’De redenen voor de geboorte van Podemos zijn niet gematigd, dus onze politiek dient ook niet te worden gematigd.’ Miguel Urban, lid Europees Parlement voor Podemos en een van de leiders van Anticapitalistas op 14 februari voor radio Carne Crudo.

Hoe het eerste congres leidde tot een gepolariseerd debat op het tweede congres

Podemos hield op 10 en 11 februari haar tweede congres in Vistalegre in Madrid. Meer dan 8.000 activisten bezochten het congres, 155.000 van de totaal 450.000 leden in de database stemden online over de voorstellen van de verschillende stromingen.

Het eerste congres (Vistalegre I) in het najaar van 2014, na de grote doorbraak van de nieuwe linkse populistische organisatie bij de Europese verkiezingen in 2014, leidde tot het gezamenlijk leiderschap van Pablo Iglesias als algemeen secretaris, en Innigo Errejon als politiek secretaris. Zij zetten de partij neer als een gecentraliseerde presidentiële ‘electorale verkiezingsmachine’. Zij veegden de kritiek van Anticapitalistas¹⁾, een van de organisaties betrokken bij de oprichting van Podemos, aan de kant en zorgden ervoor dat deze buiten de leiding van de organisatie werd gehouden.

De belangrijkste kritiek van Anticapitalistas was dat deze ‘electorale oorlogsmachine’ de dynamiek uit de 600 lokale afdelingen zou halen en het politieke debat en de ontwikkeling van de leden zou beperken. Een gecentraliseerde, hiërarchische leiding zonder een georganiseerd pluralistisch debat en hoofdzakelijk vertrouwend op online consultaties zou alleen maar tot problemen in de toekomst leiden.

Soms krijgt radicaal links gelijk. De gecentraliseerde leiding blies zich op in twee fracties en de partijstructuren konden het debat niet in fatsoenlijke banen leiden. De twee hoofdstromingen erkennen nu - in verschillende mate - dat het organisatiemodel van Vistalegre I niet geschikt was. Zij roepen nu op tot grotere pluriformiteit in de leiding en om de afdelingen, die veel activisten hebben verloren, opnieuw te versterken.

De belangrijkste oorzaak van deze verandering van mening is het verschil van inzicht dat zich ontwikkelde tussen de tweede man Errejon en zijn grote vriend Iglesias. Wanneer je zelf naar grote waarschijnlijkheid niet langer deel gaat uitmaken van het leidinggevende blok dan wordt je vanzelf enthousiast voorstander van een pluralistische benadering. De organisatorische veranderingen die zijn besloten tijdens het congres zijn echter nog steeds beperkt. Iglesias kan nog steeds besluiten tot het consulteren van de basis zonder daarvoor een meerderheid in de nationale leiding te hebben en kan ook lokale en regionale structuren ontbinden. Niettemin is Podemos nu een partij met meerdere stromingen en openlijke tendensen. Maar waarom spatte het ‘droomteam’ uit elkaar?

De oorzaak van de breuk tussen Errejon en Iglesias

Het was vooral het verlies van een miljoen stemmen voor Unidad-Podemos tussen december 2015 en de algemene verkiezingen van juni 2016 dat leidde tot het meningsverschil. Errejon vond dat de onderhandelingen over een ‘progressieve’ regering met de traditionele sociaal democratische partij, de PSOE, slecht verliepen. Er is een beruchte video van een parlementsdebat waarin Iglesias de PSOE kwalificeert als de partij van de ‘kalkputten’, een verwijzing naar de vuile oorlog tegen de Baskische onafhankelijkheidsstrijders waarin de PSOE-regering van Felipe Gonzales doodseskaders gebruikte. In de video deinst Errejon, die naast Iglesias zit, letterlijk terug van afkeer voor de door zijn leider gebruikte opruiende woorden. Iglesias was terecht tegen een overeenkomst over een coalitieregering met de PSOE waar de nieuwe liberale bourgeois partij Cuidanos deel van zou uitmaken. Vanaf dat moment werd duidelijk dat Errejon zijn eigen stroming aan het organiseren was en dat leidde tot allerlei geschillen, het ontslag door Iglesias van de organisatiesecretaris – een Errejon-aanhanger – en de strijd tijdens de regionale partijverkiezingen in Madrid ²⁾.

Het daarna geproduceerde document van Errejon’s stroming, ‘Recuperar el illusion’ (de hoop heroveren) zet drie centrale verschillen met Iglesias uiteen. In de eerste plaats een algemene opvatting van links populisme onderbouwd met het concept van ‘dwarsverbindingen’. Geïnspireerd door de overleden marxist Ernesto Laclau, wordt afgezien van de categorieën klasse en uitbuiting en daarvoor in de plaats wordt gefocust op de constructie van een hegemonisch subject – het volk – dat wordt opgebouwd door het construeren van een verhalend samenbrengen van ongelijksoortige eisen.

Het volk zou tegenover de kaste of de elite staan en het was cruciaal om af te zien van de categorieën links en rechts en te zoeken naar het samenbrengen van alle verschillende sociale groepen, met name de middenklassen. Klassenstrijd en materiële belangen zijn ondergeschikt aan een over-ideologisch begrip van politiek waarin communicatie en media centraal staan. Hoewel Iglesias veel van deze theorie heeft ingebracht – en nog altijd een groot deel ervan aanhangt – heeft hij een zekere afstand genomen van het concept van dwarsverbindingen. Het is moeilijk om er in zijn congresdocument een verwijzing naar te vinden, terwijl het in Errejon’s document steeds terugkomt.

Het tweede verschil gaat over de structuur van de partij. Hier neemt Errejon feitelijk een deel van de kritiek over die Anticapitalistas van het begin af aan heeft uitgesproken. Zijn document stelt voor om de macht van de algemeen secretaris op een aantal punten te verminderen en pleit voor een meerhoofdige leiding. Het laatste verschil van mening is de houding tegenover de rechtse regering van Rajoy van de Partido Popular (PP) die wordt gesteund door de PSOE en Cuidadanos. Errejon wil constructief in de instituties werken en wil de mensen die Podemos nog niet steunen niet tegen zich in het harnas jagen door te praten over strijd en verzet. Hij verwerpt de oproep van Iglesias om ‘de loopgraven van de strijd in te gaan’ en zijn gepraat over parlementsleden van Podemos die ‘institutionele activisten’ zijn.

Dit komt het best tot uitdrukking in de manier waarop Errejon praat over Podemos dat in haar acties zou moeten glimlachen, terwijl Iglesias beargumenteert dat mensen die worden uitgebuit en strijden geen behoefte hebben om naar hun vijanden te glimlachen, maar hen angst willen aanjagen met macht en kracht. Dit conflict nam een symbolische vorm aan met het gebruik van de V (van overwinning) door de aanhangers van Errejon, terwijl de aanhangers van Iglesias de gebalde vuist bleven gebruiken.

Wat betreft de politieke consequenties vindt Errejon dat de verkiezingsalliantie met de voormalige communisten van Izquierda Unida (IU) de middengroepen die hij wil winnen juist afstoot. Iglesias heeft deze alliantie bij de algemene verkiezingen in juni 2016 krachtig verdedigd en zegt dat er juist stemmen verloren gingen omdat Podemos een wankelmoedige en meer gematigde visie presenteerde waardoor ze een gedeelte van de meest getroffen groepen kwijt is geraakt.

De grenzen van de kritiek van Iglesias op Errejon

Op een bepaald niveau was dit dus een duidelijk verschil waar tussen gekozen kon worden, alhoewel meer gebaseerd op politieke tactiek dan op uiteindelijke strategie. Van Iglesias kan worden gezegd dat hij een meer linkse Eurocommunistische benadering heeft, die er van uit gaat dat om controle over de instituten te krijgen, je een harde strijd in de oppositie moet voeren, ook buitenparlementair. Hij heeft een beter gevoel voor de werkelijke krachtsverhoudingen. Met name gegeven de steun van de PSOE aan de rechtse regering van Rajoy, dient Podemos duidelijk oppositie te voeren en geen tegenstrijdige boodschappen uit te zenden door met de PSOE te flirten.

Maar hoewel de PP-woordvoerders over Iglesias zeggen dat hij Podemos naar Leninistisch links leidt, heeft hij voortdurend Tsipras leiderschap van Syriza gesteund en is hij tegen het idee van een constitutionele ‘breuk’ zoals naar voren gebracht door Anticapitalistas. Verder opereert hij nog steeds op een presidentiële manier. Gedurende de campagne tot aan het congres heeft hij meermalen gedreigd om op te stappen als hij één van de stemmingen over één van de documenten zou verliezen. Op een bepaalde manier is hij politiek minder consistent en minder strategisch dan Errejon. Maar hij heeft meer steun onder de arbeidersaanhang van Podemos. Hij en een aantal van zijn belangrijkste medestanders zijn afkomstig uit de Spaanse communistische traditie en dat geldt niet voor Errejon en de meesten van zijn team.

Wat zijn de resultaten van Vistalegre II?

De stroming-Errejon werd op het congres duidelijk verslagen. Hun politieke tekst kreeg 33,7% van de stemmen, de stroming-Iglesias 56% en de Anticapitalistas 9%. Er waren vergelijkbare resultaten bij de drie stemmingen over de organisatietekst en de teksten over ethiek en gelijkheid. Bij wat de cruciale stemming zou worden – de stemming over de lijsten voor de nationale leiding – won de lijst Iglesias 60% van de zetels en de lijst Errejon 37%. In de aanloop naar het congres dacht de stroming-Errejon dat het veel dichter bij elkaar zou liggen, zoals bij de raadgevende stemming voor de regels van het congres en bij de stemming in Madrid vorig jaar. Alle media gaven in de aanloop naar het congres meer positieve aandacht aan Errejon dan aan Iglesias en wezen de eerste terecht aan als de gematigde keuze. Ik zag een paar dagen voor het congres een uiterst vriendelijk interview van een half uur met hem op de belangrijkste tv-zender. Sanchez, de ex-leider van de PSOE die hoopt terug te keren, verklaarde publiekelijk dat hij kon samenwerken met Errejon. Na het congres stelde de woordvoerder van de PSOE dat de deur naar Podemos nu was gesloten omdat zij naar hard links was overgestapt.

Het congres verwelkomde vertegenwoordigers van verschillende groepen arbeiders die in actie zijn, zoals die van Coca Cola, Telemadrid, Vodafone en de CGT telemarketing groep. Er werd luide steun gegeven aan de gevangen zittende leider van de Andalusische landarbeiders, Boldano. Moties tegen CETA en TTIP werden aangenomen. Gedurende het congres toonden de aanwezigen een zekere afwijzende houding tegen de manier waarop de twee belangrijkste stromingen het debat hadden gevoerd door vaak ‘eenheid, eenheid’ te scanderen. Dat voor de Podemos-leiders politiek synoniem is geworden met de – sociale – media, in plaats van een organisch deel van de partij-activiteit bleek duidelijk in het hele debat. Sommige mensen bekritiseerden ook de korte voorbereidingstijd van twee maanden waarin ook kerstmis viel en stelden dat er meer tijd nodig was voor een goede discussie over de teksten.

De rol van Anticapitalistas

Hoe ging het met de derde stroming, Anticapitalistas? Zij kregen gemiddeld 10% van de stemmen voor de teksten en 13% van de stemmen voor de lijst voor de nationale leiding. Helaas resulteerde dit in maar twee plaatsen (van de 62) vanwege de ‘desborda-methode’ – een gecompliceerd puntensysteem dat het gewicht van de meerderheidsstroming overwaardeert. Normaal gesproken hadden zij negen zetels moeten krijgen. Niettemin erkennen zowel activisten als de mainstream pers (zie met name een artikel van Raul Solis in de Huffington Post  de belangrijke rol van Anticapitalistas. Zij zorgden er onder andere voor dat er meer politieke vraagstukken op de agenda kwamen, aangezien zij niet betrokken waren bij de strijd om de macht in de leiding.

Ecosocialisme, feminisme, de schulden en onderwijs waren allemaal onderwerpen die door Anticapitalistas waren voorgesteld – drie van de vijf onderwerpen met de meeste stemmen voor debat waren door hen naar voren gebracht. Hun consistente pleidooi voor een democratischer Podemos gebaseerd op de afdelingen, naar buiten en naar de sociale strijd gericht, heeft hen veel erkenning opgeleverd. Hun werkelijke invloed is groter dan blijkt uit het online-stemsysteem. Zij zitten in de leiding van Podemos in belangrijke regio’s als Andalusië, Madrid, Navarra en Barcelona en zij hebben bekende nationale leiders als Miguel Urban ³⁾ en Teresa Rodriguez ⁴⁾. Miguel werd tijdens en na het congres diverse malen op de nationale tv geïnterviewd en zijn oproep om het mediaspektakel voorbij te gaan en tot een meerhoofdige leiding te komen, werd dit weekend een aantal keer met veel gejuich begroet.

De vooruitgang die Anticapitalistas heeft geboekt, is het resultaat van haar betrokkenheid bij deze links-populistische beweging. Andere linkse stromingen zouden wellicht zijn weggelopen na de ernstige afpoeiering die zij op het eerste congres te incasseren kregen en de moeilijkheden van het werken in de presidentiële/onlinestructuren die toen waren aangenomen ^5). Zij bleven en bouwden Podemos loyaal op, terwijl ze tegelijkertijd een duidelijk politiek profiel handhaafden. Hun stroming voor het congres, Podemos en Moviemento (Podemos in Beweging) was op een meer democratische en dynamische manier georganiseerd dan de andere twee stromingen. Hoewel er een mogelijke politieke opening was om zich aan te sluiten bij de lijst van Pablo Iglesias, handhaafden Anticapitalistas hun politieke onafhankelijkheid. Hun analyse na het congres stelt dat het belangrijk was dat Errejon werd verslagen maar dat de strategie van Anticapitalistas niet dezelfde is als die van Iglesias en dat Podemos baat heeft gehad bij het bestaan van haar stroming ^6).De bijdrage van Anticalitalistas heeft er zeker toe bijgedragen dat Podemos na Vistalegre II pluralistischer is dan na Vistalegre I. (…)

Hoe de Spaanse media en regering Podemos te snel hebben afgeschreven

Veel van de media in de Spaanse Staat wreven zich van vreugde in hun handen over de open strijd en voorspelden een splitsing en het einde van de Podemos-droom. Een columnist suggereerde zelfs dat premier Rajoy, wiens congres in hetzelfde weekend plaatsvond, niet één maar twee congressen had gewonnen omdat hij veronderstelde dat de overwinning van Iglesias gunstig is voor rechts. Die voorspelling kan weleens voorbarig zijn. Een recent onderzoek door het Spaanse onderzoeksbureau CIS concludeerde dat Podemos een meerderheid heeft onder kiezers tussen 18 en 44 jaar. Ondanks de negatieve media-aandacht voor de bekvechtende leiders, blijft de partij tweede in de polls. Dit weerspiegelt het feit dat Podemos-stemmers zowel tegen de elite als voor leiders als Iglesias stemmen. In hetzelfde weekend dat de media de stille overwinning van Rajoy presenteerden, waren er nieuwe verhalen over twee grote corruptiezaken waar leiders van zijn partij bij betrokken waren. Wanneer Sanchez er niet in gaat slagen om de leiding van de PSOE terug te winnen, wat waarschijnlijk is, dan zal Suzanna Diaz de alliantie van deze partij met Rajoy versterken waardoor er nog meer ruimte komt voor een strijdbare oppositie. De regering-Rajoy moet het overheidstekort nog verder beperken en verdere bezuinigingen zijn al aangekondigd.

Binnen de algemene tendens naar rechts, is een nieuwe linkse partij die binnen drie jaar vijf miljoen stemmers en 60 parlementsleden heeft gehaald en die net een poging naar een gematigde koers heeft afgewezen, een bron van hoop. Deze jonge activisten zoals Iglesias, Errejon, Teresa Rodriguez en Miguel Urban die Podemos een paar jaar geleden opgezet hebben, dienen daarvoor te worden geprezen. Het is geen toeval dat de polarisatie van de bevolking in de Spaanse staat naar links gaat en niet naar uiterst rechts zoals we in Frankrijk en andere landen zien.

Noten

1. In Anticapitalistas zijn de geestverwanten van SAP/Grenzeloos in de Spaanse staat actief. Zie ook noot 5.

2. De samenwerking tussen de stroming-Iglesias en Anticapitalistas zorgden in november 2016 in Madrid bij de partijverkiezingen daar voor de overwinning van hun lijst J@untas Podemos met 50,8% van de stemmen tegen 43,7% voor de lijst van de stroming-Errejon.

3. Miguel Urban heeft samen met Pedro Iglesias het initiatief genomen tot de oprichting van Podemos.

4. Teresa Rodriguez werd in november 2016 met 75,6% van de stemmen herkozen als algemeen secretaris – algemeen coördinatrice volgens haarzelf – van Podemos in Andalusië.

5. Omdat Vistalegre I had besloten dat Podemos-leden geen lid konden zijn van twee politieke organisaties moest Izquierda Anticapitalista, de sectie van de Vierde Internationale in de Spaanse staat, de beslissing nemen om zich op te heffen als organisatie en door te gaan als beweging onder de naam Anticapitalistas.

6. Zie bijvoorbeeld ook Josep Maria Antentas: Iglesias, Errejón, and the Road Not Taken.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Socialist Resistance. Een korte passage waarin ingegaan wordt op de lessen van Podemos voor de situatie in groot Brittannië is in deze vertaling weggelaten en aangegeven met (…) Nederlandse vertaling en noten redactie Grenzeloos.