het protest dit keer een werkelijke sociale beweging kan worden, dat hangt van een groot deel van onszelf af. Een diepe crisis, niet alleen economisch maar ook ecologisch, en een nieuwe beweging voor een andere wereld. We leven in spannende tijden.