De afgelopen weken is de relevantie van FNV weer eens overduidelijk geworden: de situatie bij de distributiecentra van de supermarkten, in de havens, bij de transporteur van Ikea, bij Holland Casino.

Een willekeurig aantal voorbeelden dat aantoont dat de FNV als vakbond onmisbaar is als het op werkelijke belangenbehartiging aankomt. Of de recente dreigende weigering van werkgeversorganisaties om het sociaal akkoord 2013 na te leven – de reparatie van het derde jaar ww – of de schandalige praktijken van sociale werkbedrijven die Poolse uitzendkrachten inzetten op plekken die bedoeld zijn voor mensen met een arbeidshandicap. Stuk voor stuk zaken die aantonen dat een sterke vakbond in deze soms ronduit werknemervijandige tijden niet gemist kan worden. De FNV vormt binnenkort nog de enige barrière tussen (kwetsbare) werknemers en de neoliberale afgrond.

Maar er is meer dan het hier en nu

De FNV stelt zich onder meer de uitbouw van de democratische samenleving en materiële en immateriële belangenbehartiging ten doel. De FNV wil de bevordering van het recht van ieder op maatschappelijke participatie, op een gezond geestelijk en lichamelijk woon- en werkklimaat, en op een rechtvaardige verdeling van inkomen en vermogen. En dat is nog maar een greep uit de ambitieuze maatschappelijke doelstellingen die in de statuten van de FNV staan. Doelstellingen die passen bij een moderne vakbeweging. Belangrijke zaken ook, die al onze leden raken en die ruimte bieden voor actie op tal van fronten waarop de vakbeweging zich kan profileren. En waarop de FNV maar gedeeltelijk actief is.

De inzet van de FNV is geconcentreerd op gedegen vakbondswerk in een veelheid aan sectoren en voor een specifieke groepen. Veel wordt bereikt door professionele vakbondsbestuurders in cao- onderhandelingen. De cao-inzet vloeit voort uit de overkoepelende visie van waaruit de vakbondsbestuurders opereren. De inzet op Echte banen was en is het motto. Maar als het hierbij blijft legt de FNV zich beperkingen op waarmee ze zichzelf als vakbond en de samenleving als geheel tekort doet.

In de jaren '80 van de vorige eeuw schudde de FNV, samen met de PvdA, de ideologische veren af en veranderde in een sociale ANWB. De gedachte aan een strijd voor maatschappelijke verandering verdween 1) . Die kwam niet terug toen het neoliberalisme van de jaren '90 zijn intrede deed en de Nederlandse samenleving in zijn greep kreeg. Maar tijden veranderen. Het zaakwaarnemerschap is nu gelukkig een gepasseerd station en de meerjarenvisie zoals die voorligt tijdens het congres van mei 2017 opent de aanval op de neoliberale ideologie van de vrije markt, en op de daling van de arbeidsinkomensquote. De dagelijkse strijd blijft echter grotendeels beperkt tot het – via cao-onderhandelingen – regelen van Echte banen.

De FNV ziet nu een aantal economische en sociale ontwikkelingen op zich afkomen die een verbreding van haar visie onontkoombaar maken. De nieuwe economie met zijn digitalisering, robotisering, energietransitie, online platforms, individualisering en mondialisering, plaatst de samenleving voor problemen waar de Echte-banen-agenda geen antwoord op heeft. De discussie binnen de vakbond moet deze problemen aan de orde stellen en zich niet, zoals nu het geval is, tot een deelterrein beperken.

Velen hebben behoefte aan een strijdbare en constructieve agenda die solidariteit, sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid voorop stelt. Een samenleving waarin ongelijkheid en racisme geen plaats hebben. Een samenleving met respect voor iedereen. Een samenleving waarin iedereen kan participeren en met solidariteit in alle opzichten: arm-rijk, man-vrouw, oud-jong, werkend-werkloos-gepensioneerd, werknemer-ZZP, immigrant-autochtoon. Een samenleving waarin iedereen recht heeft op inkomen, een woning en een persoonlijk leven. Een samenleving met meer economische macht voor werknemers. Een samenleving waarin de belasting op arbeid wordt verschoven naar belasting op kapitaal. Een duurzame samenleving die ervan doordrongen is dat er op een kale planeet niet meer te werken, te wonen en te leven valt.2)

De FNV is een vereniging van 1,1 miljoen leden. Het is de enige succesvolle solidaire maatschappelijke organisatie waarin alle geledingen van de samenleving bijeen komen. Met een potentiële achterban van nog eens honderdduizenden. Die honderdduizenden gaan echt niet in beweging komen ten behoeve van de belangrijke, maar relatief beperkte Echte-banen-agenda. Overkoepelende thema's als werkdruk, sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid zijn aansprekende zaken waarvoor ook jongeren zich sterk willen maken. Denk alleen maar aan de manifestatie op het Malieveld en de March for Science op tegen de regering Trump. Het organiseren van mensen langs deze lijn zorgt voor de broodnodige opbouw van de vakbondsmacht van onderop. De cao-onderhandelingen van de vakbondsbestuurders zijn dan niet het einddoel, maar vormen het strijdtoneel voor het bereiken van zaken die voor de hele samenleving van belang zijn. Zover is het echter nog lang niet; daar moet hard aan gewerkt worden. Al in 2015 pleitte ik daarom in mijn FNV magazine-column 'baken in roerige tijden' voor een breed samengestelde denktank met die opdracht.

In de tussentijd stel ik voor dat we als FNV nu serieus werk maken van de eerste doelstelling in onze statuten: de uitbouw van de democratie. En laten we die onverwijld op onszelf van toepassing verklaren, niet als doel op zich, maar om vakbondsmacht van onderop te organiseren. Geef de leden in de sectoren meer zeggenschap over het beleid dat in de sectoren wordt gevoerd en over passende acties om de doelen te realiseren. In veel sectoren is de zorgelijke situatie niet te keren met de slogan dat de race naar de bodem gestopt moet worden. Geef de mensen van FNV Lokaal instrumenten om op lokaal niveau zelf de strijd met de politiek aan te gaan. Geef het ledenparlement het recht om zaken als de begroting actief te amenderen. En laten we de SER maar even laten voor wat die is: beperk je tot het innemen van een standpunt en laat de beslissing aan een ander over. Niet om onze verantwoordelijkheid te ontlopen, maar om duidelijk te maken waar die ligt.³⁾

1. Broodnodig. Honderdvijftig jaar Nederlandse vakbeweging. Sjaak van der Velden. 2017

2. Vrij naar Lot van Baaren tijdens de TTIP-demonstratie op de Dam in Amsterdam. Mei 2015

3. Fijn is anders. Industriebond NVV. 1974

Kitty Jong is lid van de bedrijfsledengroep FNV vrije Universiteit, vicevoorzitter sectorbestuur Overheid en kandidaat voor het dagelijks bestuur van de FNV. Dit stuk verscheen eerdr op haar website.