Op 1 februari heeft het leger een 'preventieve' staatsgreep gepleegd in een land waar de militairen al het grootste deel van de macht in handen hadden. Sindsdien worden ze geconfronteerd met een massale beweging van burgerlijke ongehoorzaamheid en lijkt het leger zich voor te bereiden op directe militaire repressie.

Het leger (Tatmadaw) is sinds 1962 aan de macht in Myanmar. In 2008 hebben de militairen een grondwet opgesteld die het leger 25% van de (niet-verkiesbare) zetels geeft in het Huis van Afgevaardigden (vergelijkbaar met de Tweede Kamer) en het Huis van Nationaliteiten (vergelijkbaar met de Eerste Kamer) en het recht geeft de ministers van Defensie, Grensoverschrijdende Zaken en Binnenlandse Zaken te benoemen, evenals een vice-president. Het leger is niet onderworpen aan civiele controle en heeft immense economische belangen. Het verleent zichzelf het recht om te beslissen in alle juridische en constitutionele zaken van het land. Het leger heeft de facto een veto over elke hervorming die hen niet aanstaat, want voor een wijziging van de grondwet is de instemming van 75% van de parlementsleden vereist en het is voor hen gemakkelijk om steun te vinden.

Er is waarschijnlijk meer dan één reden voor de staatsgreep van 1 februari, waaronder de persoonlijke ambities van stafchef Min Aung Hlaing, die op het punt staat de pensioengerechtigde leeftijd (65) te bereiken en de politiek in wil gaan. Zijn toekomst wordt bedreigd door de erbarmelijke resultaten van de partij van het leger, de Union, Solidarity and Development Party (USDP), tegen de National League for Democracy (NLD) bij de parlementsverkiezingen van november 2020. Net als Donald Trump verklaarde de junta uiteindelijk dat de verkiezingsuitslag niet kon kloppen. Kort voor de inhuldiging van de parlementsleden arresteerden ze leiders van de NLD, waaronder het staatshoofd en Aung San Suu Kyi.

In 2015 won de NLD, geleid door de lang gevangen gehouden Nobelprijswinnares Aung San Suu Kyi, de parlementsverkiezingen. Dat leidde tot een akkoord tussen de NLD en de militairen. Het akkoord moest de aanzet geven tot een 'democratische overgang', maar bevatte geen enkel mechanisme om die overgang mogelijk te maken, zoals een grondwetsherziening waarbij de militaire macht werd onttrokken (wat alleen met hun instemming kon gebeuren!). De veelgeroemde overgang heeft niet plaatsgevonden.

Bovendien maakten de militairen in de nasleep van de parlementsverkiezingen gebruik van het bereikte akkoord. Dat was met name het geval in 2017, toen het leger onder auspiciën van generaal Min Aung Hlaing de Rohingya's, een grotendeels islamitische minderheid, afslachtte om plaats te maken voor Indiase en Chinese investeringen, wat de uittocht van meer dan 700.000 vluchtelingen uitlokte. Bij deze gelegenheid kregen ze de onvoorwaardelijke steun van Aung San Suu Kyi, niet uit opportunisme, maar omdat zij een Bamara-etnonationaliste is (de grootste etnische groep in Myanmar). Bij deze gelegenheid heeft Suu Kyi definitief haar democratische geloofsbrieven verloren die ze tijdens haar lange opsluiting had verworven. Bovendien is ze zich bewust van het economische en strategische gewicht van China en maakt ze, net als de militairen, Beijing het hof, zonder dat ze een agent van Beijing is.

De crisis ging dus niet over de politieke koers, maar over de kwestie van het presidentschap en de instellingen. Volgens de grondwet moet het presidentschap weer in handen komen van een burger, maar de militairen hebben Aung San Suu Kyi belet deze post te bekleden door een op maat gemaakte clausule in te voeren, namelijk het verbod om politieke functies te bekleden voor mensen die met buitenlanders getrouwd zijn of buitenlandse kinderen hebben (wat in haar geval zo is). Officieel een 'adviseur', was Suu Kyi dus niet het staatshoofd, hoewel zij dat in de praktijk wel was.

De opeenvolgende electorale successen van de NLD versterkten haar positie, terwijl het duidelijke falen van de USDP de positie van generaal Min Aung Hlaing verzwakte. De staatsgreep is bedoeld om een einde te maken aan dit proces dat het gezag van het leger heeft ondermijnd. Voor een groot deel van de bevolking wordt het verzet tegen de staatsgreep dan ook gevoerd in naam van de electorale legitimiteit van de NLD en Suu Kyi.

De afwijzing van de staatsgreep heeft een brede waaier van sociale milieus gemobiliseerd (gezondheidswerkers, ambtenaren, de middenklasse, werknemers in de particuliere sector, ondernemers, winkeliers, enzovoort). De mobilisaties worden gedragen door de jeugd, die 'Generatie Z' wordt genoemd, die de sociale netwerken beheerst, dezelfde inventiviteit aan de dag legt als in Thailand, gebruik maakt van straattheater, dezelfde moed toont, hetzelfde symbool gebruikt: de drie vingers die naar de hemel wijzen. Zij verbazen de ouderen! Andere actoren in het verzet zijn: de 'Generatie van 88' (het jaar van een grote anti dictatoriale strijd die in een bloedbad eindigde) met Ko Min Ko Naing als boegbeeld, evenals de Beweging Burgerlijke Ongehoorzaamheid (CDM) en, uiteraard, de NLD, het eerste doelwit van de militaire repressie.

Een ander zeer belangrijk aspect in dit multi-etnische land is dat de mobilisaties tegen de coup plaatsvonden in de meeste gebieden met een meerderheid van 'minderheden': Kachin, Kayah, Karen, Chin, Rakhine, Mon, Shan…

De heersende junta heeft geprobeerd het protest in de kiem te smoren door in te zetten op het uitdoven ervan, de internetcommunicatie te blokkeren, een groeiend aantal politici en demonstranten te arresteren en repressief op te treden (een jonge vrouw werd gedood). Het mocht niet baten. Op het moment dat dit artikel wordt geschreven (16 februari), wordt niet alleen de politie, maar ook het leger gemobiliseerd en stellen tanks zich op in de grote steden. De eerste internationale solidariteitsinitiatieven zijn genomen, vooral in Zuid-Oost-Azië. Het is dringend nodig deze te versterken.

1] Myanmar is verdeeld in 7 regio's die de belangrijkste etnische groep van het land verenigen: de Bamars; alsook 7 staten: Kachin, Kayah, Kayin, Chin, Mon, Arakan, Shan die elk overeenkomen met een van de andere voornaamste etnische groepen.

Dit artikel stond op Fourth International. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.