Ander Europa

24-26 aug. 2019 G7-top in Biarritz Oproep tot mobilisatie ter verdediging van onze alternatieven tegen de G7

Inmiddels al ondertekend door meer dan 30 burgerbewegingen en vakbonden uit heel Europa ziehier de (voorlopige ) lijst

  Frankrijk is gastland voor de volgende bijeenkomst van de G7 [Verenigde Staten, Japan, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië, Canada.] die van 24 tot 26 augustus 2019 in Biarritz wordt gehouden. De G7 speelt al decennialang de rol van economisch en financieel hoofdkwartier, samen met het IMF, de Wereldhandelsorganisatie en de Wereldbank. Tegenwoordig is de G7 het trefpunt van zeven van de grootste economische machten ter wereld en de Europese Commissie.Ze komen bijeen om een systeem te bestendigen dat heeft geleid tot nog meer ongelijkheid en de plundering van onze planeet; de almacht en de schadelijke invloed van de grote ondernemingen laten ze intussen ongemoeid.   Het gevolg is dat een groot deel van de volkeren hun rechten worden ontzegd, en dat de beloften van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens dagelijks worden geschonden. De legitimiteit van de Verenigde Naties wordt van alle kanten in twijfel getrokken. Overal zien we onderdrukking en geweld, en ondertussen leidt het bezuinigingsbeleid tot een verslechtering van de mensenrechten. De Franse regering, dooreengeschud door de beweging van de gele hesjes die onder andere de groei van de ongelijkheid aan de kaak stelt, beweert dat de aanpak van de ongelijkheid centraal zal staan op de agenda van de G7. Maar de toename van de ongelijkheid is juist te wijten aan het neoliberale beleid van de rijkste landen! Het is alsof de pyromaan brandweerman wil spelen. Als de G7-landen het tegendeel willen bewijzen, zouden ze komaf moeten maken met de politiek van de ‘structurele aanpassingen’, een beleid dat al tientallen jaren wordt gevoerd en dat aan de basis ligt van de huidige ongelijkheid. Deze G7-topconferenties komen er tegen een torenhoog prijskaartje (500 miljoen dollar in 2018) maar draaien op niet meer uit dan een grote communicatieoefening. Iets heel anders is het aanpakken van de echte problemen... Daarom zullen wij, vrouwen en mannen, burgers bijeen in collectieven, bewegingen of organisaties, van ons laten horen om te herinneren aan de dringende noodzaak van ingrijpende en radicale veranderingen in ons economisch en sociaal systeem, aan de rechten van ieder van ons en aan een eerherstel voor onze planeet Aarde.   Retoriek helpt niet in de strijd tegen ongelijkheid en bij de aanpak van dringende klimaat- en sociale kwesties. De tijd is op. Het is nu dat de rijke landen hun verantwoordelijkheid moeten opnemen. Deze G7 zal worden gehouden in Baskenland, een land van verzet, waar een diepgewortelde strijd wordt gevoerd op basis van solidariteit en de wil om een rechtvaardiger en wenselijker wereld op te bouwen. Wij zijn ervan overtuigd dat we, in Baskenland en elders, kunnen werken aan een betere toekomst en een einde kunnen maken aan de onaanvaardbare groei van armoede en ongelijkheid. Hoewel de Franse regering van plan is om de vrijheid van beweging en betoging aanzienlijk te beperken, zullen wij samenkomen om uitdrukking te geven aan onze veelzijdige betrachtingen, analyses en alternatieven voor een andere wereld. Voor ons vereist de wereld van morgen de verdediging en bevordering van de mensenrechten, die het fundament van elk beleid moeten vormen.  Onze voorstellen:

• Het einde van een economisch en financieel systeem dat gebaseerd is op uitbuiting en monopolisering.
• Vastberaden actie tegen klimaatverandering en voor een levensstijl die de ecosystemen en de biodiversiteit respecteert.
• De strijd tegen het patriarchaat en tegen elk systeem van overheersing, dat ongelijkheid en rechteloosheid teweegbrengt.
• De opbouw van een echte democratie voor een vorm van gemeenschapsleven waarin iedereen zijn wensen kan uiten en de keuzes kan beïnvloeden.
• Belastingrechtvaardigheid: door progressieve belastingheffing, door een echte strijd tegen belastingontduiking waarbij alle staten van de wereld betrokken zijn.
• De Staat moet ten dienste staan van het algemeen belang en de multinationale ondernemingen regels opleggen om de rechten van de burgers te waarborgen.
• Het einde van elke vorm van discriminatie, een waardig onthaal voor migranten en vrij verkeer.
• Solidariteit en vrede tussen mensen.
• Het recht op zelfbeschikking.
• Echte erkenning van culturele en taalkundige verschillen met inachtneming van de mensenrechten.
• De verdediging van de rechten van de boeren, die de eerste actoren van de voedselsoevereiniteit zijn; effectieve toegang tot gezond, duurzaam, veilig en evenwichtig voedsel, afgestemd op de belangen van de burgers.
• Openbare diensten van hoge kwaliteit die zo dicht mogelijk bij de bevolking staan, ook in de armste landen.
• Het verbod op vrijhandelsovereenkomsten die de sociale rechten en de kwaliteit van het milieu in gevaar brengen.

Laten we in augustus 2019 in Biarritz samenkomen, maatschappelijke organisaties, vakbonden en burgers, om onze stem en eisen te laten horen.

Perscontact en ondertekening oproep: contact@alternativesg7.org Website: www.alternativesg7.org

 

door Frank Slegers 24 juni 2019   Afgelopen weekend vergaderde in Parijs de 'assemblée représentative', een soort van congres, van La France Insoumise (LFI), de linkse Franse politieke beweging met aan het hoofd Jean-Luc Mélenchon. Twee derde van deze 'assemblée' bestond uit leden door loting aangewezen. Op de bijeenkomst werd onder meer een balans gemaakt van de mislukte Europese verkiezingen. LFI haalde 6,3 procent van de stemmen, een stuk minder dan de verhoopte 11 procent. Erger nog: het werd voorbijgestreefd door de 'groenen' van EELV. Het risico is nu reëel dat in de komende jaren het politieke leven gedomineerd wordt door de tweestrijd tussen Emmanuel Macron en Marine Le Pen, en links duurzaam buiten spel staat. EELV eist nu het leiderschap op links op om alsnog het tij te keren. LFI lijkt buiten spel te staan, ondanks het succes in de laatste presidentsverkiezingen. Dit is des te meer teleurstellend na veel belovende mobilisaties zoals die van de 'gele hesjes'.   Kritiek Deze situatie leidde tot heel wat interne kritiek. Een eerste lijn van kritiek is het gebrek aan interne democratie in de schoot van LFI. LFI wordt autoritair geleid door Jean-Luc Mélenchon en de ploeg die hij rond zich verzamelt. Wie kritiek heeft vliegt er uit. Onlangs raakte een document van 5 bladzijden bekend met kritiek op deze gang van zaken, ondertekend door 42 militanten en kaders van LFI. Populaire kaders zoals de universitair Charlotte Girard, verantwoordelijk voor het programma van LFI, stapten uit de beweging. De kritische stemmen zijn niet meer binnen te houden. Het parlementslid Clémentine Autain bijvoorbeeld laat regelmatig van zich horen. Een ander debat gaat over de te volgen strategie. Moet LFI het ongenoegen vertolken dat leeft in de samenleving, en dit mobiliseren tegen het regime, inbegrepen de 'linkse' partijen die deel uitmaken van dit regime? Of moet LFI werken aan meer positieve voorstellen, en hier rond bundelend werken, ook door samen te werken met andere krachten op links?   De 'assemblée' Een eerste resultaat van de bijeenkomst in Parijs is dat Jean-Luc Mélenchon aan het roer blijft. In de media was geopperd dat hij zich misschien zou terugtrekken, maar dat is dus niet het geval. Geheel eigenmachtig heeft Mélenchon een nieuwe coördinator aangeduid, namelijk het parlementslid Adrien Quatennes, die Manuel Bompard opvolgt. Bompard vertrekt naar het Europees Parlement. Mélenchon liet zich neerbuigend uit over de eis van meer democratie. Voor hem is LFI geen partij maar een beweging. Hij liet zich niet helemaal ten onrechte neerbuigend uit over het soort democratie dat gebruikelijk is in politieke partijen, met hard afgebakende kampen, en veel geneuzel over punten en komma's. Toch verandert er een en ander aan de structuur van LFI. In LFI functioneren 'ruimtes' ('des espaces'), met elk een eigen leven. Momenteel zijn dat de 'ruimtes' van 'de parlementairen', van de 'operationele leiding' van LFI, van 'de strijd' (allerlei activisten uit sociale bewegingen en vakbonden), en van 'de politiek' (politieke organisaties actief in LFI). Er komen nu enkele 'ruimtes' bij: de 'ruimte' van 'de europarlementairen', van ''de zelforganisatie en burgerlijke ongehoorzaamheid', en van 'de lokale verkozenen en tegenmacht'. De nieuwe coördinator moet zorgen voor een betere samenwerking tussen al deze 'ruimtes'. Daarnaast komt er een 'politieke agora', met als doel strategische debatten binnen LFI mogelijk te maken. Ook wordt nu per regio om de drie maanden vergaderd waarbij leden via het lot worden uitgekozen om deel te nemen. Zo wil LFI werk maken van de plaatselijke inworteling. Ook zou geld beschikbaar komen voor de plaatselijke werking. De volgende verkiezingen in Frankrijk zijn de gemeenteraadsverkiezingen. LFI wil daar niet met eigen lijsten aan deelnemen, maar lijsten steunen die van onderop worden opgebouwd.   Big Bang Voor een aantal leden van LFI is dit te weinig en te laat. Een aantal kaderleden van LFI en ex-kaders hebben samen met talrijke andere activisten opgeroepen voor een 'big bang' op links. Zij komen volgend weekend samen in een grote vergadering. Een artikel op Jacobin geeft alvast een voorsmaakje.

Ik had gehoopt dat ik de zonnige zomernamiddag van 24 juni in een Brusselse vergaderzaal zou doorbrengen. Niet zozeer omwille van de airco, maar om belangstellenden met informatie uit eerste hand te kunnen berichten over de subsidies die de Europese Commissie ter beschikking stelt van Future disruptive defence technologies (in het Nederlands iets als ‘baanbrekende defensietechnologieën van de toekomst’). Begin juni had de Commissie haar information event daarover bekendgemaakt. Bedoeling van deze informatienamiddag is uit te leggen welke projecten in aanmerking komen, wat men verstaat onder “cutting-edge, high-risk/high-impact research leading to a game-changing impact in defence”, hoe de goedkeuringsprocedure verloopt. Aangezien het met mijn en uw belastinggeld is dat de Commissie omspringt, en aangezien ‘defensie’ iets is dat ons allen aangaat, was ik op de uitnodiging van de Commissie ingegaan en had me tijdig geregistreerd. Ik voelde me bovendien persoonlijk aangesproken door de expliciete vermelding in de uitnodiging dat “the Commission particularly encourages actors who are traditionally not active in the defence sector to participate at this information event.” Wat de grootte betreft van de belastingssommen bestemd voor ondersteuning van militaire research gaat het momenteel ‘slechts’ om 90 miljoen euro, maar voor de volgende budgetronde (2021-2027) is al 13 miljard euro voorzien. Toch niet overdreven dat een burger dan enige belangstelling toont over de aanwending daarvan [1] ? Overigens moet die burger daarvoor niet op zijn Europese verkozenen rekenen: het Europees Parlement zag met een meerderheid af van zijn vetorecht op de aanwending van het geld in het Defensiefonds! Redenen genoeg dus om een namiddag op een informatiesessie over deze aangelegenheden door te brengen. Nu was ik weliswaar geregistreerd voor de bijeenkomst, volledig met identiteitskaartnummer, paspoortnummer, affiliatie (Ander Europa) etc.,  maar de definitieve uitnodiging ­- met o.a. de plaats van het gebeuren - had ik op 20 juni nog niet ontvangen. Een mail aan de organisatoren werd ’s anderendaags beantwoord: gezien de beperkte vergaderfaciliteiten en met het oog op een evenwichtige vertegenwoordiging van de belanghebbenden [“in pursuit of a balanced representation of all stakeholders”] kon mijn registratie niet aanvaard worden. Hoezo, evenwichtige vertegenwoordiging van de belanghebbenden, waren er dan al zoveel vertegenwoordigers uit de ‘civiele maatschappij’ ?  Ik antwoordde dat dergelijk onevenwicht me zeer onwaarschijnlijk voorkwam. Waarop effectief een antwoord kwam: “Consequently, we assessed that it is very unlikely that a media stakeholder, such as yourself, will prepare a defence research proposal and can contribute to the specific objectives of this particular meeting.” Eindelijk klare taal: de bijeenkomst is alleen open voor bedrijven die een graantje willen meepikken uit de Europese militaire subsidieruif... En ondertussen blijft de locatie van het gebeuren geheim, kwestie van geen met ketchup besmeurde vredesactivisten aan de conferentiezaal aan te treffen. Voor mijn betoonde belangstelling kreeg ik evenwel een troostprijs. Geen balpen van het Europees Defensiefonds, maar een uitnodiging om als ‘stakeholder in civil society’ een dezer weken de verantwoordelijken te ontmoeten en te discussiëren over het Defensiefonds. Ik heb me daarvoor nog niet geregistreerd. Herman Michiel [1] Die burger zou er ook goed aan doen om de aanwending van de nog veel grotere enveloppe (100 miljard euro) voor Europese steun aan research in het algemeen (Horizon Europe programme)  in het oog te houden. Drones of robots  bv. hebben zowel civiele als militaire aanwending. Het zou hoogst verbazend zijn als de slimmerds bij de Europese Commissie op die manier niet nog meer militaire programma’s ondersteunden vanuit de ‘civiele’ pot. De Commissie spreekt in verband met het Europees Defensiefonds (waaruit o.a. de 13 miljard researchgeld betrokken worden) expliciet over een “aanvulling op andere programma’s, zoals Horizon Europe”.

door Costas Lapavitsas (*) Verschenen in The Guardian van 20 juni 2019 Nederlandse vertaling: Ander Europa  

Het socialistisch project beloofd door Corbyn valt onmogelijk te realiseren binnen de Europese Unie. De Labour Party moet zich vlakaf achter Leave scharen.

  Het aftreden van Theresa May, de opkomst van de Brexit-partij van Nigel Farage en de Tory-leiderschapsverkiezingen hebben een helder beeld gegeven van de keuzes waarmee de Labourpartij wordt geconfronteerd. Het lijkt erop dat, ondanks veelvuldige beweringen van het tegendeel, het evenwicht tussen leavers en remainers niet veel is veranderd sinds het referendum. Zodra er zich politiek leiderschap manifesteerde werd de massale leave-steun in Engeland en Wales opnieuw bevestigd, ook in de arbeiderscentra van Labour. Farage appelleerde aan de algemene frustratie over het parlementaire bedrog met  May’s  deal en het daarmee samenhangende democratisch debacle sinds 2016. Het is zeer jammer dat een rechtspopulist opnieuw in staat is geweest om greep te krijgen op de natuurlijke achterban van links. Zijn succes wijst op het groot belang van nieuw leiderschap vanuit Labour, met behoud van zijn wortels in de arbeidersklasse. Te dien einde mag Labour niet voor Remain opteren. De ondergang van May en haar deal is slechts gedeeltelijk te wijten aan de inherente complexiteit van de Brexit. De belangrijkste centra voor economische en sociale macht in Groot-Brittannië zijn vastbesloten om zo nauw mogelijke banden te onderhouden met de interne EU-markt en de douane-unie. De City is het financiële hart van de EU en probeert ongehinderd te opereren in valutatransacties, derivatenclearing, uitgifte van obligaties, enzovoort. De industrie, die concurrerend is op het gebied van lucht- en ruimtevaart, farmaceutica, defensiematerieel en geavanceerde technologie, ziet de EU als haar terrein. Financiers en fabrikanten hebben uit alle macht bij het parlement gelobbyd om een breuk met de interne markt en de douane-unie te voorkomen. Daarbij is de democratische wil van het Britse volk gedurende twee jaar tegengehouden. Al decennia lang was de politieke strategie van het Britse establishment om de positie van netto bijdragend lid van de EU te accepteren in ruil voor significante ‘opt-outs’. Die strategie kwam ten einde toen David Cameron in 2015-16 geen ‘speciale status’ kon veiligstellen. Na het referendum probeerde May de strategie om te keren door Groot-Brittannië uit de EU te halen, maar ‘opt-ins’ te bekomen voor zaken die belangrijk waren voor grote bedrijven. Haar deal was bedoeld om formeel te voldoen aan de vraag naar exit, terwijl het Britse bedrijfsleven nauwe banden kon blijven onderhouden met de EU. Ze faalde omdat - naast haar politieke geknoei - het Britse politieke systeem in diepe crisis verkeert en zelfs zijn basisfuncties niet kan waarmaken. Het belangrijkste aspect van deze politieke crisis is dat de Tory-partij praktisch gezien niet meer de spreekbuis is van de belangen van de Britse big business. De gerechtvaardigde bekommernis om de soevereiniteit in de EU is een eigen leven gaan leiden en nam de nationalistische vleugel van de Tories stevig in de greep. Vanuit het standpunt van de gevestigde orde werd de situatie zelfs nog oncontroleerbaarder nadat Labour door Jeremy Corbyn radicaal naar links verschoof. Binnen deze context maakte de minderheidsregering van May nooit enige kans. Farage kanaliseerde de woede van de verliezers, maar kan geen uitweg bieden omdat zijn partij zelfs geen basisprogramma heeft. Wat hij heeft gedaan is de kandidaten voor het leiderschap van de Torys ertoe dwingen de taal van de 'harde' Brexit te spreken. Toch zal de nieuwe leider opgescheept blijven met een onoplosbaar probleem, gezien de verdeeldheid van de Conservatieven en de onveranderde meerderheid van het Lagerhuis tegen een Brexit zonder deal. Farages bloemrijk discours zal hem daarbij van weinig nut zijn. Naarmate 31 oktober nadert zal waarschijnlijk opnieuw een scherpe politieke crisis ontstaan, die best mogelijk op algemene verkiezingen kan uitdraaien. Het is dan ook niet verrassend dat de strijd om de ziel van de Labour-partij weer oplaaide, vooral na de slechte Europese verkiezingsresultaten. Het ergste zou zijn als Labour openlijk voor Remain zou kiezen. Dat zou het ontdoen van zijn historische wortels, Corbyns socialistisch project ruïneren en zijn persoonlijke positie als leider ondermijnen. Waarschijnlijk zou ook de electorale steun voor Labour worden ondergraven in precies die marginale kiesdistricten die de partij moet winnen, een punt waar 26 Labour-parlementsleden in een brief aan Corbyn met nadruk op wezen. Het pleiten voor het intrekken van artikel 50 zou de laatste spijker in de Labour’s doodkist zijn, een belediging voor de democratie en een enorme nationale vernedering in één. De radicale verandering beloofd door Corbyn is onmogelijk te bereiken binnen de regelgevende structuren van de EU. Deze structuren zijn ontworpen om de belangen van grote banken en grote bedrijven te dienen. Brussel tolereert geen socialistisch beleid in het Verenigd Koninkrijk (of waar dan ook). Het zou zijn uitgebreide bevoegdheden gebruiken om dergelijk beleid te ondermijnen, in samenwerking met binnenlandse Britse belangen, wat ook de democratische vernieuwing van Groot-Brittannië zou belemmeren. Wat betreft ‘in de EU blijven en hervormen’, dit is een dwaalspoor. EU-instellingen zijn ontworpen om onaantastbaar te zijn voor uitingen van de democratische wil. Voor elke hervorming van het verdrag is unanimiteit tussen de lidstaten vereist, terwijl elke hervorming via afgeleide wetgeving de instemming van de Commissie, de meerderheid van de regeringen en de meerderheid van de leden van het Europees Parlement vereist voordat ze tegen de hindernis van het Europees Hof van Justitie oploopt. De kans op welslagen is gewoon onbestaande. Groot-Brittannië heeft zeker een nieuwe start nodig, en de Britten eisen het. De radicale transformatie beloofd door Corbyn - vooral voor jongeren - is alleen mogelijk als Labour zich verre houdt van Remain. De partij moet het referendumresultaat blijven nakomen, maar moet ook moediger zijn in het uiten van de radicale mogelijkheden die worden geboden door het verlaten van de EU. Tot dusver heeft Labour geaarzeld om dat te doen, daarmee verwarring zaaiend en ondertussen de de achterban naar Remain laten evolueren. Het is niet te laat om de balans terug in evenwicht te brengen, als Labour tenminste de macht beoogt. (*) De Griek Costas Lapavitsas (° 1961) is professor politieke economie aan de School of Oriental and African Studies (Londen). Een overtuigd marxist, gewezen parlementslid voor Syriza (tot de aanvaarding van het derde memorandum met de Troika) en sinds altijd een tegenstander van de euro...    

De Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), de partij van Bart De Wever, Theo Francken en consoorten, viel bij de Europese verkiezingen van mei van 4 op 3 zetels; geen reden tot paniek echter voor rechts in Vlaanderen, want het Vlaams Belang ging van 1 naar 3 zetels. Die twee vaten communiceren dus meer dan behoorlijk. Waarnemers vroegen zich af bij welke parlementaire groep de N-VA zou aansluiten. In de vorige legislatuur (2014-2019) maakten ze deel uit van de ECR, de Europese Conservatieven en Hervormers, waarvan de Britse Conservatieve Partij (de 'Tories' van Theresa May) de kern uitmaakte. Na de Brexit zal de ECR natuurlijk de 4 Tories minder tellen, maar er blijven dan nog altijd 57 leden over. Ook de aanwezigheid in de ECR van ultrareactionaire partijen als de Poolse Recht en Rechtvaardigheidspartij (PiS) of Thierry Baudets Forum voor Democratie  zijn voor de N-VA natuurlijk geen probleem. Net vandaag besliste het extreemrechtse Spaanse Vox ook tot de ECR toe te treden, maar ook daarmee kan de N-VA leven; "In elke fractie heb je wel die zatte nonkel", aldus N-VA verkozene en gewezen Vlaams 'minister-president' Geert Bourgeois. Neen, sommige waarnemers dachten dat de Vlaams-nationalisten van N-VA, die met nogal wat poeha de Catalaanse onafhankelijkheid steunden, niet door één deur zouden kunnen met de rabiate Spaanse etatisten van Vox.  "We gaan de eenheid verdedigen en de onafhankelijkheidspartijen verbieden. We zijn het spuugzat dat ze ons belastinggeld krijgen. Daarmee vernietigen ze Spanje, de heilige erfenis die we van onze grootouders kregen", aldus partijleider Abascal.  Maar ja, de N-VA voelt zich niet aangesproken door fractiegenoot en 'zatte nonkel' Vox... Die waarnemers hadden eigenlijk moeten weten dat de N-VA zich niet door flauwe argumenten als 'consequentie', 'beginselvastheid' of elementair fatsoen laat afhouden van de vleespotten van de macht. Eén van hun drie euro-verkozenen is Johan Van Overtveldt. Toen hij nog hoofdredacteur was bij het zakentijdschrift Trends publiceerde hij een boek, 'Het einde van de Euro', waarin hij de ondeugdelijkheid en onhoudbaarheid van de Europese eenheidsmunt aantoonde. Het belette hem niet om een paar jaar later als minister van financiën in de regering Michel het schoothondje (of de Duitse herder?) van de Duitse minister van financiën Schäuble te spelen bij het bestraffen van de Grieken (nochtans ook een Europese natie die volgens de Vlaams-nationalisten recht heeft op zelfbeschikking...). Misschien moeten we niet alle schuld op de N-VA steken. De geplogenheden binnen het Europees Parlement bevorderen ook de vlucht naar de vleespotten van de macht. Om als 'groep' erkend te worden moet een fractie minstens 25 leden tellen die uit 7 verschillende lidstaten afkomstig zijn; voorwaarden van politieke coherentie zijn er niet (of toch: de leden moeten verklaren dat ze dezelfde 'affiniteit' hebben). Een groep  geniet financiële steun uit het budget van het Europees Parlement voor zijn activiteiten. Niet weinig: Euractiv schatte dat het Front National in de vorige legislatuur op 20 à 30 miljoen € extra kon rekenen door tot een groep te behoren. Bovendien bepalen de voorzitters van de groepen mee de agenda van de plenaire sessies. Groepen kunnen ook amendementen en moties voorleggen en hun leden beschikken over meer spreektijd. De 'rapporteurs' in de parlementscommissies (die een belangrijke stempel drukken op de stemmingen in de plenaire sessies)  worden ook onder de groepen aangeduid. Toegang tot de vleespotten van de macht en de geldpotten van de EU gebeurt dus door hetzelfde deurtje: de 'groep'. Daar kunnen natuurlijk rare dingen door gebeuren. De N-VA behoorde in de legislatuur 2009-2014 zelfs tot ... de Groene fractie. Laten we het erbij houden dat ze bij de Europese Conservatieven en Hervormers meer op hun plaats zijn. (hm)  

door Miguel Urban Crespo 17 juni 2019  

Dit artikel verscheen in het Spaans op Viento Sur (3 juni 2019) onder de titel Quo vadis "Izquierda"? We namen de Nederlandse vertaling in licht gewijzigde vorm over van Grenzeloos . De auteur, Miguel Urban Crespo, zat voor het Spaanse UnidosPodemos reeds in het vorige Europees Parlement en werd in mei herkozen. Hij behoort tot de linkse Anticapitalistas-stroming binnen Podemos.

[spacer size="30"] TIEN STELLINGEN OVER DE EUROPESE VERKIEZINGEN   1. De legitimiteitscrisis van de EU Het is duidelijk dat de Europese Unie (EU) aan een groeiend legitimiteitsverlies lijdt onder sociale bevolkingslagen in heel Europa. Het wordt steeds moeilijker om haar te associëren met zogenaamde Europese waarden als democratie, vooruitgang, welvaart of mensenrechten. We zijn getuige van een 'organische crisis', volledig in de zin die Gramsci aan deze term gaf, die zowel een gevolg als een verdieping is van de crisis van het post-Maastricht model van het Europese kapitalisme. Dit model is een waar neoliberaal keurslijf, een dodelijke combinatie van bezuinigingen, vrijhandel, roofzuchtige schulden en onzekere en slecht betaalde banen, die het DNA van het huidige, financiële kapitalisme vormen. De EU heeft geprobeerd deze crisis op het gebied van legitimiteit en van de instellingen in te dammen met  cosmetische hervormingen, in de hoop op een zekere mate van liberaal-democratische geloofwaardigheid. Zo wordt het bestuurlijk kader van de EU vernieuwd in cycli van vijf jaar die samenvallen met de verkiezingen voor het Europees Parlement; dat moet het beeld verdoezelen van een bureaucratisch apparaat dat hiërarchisch gestructureerd is tot een machtsevenwicht tussen staten op basis van de dominante as Berlijn-Parijs.   2. Ontevredenheid onder burgers, hogere opkomst bij verkiezingen De legitimiteitscrisis van de EU heeft zich gemanifesteerd in een steeds lagere opkomst bij verkiezingen als teken van groeiende onvrede van haar burgers over het institutionele Europa. Deze tendens werd bij de laatste verkiezingen op 26 mei omgebogen. De opkomst was toen 50,5 procent, een resultaat dat door Brussel met veel bombarie werd gevierd als een nieuwe legitimatie van het systeem. Met wat minder euforie dan de eurocraten kan men deze opkomst zien als een gevolg van het samenvallen van lokale en/of regionale verkiezingen met de Europese. Het Spaanse voorbeeld volstaat om aan te tonen hoe de verkiezingskalender de deelname aan de Europese verkiezingen heeft verhoogd  tot 64,3 procent, meer dan 10 procentpunten hoger dan bij de vorige verkiezingen in 2014. Aan de andere kant zien we dat onze Portugese buren niet verder kwamen dan een opkomst van 31,4 procent, waarmee het record van de laagste opkomst voor de hele EU werd verbroken [efn_note] Eigenlijk werd het record gevestigd in Slowakije (22,74%) [Ander Europa][/efn_note].   3. De teloorgang van het twee partijenstelsel Misschien is de ineenstorting van het twee partijenstelsel, of in ieder geval van hun overheersing in het parlement wel het grootste nieuws van de afgelopen verkiezingen. De Europese Volkspartij (EVP) en de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D) zijn er voor het eerst in de geschiedenis van het Europees Parlement niet in geslaagd samen een absolute meerderheid te krijgen. De EVP won de verkiezingen  met bijna 180 zetels, maar heeft 41 zetels, dat is 5 procent van de stemmen, verloren ten opzichte van 2014. De S&D-fractie kwam opnieuw op de tweede plaats, maar met 145 afgevaardigden, een daling van 45 zetels, of 6 procent van de stemmen ten opzichte van 2014. Deze resultaten lijken een consistente tendens te bevestigen, namelijk de crisis van de traditionele partijen die sinds de Tweede Wereldoorlog aan de macht zijn. Bovendien lijkt dit niet beperkt tot  één land, maar een Europees fenomeen. Het is een symptoom van de toenemende implosie van het extreme centrum dat Europa als grote coalitie regeerde en dat leidt tot onder andere een toenemende versnippering van de electorale arena. Toch lijkt het erop dat we ons nog maar in de beginfase bevinden van een Europese herschikking op politiek, economisch en cultureel vlak.   4. Nieuwe politieke allianties in Europa Het einde van de dominantie van het tweepartijensysteem zal niet noodzakelijk leiden tot instabiliteit op het niveau van het neoliberale bestuur van de EU; of het zal in ieder geval onder controle gehouden worden, zoals dat de afgelopen jaren gebruikelijk is geworden in de instellingen van de EU, dankzij de liberalen en de Groenen die in Brussel een groot blok vormen. Deze laatste twee groepen groeiden het sterkst bij de verkiezingen en kwamen in zetelaantal uit op de derde en vierde plaats in het EU-parlement. De Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE) heeft de voorstellen van de Franse president Emmanuel Macron voor een Europese Renaissance gepromoot en is erin geslaagd om hun stemmenaantal te verdubbelen en hun aantal afgevaardigden te verhogen van 67 in 2014 tot 109 dit jaar. De steun voor de Groenen is met 30 procent toegenomen, resulterend in 69 europarlementsleden, 19 meer dan in 2014. De groei van de Groenen en de liberalen opent in combinatie met de ineenstorting van de heerschappij van de EVP en S&D een scenario voor de totstandkoming van een nieuwe coalitie om Europa te regeren. Dat zal het meest zichtbaar worden in de verkiezing van de nieuwe Europese Commissie en, het belangrijkst van allemaal, haar voorzitter.   5. De eerste vrouwelijke voorzitter van de Europese Commissie? De kandidaten van de EVP (Manfred Weber) en de S&D (Frans Timmermans) zouden traditioneel de favorieten zijn om het voorzitterschap van de Commissie op zich te nemen, maar op het moment dat de twee belangrijkste formaties hun absolute meerderheid hebben verloren, stort deze logica in elkaar. Als de Duitser Weber denkt dat de overwinning van de EVP tot zijn voorzitterschap zal leiden, heeft hij het mis. In plaats daarvan is er in de Europese Unie een echte Game of Thrones losgebarsten. Als gevolg daarvan riep Timmermans van de S&D-fractie op tot een progressieve alliantie om de EVP de pas af te snijden, terwijl de Spaanse premier Pedro Sánchez en Macron elkaar in Parijs ontmoetten, vermoedelijk om een sociaal-liberale alliantie te vormen tussen de socialisten [S&D-fractie], liberalen en Groenen. Deze alliantie werd in de campagne zelf geconcretiseerd en gesymboliseerd door de aanwezigheid van socialisten zoals de Portugese premier Antonio Costa op een campagnebijeenkomst voor de Europese Renaissance van Macron in Straatsburg, waar alle belangrijke liberale partijen half mei bijeenkwamen. Hoewel de voorkeurskandidaat van Macron, de belangrijkste Brexit-onderhandelaar van de EU Michel Barnier, publiekelijk geprezen werd voor zijn rol in de Brexit-onderhandelingen, lijkt het erop dat Magrethe Vestager, de huidige EU-commissaris voor Mededinging, op meer steun kan rekenen om de volgende voorzitter van de Europese Commissie te worden. Zo kan het einde van de dominantie van de twee grote politieke families leiden tot de benoeming van een nieuwe commissievoorzitter, naar het voorbeeld van het politieke drama in de Deense tv-serie Borgen, waarin Birgitte Nyborg, de leider van een kleine centrumpartij, een onstuimige coalitie aan de macht brengt. De rol van Sánchez in dit alles is niet onbelangrijk. We mogen niet vergeten dat de Spaanse PSOE de meeste socialistische afgevaardigden naar het Europees Parlement stuurt en dat Spanje misschien wel het belangrijkste land in Europa is dat door socialisten wordt bestuurd. Het PSOE-blok zal dus van doorslaggevend belang zijn in elke alliantie die met de liberalen wordt gesloten, en het is vanuit dit oogpunt dat we Sánchez reis naar Parijs moeten begrijpen. Dat was een duidelijke boodschap pro een Europese alliantie reikend van Macron tot de Griekse premier Alexis Tsipras. Bedoeling is niet alleen een nieuwe grote coalitie na te streven zonder enige verandering met betrekking tot de neoliberale bezuinigingen en de veiligheidseisen van de EU, maar ook het bevestigen van de rol van Sánchez bij de verdeling van de belangrijkste posten in de volgende Europese Commissie. Deze Europese alliantie zou echter ook zeker worden weerspiegeld in de Spaanse politiek in de nasleep van de Spaanse verkiezingen van 28 april en het huidige debat over mogelijke regeringscoalities. Een bondgenootschap met de liberalen in Europa zou de weg kunnen openen naar een herhaling in Spanje in meerdere regio's en steden, en - wie weet? - misschien zelfs in de centrale regering.   6. Duitsland wint altijd Gary Lineker, een van de beste Engelse spitsen in de jaren tachtig, zei ooit: "Voetbal is een spel dat de Engelsen uitvonden, waarbij elf mannen uitkomen tegen elf andere mannen en de Duitsers altijd winnen." Dit kan gezien worden als een metafoor voor de EU, vooral wat betreft ‘Duitsland wint altijd’. De vraag is dus: wat zou Duitsland kunnen winnen als Weber zich terugtrekt als kandidaat voor de Europese Commissie? Om het echte spel van de Duitse bondskanselier Angela Merkel te begrijpen, moeten we een jaar terug, naar de verkiezing van Luis de Guindos [efn_note] Luis de Guindos is een politicus van de Partido Popular en werd in december 2011 minister van economie in de regering Rajoy. Hij had daarvoor ook al gewerkt voor de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers. [Ander Europa] [/efn_note] als vicevoorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB). De keuze  van de Guindos was een element van een veel complexere en belangrijkere strategie, die meer inhield  dan alleen maar een plaatsje voor de vriend van de conservatieve Spaanse premier Mariano Rajoy. Het is deel van een kluwen van belangen, die verder reiken dan het bezetten van posten in de instellingen: het draait om het effectieve bestuur van Europa. Met deze benoeming opende Merkel de weg voor de verkiezing van Jens Weidmann, de huidige president van de Duitse Bundesbank, bekend als een neoliberale havik,  tot president van de ECB. De ECB is een cruciaal onderdeel van het neoliberale Europese bestuur. Als gevolg van haar kwantitatieve versoepelingsbeleid ('QE') is de ECB waarschijnlijk de belangrijkste EU-instelling geworden, waarvan de toegenomen macht wordt afgeschermd door haar vermeende ‘autonomie’. Dit is des te belangrijker gezien de mogelijkheid van  een recessie in Duitsland. Webers kandidatuur voor de Europese Commissie namens de EVP was deel van een wankel evenwicht binnen de coalitie tussen Merkels CDU (Christendemocratische Unie) en Webers CSU (Christelijk Sociale Unie). Webers kandidatuur voor het voorzitterschap van de Europese Commissie bracht rust binnen de christendemocratische alliantie in Duitsland, maar sneed Weidmann de pas af voor het voorzitterschap van de ECB. Webers kandidatuur verliep trouwens niet zonder incidenten, zelfs met Merkel en haar regering : midden in de verkiezingscampagne beloofde Weber dat hij als Commissievoorzitter een eind zou stellen aan de Russisch-Duitse gaspijpleiding Nord Stream 2, een controversieel project dat door Merkel werd gesteund, ondanks het verzet van verschillende EU-partners. De meer dan waarschijnlijke nederlaag van Weber zal de mogelijkheden voor Duitsland heropenen in de strijd om het voorzitterschap van de ECB. Kortom, we hebben hier het zoveelste voorbeeld van een stoelendans achter gesloten deuren en zonder enige democratische controle. Het is het zoveelste voorbeeld van de schaduwregering die in de EU actief is.   7. Spanningen in de Europese Volkspartij Webers kandidatuur heeft de tegenstellingen in de schoot van de EVP-parlementsfractie nog verergerd, zowel bij de meer gematigde vleugel, die kritiek heeft geuit op de xenofobe uitlatingen van de fractie, als bij  het extreemrechtse deel onder leiding van de Fidesz-partij van de Hongaarse president Viktor Orbán, die openlijk haar steun aan Weber heeft uitgesproken. Een openlijk conflict met Fidesz zou wel eens de grootste zorg binnen de EVP kunnen zijn, en niet zonder reden. Qua aantal europarlementsleden in de fractie volgt de partij van Orbán immers de Duitsers op de voet. Bij de verkiezingen van mei won Fidesz 52 procent van de stemmen in Hongarije, wat een extra zetel opleverde in vergelijking met 2014. Fidesz is sinds maart geschorst in een op de verkiezingen gericht manoeuvre,  bedoeld om een harde lijn te laten zien tegen de voortdurende aanvallen op de rechtsstaat in Hongarije, en tegelijkertijd de partij van Orbán in de EVP-familie te houden. En terwijl de EVP de moeilijke taak heeft om Fidesz te isoleren teneinde de steun van de liberalen te krijgen voor de kandidatuur van Weber, loopt ze het risico dat Orbán zich aansluit bij de extreemrechtse vicepremier van Lega Nord, Matteo Salvini, en Marine Le Pen, leider van het Franse Rassemblement National, in een nieuwe parlementaire groep die tot doel heeft om Europees extreemrechts samen te brengen, wat de gelederen van de EVP verder zou verzwakken.   8. Extreemrechts kan ambities niet waarmaken, maar blijft groeien Europees extreemrechts oogstte bitterzoete resultaten op 26 mei. Aan de ene kant nam hun vertegenwoordiging toe tot bijna 25 procent van het Europees Parlement, maar ze bleven achter bij de aantallen die nodig zijn om een blokkeringsminderheid te vormen voor de EU-besluitvorming. Deze mislukking werd in Brussel met gejuich begroet, maar een zorgvuldiger lezing van de resultaten van extreemrechts laat zien dat er niets te vieren valt, en dat er genoeg aan de hand is om ons zorgen over te maken. In de eerste plaats kreeg extreemrechts de meeste stemmen in drie van de vier machtigste landen, die de meeste EU-zetels innemen: Frankrijk, Italië en Groot-Brittannië (dat in het Europees Parlement vertegenwoordigd zal blijven tot Brexit is opgelost.) Bovendien groeit extreemrechts over het hele continent, en krijgen ze bijvoorbeeld voor het eerst zetels in een land als Spanje, dat voorheen nooit een extreemrechtse afgevaardigde had. Op nationaal niveau zijn hun resultaten steeds indrukwekkender, hebben ze herkenbare mediapersoonlijkheden en hun organisaties krijgen in steeds meer regio's steeds meer aandacht. Naast de dominante landen in Europa (Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en Italië), waar extreemrechts uitzonderlijke resultaten heeft geboekt, is het ook belangrijk om naar de Visegrád-groep van landen in het oosten te kijken: De Recht en Rechtvaardigheidspartij (PiS) kreeg in Polen zeven zetels en 45,3 procent van de stemmen, terwijl de Fidesz partij van Orbán een zetel extra won en meer dan 50 procent van de stemmen haalde, waardoor ze drie maal zoveel zetels kreeg als haar naaste concurrent. Bovendien moeten we de regionale verkiezingen in België benadrukken, die parallel met de Europese verkiezingen werden gehouden en waar de ultrarechtse Vlaamse aanhangers van het Vlaams Belang hun stem verdrievoudigden en daarmee de tweede plaats innamen. Het grootste probleem van extreemrechts is de blijvende versnippering over verschillende parlementaire fracties. Salvini probeerde gedurende de campagne extreemrechts in Europa bij elkaar te krijgen, door Orbán te vergezellen naar de grenshekken van Hongarije of door zijn kracht te tonen tijdens een bijeenkomst in Milaan, waar hij de meerderheid van de toonaangevende rechts-extremisten bijeenbracht. Maar alles wijst erop dat de versnippering  van extreemrechts in Europa zal doorgaan, in ieder geval totdat het mysterie van de Brexit is opgelost en er een hergroepering binnen het Europees Parlement kan ontstaan.   9. Opnieuw Brexit Brexit blijft een schaduw werpen over de huidige en toekomstige politiek van de EU. Groot-Brittannië nam op het laatste moment deel aan de Europese verkiezingen na een nieuw uitstel van de Brexit, maar de vastgelopen onderhandelingen hebben de conservatieve premier Theresa May, en het tot op zekere hoogte meest stabiele politieke systeem van het continent, verslagen. De Europese verkiezingen werden gezien als een referendum over de mogelijkheid om een tweede Brexit-referendum te organiseren. De winnaar was  Nigel Farage en zijn twee maanden oude Brexit-partij, die de verkiezingen won met 32 procent van de stemmen, vijf zetels meer dan de UKIP in 2014. De Conservatieven haalden slechts 8,9 procent en werden ingehaald door de Groenen (11 procent) en de Liberaal-Democraten (19 procent), terwijl Labour 13 procent haalde; al met al weer een voorbeeld van de afbraak van de traditionele politieke kampen in het Verenigd Koninkrijk. Deze resultaten, die de institutionele en regeringscrisis in Groot-Brittannië nog verergeren, suggereren dat er nog lang geen licht te zien is aan het einde van de Brexit-tunnel, maar dat we een doolhof betreden dat een permanente bron van spanningen in de EU kan blijven.   10. ‘FridaysForFuture’ en de verkiezingsimpuls van de Groenen De vrijdag vóór de Europese verkiezingen riep de ‘FridaysForFuture’-beweging een nieuwe studentenstaking uit in 1600 steden in heel Europa, in een poging om haar noodboodschap over het klimaat onderdeel te laten worden van de verkiezingscampagne. Deze beweging - begonnen door de zestienjarige Greta Thunberg, die elke vrijdag in haar eentje voor het Zweedse parlement protesteerde - is in de loop van een paar maanden een van de belangrijkste mobiliserende acties van de milieubeweging geworden. In landen als Zweden, Duitsland, Oostenrijk, België, Frankrijk en Zwitserland zijn de stakingen en protesten elke vrijdag maandenlang op grote schaal voortgezet en hebben ze op verschillende plaatsen ongekende successen behaald. De analyse van de verkiezingsresultaten laat ons zien dat in de centrale landen van de EU, precies waar de mobilisaties van ‘FridaysForFuture’ plaatsvinden, een belangrijk deel van de bevolking, vooral jongeren, wilde dat klimaatverandering een prominent onderdeel van de politieke agenda zou zijn in plaats van andere kwesties, zoals migratie en veiligheid. Dit leidde tot spectaculaire resultaten voor de Groenen, die van 50 naar 75 zetels in het Europees Parlement werden getild. In Duitsland kwamen ze met 20,5 procent op de tweede plaats en eindigden ze vóór de sociaaldemocraten. In Frankrijk werden ze derde met 12 zetels, zeven meer dan vijf jaar geleden. In België wonnen ze 3 vertegenwoordigers en 15 procent van de stemmen. Met het oog op deze resultaten en als de mobilisaties van 'FridaysForFuture' na het zomerreces niet afnemen, kan de strijd tegen de klimaatverandering en voor een nieuw energiemodel voor eens en altijd het grote item worden voor dit nieuwe parlement.   Links: waarheen? De slechte resultaten van UnidosPodemos in de Spaanse staat waren in Europa helaas geen uitzondering, maar de norm bij de verkiezingen, waar links een grote nederlaag leed en in de linkse parlementsfractie 14 afgevaardigden verloor. De realiteit is dat links in het algemeen niet in staat is een strategie te formuleren die zich onderscheidt van het sociaal-liberalisme en soms zelfs in de val loopt van de snel groeiende anti-immigrantenretoriek. De enige uitzondering was het Linkse Blok in Portugal, grotendeels dankzij haar duidelijke standpunt ten opzichte van de Portugese socialistische regering en een campagne die de nadruk legde op klimaatverandering en de bedreiging van sociale rechten door Brussel. Het begin van een nieuwe institutionele cyclus in de Europese Unie zou ons ertoe moeten aanzetten een grondige balans op te maken van de situatie van links. We moeten onszelf reorganiseren en een fundamenteel strategisch debat voeren. De nieuwe EU-allianties moeten worden opgevat als een heropbouw van een sociaal-liberaal blok met de Groenen, liberalen en socialisten, een blok dat de niet aflatende overheersing van de Brusselse consensus opnieuw bevestigt. Het antwoord op dit nieuwe EU-bestuursblok zal de belangrijkste uitdaging vormen voor links,  dat zo snel mogelijk  de rouw om de resultaten achter zich moet laten. Misschien is de tweede uitdaging waar Europees links voor staat, de vraag hoe het zich politiek moet gedragen, terwijl wij het kleinste blok in het Europees Parlement zijn. Dit betekent dat we ons niet zozeer moeten richten op de parlementaire politiek, maar op het opnieuw in contact komen met nieuwe sociale bewegingen en de volksklassen. Als bezuinigingen de enige politiek-economische optie worden voor instellingen die vervreemd zijn van de belangen van de burgers, dan zal de reëel  bestaande EU een probleem worden in de ogen van de sociale meerderheid. Een ander Europa opbouwen zal de enige oplossing zijn voor de doelloosheid waarin we leven. De neoliberale integratie van Europa, ook buiten de eurozone, is op een punt gekomen waarop het niet mogelijk is om de koers  te veranderen zonder een substantiële wijziging in de krachtsverhoudingen op Europees niveau, een verandering die op dit moment niet in het verschiet ligt. Links moet zich op Europese schaal herbezinnen over zijn rol.  

door Frank Slegers 14 juni 2019   In het zog van de recente Europese verkiezingen vergadert op 20 en 21 juni de Europese Raad. De Europese regeringsleiders en staatshoofden zullen het daar niet enkel hebben over de verdeling van topposities, maar ook over de strategische agenda 2019-2024. Die agenda legt de Europese prioriteiten vast voor de komende vijf jaar. De uittredende voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, schreef een eerste voorstel. Deze werkwijze is ergens bizar, want de samenstelling van de Europese Raad is niet veranderd door de Europese verkiezingen. Het zijn dezelfde regeringsleiders en staatshoofden als daarvoor. Zou het niet logischer zijn dat eerst het nieuw Europees Parlement samen komt, om een goed gesprek te hebben over de uitslag van de verkiezingen en wat dit uitdrukt over de wil van de mensen in de EU, om op basis daarvan een strategische agenda voor te stellen? Maar zo werkt de EU nu eenmaal niet. En misschien hebben de regeringen van de lidstaten ook wel meer legitimiteit dan het Europees ‘Parlement’. Grenzen topprioriteit Er is ook iets bizar met de inhoud van de voorgestelde strategische agenda. De topprioriteit is namelijk het invoeren van “effectieve grenscontroles” aan de buitengrenzen van de EU. In een eerste versie stond dat de EU moet kunnen bepalen “wie het grondgebied van de EU betreedt” (“who sets foot on EU territory”). In de Coreper, het orgaan waar de ambassadeurs van de lidstaten de Europese Raad voorbereiden, vonden enkele landen deze uitdrukking echter iets te bar, en misschien wel strijdig met internationale verdragen. Internationale verlichtingen bij reddingen op zee brengen nu eenmaal met zich mee dat je niet bepaalt wie je opvangt. De tekst werd dus “wie de EU binnen komt”. Maar waarom is de controle van de buitengrenzen de komende vijf jaar de eerste topprioriteit voor de EU? De Europese leiders lijken al even erg geobsedeerd door de Europese buitengrenzen als Trump door de muur aan de Mexicaanse grens. Hebben ze nu echt niets belangrijkers te doen? Hoe dit te verklaren? Is het een toegeving aan de kiezers van extreemrechtse populistische partijen? Is het een poging de verlamming te overwinnen die de EU kenmerkte tijdens de vluchtelingencrisis van 2015-2016? Dat was immers de eerste keer dat de Europese instellingen beslissingen namen die door een aantal lidstaten zonder meer naast zich werden neergelegd. Sindsdien zit er zand in de Europese beslissingsmachine, en zijn er barsten gekomen in het feitelijk Europees leiderschap van Duitsland. Is een hard grensbeleid voor de Europese leiders het middel om deze moeilijke episode achter zich te laten? Of maakt het deel uit van het nieuwe animo om prioriteit te geven aan de militaire poot van de EU en de uitbouw van de veiligheidsdiensten? De economische integratie loopt moeizaam: in de gemeenschappelijke markt zijn de lidstaten ook elkaars concurrenten. Maar militaire en politionele samenwerking zijn hot in een onstabiele wereld met als maar meer handels- en ‘echte’ oorlogen. Ook de Europese kiezer bleek daar volgens allerlei peilingen gevoelig voor, en het was een belangrijke factor in de stijgende populariteit van de EU. Economie gaat voor ecologie De tweede prioriteit van de strategische agenda is de ontwikkeling van de economische basis van de EU. Wat dat betreft dus meer van hetzelfde. De tegenstellingen tussen lidstaten blijven op dit terrein echter spelen. Toch boekte de Franse president Emmanuel Macron in de aanloop naar de Europese Raad een klein overwinninkje: er komt een symbolisch budgetje voor de eurozone, en het Europees Stabiliteits Mechanisme krijgt definitief een plek in de Europese architectuur. Het klimaat is maar de derde Europese prioriteit, en de strategische agenda bevat niet het engagement de economie van de EU tegen 2050 klimaatneutraal te maken. Dat is nochtans verplicht volgens het Parijse klimaatakkoord, maar een aantal lidstaten moet nog over de streep getrokken worden. De extreemrechtse populistische kiezer wordt op zijn wenken bediend, de klimaatgevoelige kiezer iets minder…  

H. van Houtum P. Teirlinck 14 juni 2019  

Dit interview verscheen op 7 juni 2019 op de website van Vrede en werd (vóór de verkiezingen) afgenomen door Pieter Teirlinck. We danken Vrede voor de toelating voor overname. Professor dr. Henk van Houtum (Radboud Universiteit Nijmegen en Universiteit van Oost-Finland) is een econoom en politiek geograaf. Hij schreef samen met prof. dr. Leo Lucassen (Universiteit Leiden en Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam), het boek 'Voorbij Fort Europa'  dat de huidige Europese politieke crisis inzake migratie in een ruimer perspectief plaatst. Daarin een historisch overzicht van migratie naar de Europese Unie, de pijnlijke constructiefouten van het huidige EU-grensbeleid en richtlijnen om voorbij het huidige, desastreuze 'Fort Europa'-beleid te geraken. Migratie is een van de thema’s die de Europese politiek en de publieke opinie de voorbije jaren heel sterk heeft beroerd, zelfs de hele Brexit-saga kunnen we hier niet los van zien. In de Europese verkiezingen van mei vormde migratie in veel lidstaten een cruciaal electoraal thema. Op welke manier heeft dit thema de opkomst van het rechts-populisme en het racisme in Europa beïnvloed? En wat is er zo fundamenteel fout aan het grens- en migratiebeleid van de EU dat er tussen 1992 en 2017 al zo’n 40.000 migranten het leven lieten aan onze grenzen?

[spacer size="30"] In uw boek 'Voorbij Fort Europa', zeg je dat de hardste EU-grens er een van papier is. Wat bedoel je daarmee? Als we over grenzen spreken, gaat de meeste aandacht vaak naar de zichtbare barrières in het landschap, zoals kusten, hekken en muren, en naar de bewaking ervan. Dat is niet onbegrijpelijk, want deze fysieke grenzen springen het meest in het oog en zijn goed in beeld te brengen door de media, denk maar aan de beelden van migranten die op overvolle bootjes in de Middellandse Zee dobberen, of vluchtelingen die over een hek klimmen aan de grens tussen Marokko en de Spaanse enclave Ceuta. De fysieke grenzen spreken bovendien ook politiek sterk tot de verbeelding. De Amerikaanse president Donald Trump blijft maar roepen om een muur langs de grens met Mexico, net zoals sommige Europese populistische politici roepen om nog meer hekken en een strengere bewaking van de EU-buitengrenzen.

Maar waar dit inzoomen op materiële grenzen doorgaans aan voorbijgaat, is dat erachter een papieren realiteit schuilgaat die veel harder en dodelijker is. Ik doel daarmee op de 'visumgrens' of de 'papieren grens': de documenten die je nodig hebt om überhaupt regulier te kunnen afreizen naar de EU. Deze papieren grens wordt bewaakt door anonieme ambtenaren achter loketten en balies in ambassades in de herkomstlanden, ver weg van de hekken en de muren van de Europese buitengrenzen. Het zijn de papieren grenzen die in de wereld van vandaag bepalen waar je regulier naartoe kan reizen. En als je wat dieper inzoomt, dan blijkt de wereld enorm verdeeld en sterk begrensd.

De papieren grens hangt dus samen met ons paspoort?

Inderdaad, ons paspoort bepaalt onze mobiliteitsmogelijkheden. Afhankelijk van in welk land je geboren bent, bestaan daar grote verschillen in. Ben je in Nederland of België geboren, dan kan je met jouw paspoort visumvrij reizen naar ongeveer 81% van de landen in de wereld. Met een Syrisch paspoort kan je zonder visum naar slechts 14% van alle landen in de wereld reizen. Syriërs moeten dus voor de overige 86% van de landen een visum aanvragen om binnen te mogen, maar in de meeste gevallen wordt hen dat niet toegekend. Er bestaat dus een mondiale apartheid qua recht op mobiliteit, en de Europese Unie draagt hier sterk aan bij.

Want intern kunnen de inwoners van de EU zich dankzij het Europees Schengenverdrag (1985) vrijelijk verplaatsen binnen de 26 Europese landen die dit verdrag onderschreven. Tussen deze landen bestaan er in principe geen controles meer aan de binnengrenzen (met als notoire uitzonderingen Ierland en het Verenigd Koninkrijk). Binnen de Schengen-landen is er dus vrij verkeer van mensen, maar tezelfdertijd werden de externe grenscontroles stelselmatig aangescherpt. Voor onderdanen van derde landen werd er een Schengen-visumplicht ingevoerd om de EU binnen te mogen komen. De al dan niet vrijstelling van deze visumplicht wordt geregeld via zogenaamde ‘negatieve' en 'positieve' Schengenlijsten. Op de negatieve lijst, goed voor bijna driekwart van alle staten in de wereld, staan vooral islamitische en ontwikkelingslanden. Ben je in een van die 135 landen geboren, dan kan je in de meeste gevallen niet regulier afreizen naar de EU, ook niet als je recht hebt op asiel zoals voorzien in het vluchtelingenverdrag (Verdrag van Genève).

Dus als asielzoekers geen visum krijgen om via wettelijke weg de EU binnen te komen, dan worden ze eigenlijk gedwongen om onwettelijke wegen te volgen?

Ondanks dat een Syriër of Irakees moet vluchten vanwege oorlog in eigen land -en dus wettelijk recht heeft op asiel- krijgt hij of zij toch geen visum om de EU binnen te komen. Het is deze paradox in het Europees grensbeleid die maakt dat tal van vluchtelingen zich alleen irregulier en clandestien, met bootjes of langs andere heimelijke wegen, toegang kunnen verschaffen tot het asielsysteem – ondanks dat ze eenmaal in de EU in veel gevallen wel een vluchtelingenstatus ontvangen. Zonder visum kunnen ze immers niet gewoon in het vliegtuig of op een veerboot stappen. Transportmaatschappijen die mensen zonder visum aan boord nemen worden immers onmiddellijk beboet. Dit grensbeleid leidt tot een lucratieve smokkel-business, want de grenzen van de EU worden via deze papieren barrières effectief heel streng bewaakt.

De irreguliere routes naar de EU zijn mensonterend en extreem gevaarlijk. Het Europese papieren fort heeft inmiddels de dodelijkste grenzen op aarde. De Middellandse Zee is een massagraf geworden. Vele tienduizenden mensen zijn al gestorven op weg naar de EU. Louter op basis van waar hun wieg stond, werden zij buitengesloten van reguliere mogelijkheden om naar Europa te reizen. Ze zijn gestorven door een discriminerend grensbeleid. ‘Dood door beleid’ zou je kunnen zeggen.

Als respons op de noodgedwongen irreguliere migratie, die veel media-aandacht krijgt, zien we dat tal van Europese politici er electoraal heil in zien om luidkeels te pleiten voor nog méér hekken en muren. Uiteraard bemoeilijkt de verharding van de grenzen de reguliere toegang tot de EU alleen maar verder en vergroot ze de buitenwettelijke chaos aan die grenzen nog meer. De huidige bedroevende realiteit aan de grenzen van de EU en de politieke crisis rond vluchtelingen zijn dus voor een groot stuk mede in gang gezet door de eigen papieren grenzen. De publieke en politieke discussies zouden wat mij betreft moeten gaan over het nefaste Europese grensbeleid en de mondiale apartheid die het bewerkstelligt, in plaats van enkel en alleen over de irreguliere migratie, die in veel gevallen slechts het gevolg is van ons eigen beleid.

In het kader van het migratiebeleid doet de EU ook een beroep op niet-Europese landen. Waar liggen de buitengrenzen van Fort Europa eigenlijk?

De papieren grenzen van de EU hebben zoals gezegd sowieso al een mondiale reikwijdte. Maar ook de fysieke grenzen van de EU zijn zich aan het verleggen. In toenemende mate co-financiert de EU namelijk de grenscontrole van tal van landen in Afrika en het Midden-Oosten - ook met het budget voor ontwikkelingssamenwerking. Dergelijke deals met veelal armere landen en/of autocratische regimes, die tot doel hebben zoveel mogelijk vluchtelingen en migranten buiten de EU te houden, roepen vragen op over verantwoordelijkheid en soevereiniteit. Wat als iemand onrechtmatig wordt tegengehouden of teruggestuurd? Of nog erger, wat als iemand wordt doodgeschoten of als slaaf wordt verkocht, zoals momenteel gebeurt in Libië? In welke mate is de EU dan medeverantwoordelijk? En in welk mate kan je stellen dat de feitelijke grenscontrole dus eigenlijk al buiten het eigen fysieke grondgebied ligt? Het zijn vragen die politiek te weinig worden gesteld. Meestal wordt de Middellandse Zee als een eindgrens gezien, maar dat is de facto dus al lang niet meer zo. De EU reikt wat haar grensbeleid betreft intussen tot voorbij de Sahara. Naar schatting sterven er in de grootste zandwoestijn op aarde nog meer migranten dan op de Middellandse Zee.

Deze migratiedeals lijken in tegenspraak met de meest fundamentele principes van de EU. Wat is er geworden van de ‘menselijke waardigheid’ en het respect voor de mensenrechten?

De EU is opgericht als een project ter bescherming tegen het extreem nationalisme van de eerste helft van de 20ste eeuw; als een project voor solidariteit, democratie en mensenrechten. Het grensbeleid is erop gericht om deze waarden te beschermen en de EU immuun te maken voor ondermijnende krachten. Maar met het huidige grensregime ondermijnt de EU precies de waarden in naam waarvan ze werd opgericht. Het is pijnlijk paradoxaal dat Europa zijn grenscontrole uitbesteedt aan autoritaire en dictatoriale regimes. In naam van het behoud van de ‘democratie’ en de eigen ‘rechtsstaat’ huurt de EU krachten in die het niet zo nauw nemen met die principes. Bovendien is het beleid gevaarlijk contraproductief, want de EU stelt zich daarmee bloot aan politieke chantage. Het geeft regimes buiten Europa de instrumenten in handen om de Unie onder druk te zetten. Er is in feite een geopolitieke koehandel ontstaan over de rug van vluchtelingen en andere migranten, en ten koste van de rechtsstaat.

Bovendien lijkt dit beleid ermee in te stemmen dat er een groep mensen op de wereld bestaat die gebruikt kan worden als verhandelbaar goed. Zij die geen burgerschapsrechten meer hebben omdat ze moeten vluchten of migreren om andere redenen, zijn tot geopolitieke handelsartikelen gereduceerd. Over hen wordt slechts gesproken in anonieme aantallen. Ze worden in hokken of kampen bijeen gestoken en vastgehouden, alsof het geen mensen betreft. Dan hoeft het niet te verwonderen dat er in tal van landen buiten Europa -in naam van en gefinancierd door de EU- op grove wijze mensenrechten worden geschonden. Migranten worden onrechtmatig vastgezet, geslagen, beschoten of verhandeld als slaven.

Ondergraaft dit grens- en migratiebeleid het verdere voortbestaan van de EU?

De solidariteit tussen de lidstaten geraakt door het vluchtelingenbeleid ernstig geërodeerd. In 2014, toen de aantallen asielzoekers begonnen te stijgen en de zuidelijke landen van de EU opriepen tot solidariteit, verklaarde de Nederlandse premier Rutte dat landen als Griekenland en Italië gewoon de “geografische pech” hebben dat ze in het zuiden liggen en dus als eerste verantwoordelijk zijn voor het verwerken van de asielaanvragen. Maar toen de migratiedruk op Griekenland te groot werd, zag het land zich genoodzaakt om migranten te laten doorreizen naar de rest van de EU. Als reactie daarop plaatsten meerdere Balkanlanden hekken aan hun grenzen. De landen in Oost-Europa weigerden om mee te werken aan de doctrine van gedwongen solidariteit die de EU-lidstaten verplicht elk een deel van de vluchtelingen op te nemen, en stellen zich op als nationalistische hardliners. Xenofobie en extreem nationalisme zijn aan een sterke opmars bezig.

Wie in België staatssecretaris wordt van Asiel en Migratie, weet zich verzekerd van een enorme boost in zijn of haar populariteit. Is dat te danken aan het huidige EU-beleid?

In elke samenleving zal een deel van het electoraat altijd gevoelig zijn voor extreem-nationalistische ideeën. Het gaat erom te begrijpen welke voedingsbodem gunstig is voor de politieke exploitatie en proliferatie van die ideeën. Voor de snelle opkomst van het extreem nationalisme zijn er meerdere oorzaken aan te wijzen.

Mijn stelling is dat het huidige EU-beleid ten aanzien van vluchtelingen en economische migranten uit niet-westerse landen een van de voedende krachten is van extreem nationalisme en racisme.

Er vindt allereerst een doelbewuste selectie plaats van migranten via de papieren grenzen (de eerste scheidingsmuur) en de fysieke grenzen (de tweede scheidingsmuur) van de EU. Vervolgens is er in Europa ook nog de geconcentreerde segregatie van migranten in opvangcentra voor asielzoekers, die hen stelselmatig buiten de normaliteit plaatst. We zouden deze praktijk de derde soort grensmuren van de EU kunnen noemen.

Het discriminerend murenbeleid bepaalt dat mensen uit een select aantal landen er niet bij horen. Alleen als ze integreren, liefst zelfs assimileren, kunnen ze er misschien bij horen. Iets wat niet gevraagd wordt van andere soorten migranten die we illustratief ‘expats’, ‘buitenlandse investeerders’ of ‘kennismigranten’ noemen. Op die manier wordt een voedingsbodem voor selectief wantrouwen en discriminatie jegens een bepaalde groep migranten gecreëerd, geïnstitutionaliseerd en gelegitimeerd.

Wat we zien is dat deze beleidsmatige discriminatie van een deel van de wereldbevolking door tal van politici electoraal wordt uitgebuit. Tegelijkertijd is in tal van EU-landen net uit angst voor de groei van extreem nationalistische sentimenten een hardvochtig beleid ontwikkeld -in woord en daad- jegens migranten afkomstig uit een selectief aantal landen. Aangezien de migranten toch geen stemrecht hebben, zijn ze de ideale zondebokken om de economische onzekerheden en dagelijkse problemen in de eigen gemeenschap op af te schuiven. We hebben hier te maken met wat klassieke tunnelvisie genoemd wordt.

De EU voert al meer dan twintig jaar hetzelfde beleid, alleen werd het alsmaar strenger en steeds hardvochtiger. Inmiddels worden migranten teruggeduwd, worden ongure regimes gesteund, worden grenzen gemilitariseerd en wordt het opvangbeleid nog verder versoberd. Het resultaat is meer miserie voor de immigranten, een grotere aantasting van de eigen Europese waarden en meer politiek extremisme.

Het extreme is daarmee genormaliseerd en salonfähig geworden. Meer dan met een ‘vluchtelingencrisis’ - want het aantal migranten is voor een van de rijkste delen van de wereld zoals de EU behapbaar - hebben we dus te maken met een ‘vluchtelingenbeschermingscrisis’ en met een Europese politieke crisis, die door de EU zelf gefabriceerd werd en in stand wordt gehouden.

De Europese beleidsmakers doen m.a.w. altijd maar meer van hetzelfde om uit deze politieke crisis te geraken. Je pleit onomwonden voor de normalisatie van de idee ‘migratie’. Wat bedoel je daarmee?

Laten we gewoon weer eens normaal gaan doen over migratie. Dat mensen vertrekken naar elders omwille van veiligheid, de liefde, een baan of nieuw geluk is van alle tijden. Migratie is een normaal onderdeel van onze samenleving, net als toerisme of de uitwisseling van goederen en informatie. Zeker in een globaliserende samenleving, waarin letterlijk bijna alles wat we consumeren en gebruiken internationaal wordt samengesteld, is het tegenhouden van mensen omwille van de verbeelde nationale puurheid een anomalie.

Bovendien worden de aantallen migranten schromelijk overdreven. In totaal zijn er vandaag zo’n 250 miljoen in de wereld. Migranten maken al decennialang gemiddeld ongeveer 3% uit van de wereldbevolking. Het merendeel van hen trekt voor alle duidelijkheid niet naar de EU, maar naar andere delen van de wereld. Slechts 1% van de wereldbevolking (dus nog geen derde van alle migranten) is vluchteling. In 2017 kwam dat neer op naar schatting 68,5 miljoen mensen. Bijna 90% van die vluchtelingen wordt buiten de EU opgevangen. Ter vergelijking: jaarlijks trekken er 80 miljoen toeristen naar Frankrijk. Het aantal toeristen naar de EU is daar een veelvoud van. Toeristen zijn geen ongedocumenteerde migranten, dat snap ik, maar dat is precies mijn punt. Het gaat om de morele categorisatie die we maken van mensen op reis. Voor toeristen wordt de rode loper uitgerold, worden campings gebouwd en glossy folders gedrukt. Migranten daarentegen worden gecriminaliseerd en opgesloten in kampen.

Het is ook belangrijk om de taal te bestuderen die gehanteerd wordt ten opzichte van ongedocumenteerde migranten. In 2015 waren er iets meer dan 1 miljoen in de hele EU. Toch werd (en wordt) niet zelden in 'oorlogs- en watertaal' over hen gesproken. Denk maar aan de woorden ‘overspoelen’, ‘stromen’ en ‘tsunami’ waartegen ‘gevochten’ moet worden. Dergelijk taalgebruik voedt discriminatie en uitsluiting. Met dit soort van woordenschat vergroot het politieke beleid net de problemen die het zegt te willen verminderen. Ik pleit dus voor de insluiting van migranten in de normaliteit, en daarmee ook in de rechtsstatelijkheid.

We hebben nood aan een alternatieve, duurzame visie op migratie. Hoe zou een ideaal migratie- en grensbeleid er volgens jou uitzien?

Naast de normalisering gaat het wat mij betreft ook om de legalisering van migratie. Bij de creatie van een normaal migratiebeleid, kan je niet langer door autocratische regimes of smokkelaars laten bepalen wie er binnenkomt, maar moet je zelf weer controle gaan krijgen over je eigen grenzen. Het is daarbij cruciaal om migratie uit de zelfgecreëerde irregulariteit te halen en voldoende legale migratiekanalen te creëren. Nu is er veel druk op de asielroute simpelweg omdat de EU onvoldoende legale wegen voorziet. Het moedwillig ongelijk verdelen van de mogelijkheden van mensen om te reizen, is strijdig met de ideeën van internationale rechtvaardigheid, solidariteit en naastenliefde.

Maar ook vanuit het perspectief van een vrije economie zou migratie gelegaliseerd moeten worden. We weten namelijk dat de EU in tal van sectoren migranten nodig heeft en in de toekomst alleen maar meer mensen zal nodig hebben om de welvaartsstaat overeind te kunnen houden. Het is dus hoog tijd dat er een slim en proactief migratiebeleid ontwikkeld wordt dat duurzaam, rechtvaardig en profijtelijk is voor zowel de migranten als de ontvangende landen, en dat populistische migratiemythes helpt verdrijven.

Ik pleit tenslotte ook voor de egalisering van migratie: het geven van gelijke kansen aan mensen, waar ze ook geboren zijn, en het vooropstellen van gelijkwaardigheid in het beleid. De Dublinverordening -die onder meer bepaalt dat het land waar de migrant het eerst de EU binnenkomt ook de asielaanvraag moet afhandelen- zou herzien moeten worden, want het overbelast een aantal landen aan de randen van de EU, zoals Griekenland en Italië, en zet de gelijkheid en de solidariteit in de Unie onder druk.

Migratie is natuurlijk ook meer dan een louter Europese kwestie. Er is nood aan mondiaal gecoördineerde afspraken. Het VN-migratiepact voor een ‘veilige, ordelijke en reguliere migratie’ is wat dat betreft een hoopvolle evolutie en zou tegen populistische retoriek beschermd moeten worden.

Maar de egaliseringsagenda zou pas echt geweldig geholpen worden door een einde te maken aan de discriminatie op afkomst die tot uiting komt in de papieren grenzen waarover ik sprak. Er wordt nauwelijks naar individuele competenties of kwaliteiten gekeken. In plaats daarvan worden hele bevolkingsgroepen collectief gediscrimineerd eenvoudigweg op basis van hun geboorteplaats. Dat lijkt totaal in tegenspraak met de prachtige artikelen in de nationale grondwetten van de EU over het ‘verbod op discriminatie op afkomst’.

De EU veroorzaakt zelf de irregulariteit, de smokkelindustrie en daarmee ook de doden aan haar grenzen. De EU is haar eigen meest geduchte bedreiging geworden. Het zou een ware doorbraak zijn als de EU -die ooit werd opgericht om te denken voorbij grenzen en tegen de xenofobie- terug zou kunnen gaan naar die hoopvolle toekomst. Uit rechtvaardigheid voor de migranten, maar ook uit zelfbehoud van de Unie.

12 juni 2019 Y. Varoufakis en D. Broder  

Yanis Varoufakis was Grieks minister van financiën onder de eerste regering Tsipras in 2015. Hij leidde aanvankelijk de onderhandelingen met de EU over de Griekse schuld. Na de capitulatie van Tsipras in juli 2015 verliet hij de regering en richtte de Europese hervormingsbeweging DiEM25 op, die zich als doel stelt de Europese Unie tegen 2025 te democratiseren. Dit interview verscheen op 7 juni op de site van Jacobin en werd afgenomen door David Broder, een historicus gespecialiseerd in het Frans en Italiaans communisme. Nederlandse vertaling door Ander Europa. Op 7 juli zijn er in Griekenland parlementsverkiezingen die hoogstwaarschijnlijk een einde zullen maken aan de regering SYRIZA-ANEL. Wie in Varoufakis' voorstelling van zaken een te apologetisch beeld ziet van zijn eigen rol in de regering Tsipras kan zijn licht opsteken bij de kritiek van Eric Toussaint (CADTM), die als expert en activist betrokken was bij de audit van de Griekse schuld. Zie bv. zijn evaluatie (in het Engels) van de rol van Varoufakis op Verso of CADTM. (H. Michiel)

  Onder de slechte resultaten voor links bij de Europese verkiezingen waren de Griekse bijzonder pijnlijk. Bij de laatste dergelijke krachtmeting in 2014 leidde SYRIZA het verzet tegen de soberheidspolitiek en werd de sterkste partij, die daarop de regering zou gaan vormen. Vijf jaar later, bij de verkiezingen van verleden maand, eindigde de partij 10 procentpunten achter het rechtse Nea Dimokratia. En terwijl SYRIZA vroeger beloofde om verandering te brengen over de hele EU, is het nu de beste aanhanger van het neoliberale dogma ‘There Is No Alternative’. Na vier jaar waarin de pensioenen werden verlaagd, overheidsbezit werd verkocht en er zelfs een rechtse draai kwam in het buitenlandbeleid, staat SYRIZA nu op het punt om de regeringsmacht te verliezen. De partij van Alexis Tsipras voerde niet alleen een harder soberheidsbeleid dan de voorgangers hadden durven van dromen, maar met de vervroegde verkiezingen in het verschiet riskeert ze een uitgeputte oppositie te worden tegenover een zeer reactionaire regering onder Nea Dimokratia. Peilingen voorspellen een grote voorsprong van de conservatieven op 7 juli, en ze zouden zelfs een absolute meerderheid kunnen halen in het Parlement. De uitholling van de basis van SYRIZA is de uitdrukking van ontgoocheling en wanhoop. Maar er zijn ook tekenen die erop wijzen dat sommige van zijn kiezers zich wenden tot linkse alternatieven. De partij MeRA25 van voormalig financieminister Yanis Varoufakis behaalde een bijzonder eervol resultaat bij de Europese verkiezingen, met minder dan 400 stemmen te kort om een Europees verkozene te hebben. MeRA25 hoopt bij de verkiezingen van 7 juli zijn eerste parlementsleden te halen, en zo een forum te bieden voor zijn oproep om het soberheidsbeleid te vervangen door een investeringspolitiek in heel Europa. In zijn interview met Varoufakis peilt David Broder naar de gevolgen van SYRIZA’s nederlaag op links in Europa, naar de vooruitzichten voor een herschikking van het beleid in de EU en naar de plannen van MeRA25, de partij die Varoufakis oprichtte voor een ‘politieke revolutie’ in Griekenland. [spacer size="30"] David Broder: Haast alle linkse partijen verloren stemmen bij de Europese verkiezingen, wat ook hun strategie was aangaande de EU. Daarom richtten veel analyses van de verkiezingsresultaten hun aandacht op meer algemene hinderpalen, zoals de ‘dood van het populistisch moment’, de stabilisering van de EU of het ontbreken van linkse regeringen in staat om de huidige machtbalans te doorbreken. Al die interpretaties suggereren dat een kansrijke periode afgelopen is. Denkt u dat dit het geval is, of zijn er nog mogelijkheden? [caption id="attachment_17164" align="alignleft" width="250"] Yanis Varoufakis[/caption] Yanis Varoufakis: Het is ongetwijfeld waar dat een bijzonder kansrijke periode afgelopen is, en dat die deur gesloten werd hier, in Griekenland, in 2015. Miljoenen Europeanen keken hoopvol naar dit land, en het was de regering van Alexis Tsipras - verkozen in januari 2015 - die de verantwoordelijkheid had om die deur open te houden, en ze nog verder te openen voor anderen. Hetgeen miljoenen mensen wilden was zelfs geen breuk met het neoliberalisme, maar met wat ik zou noemen bankruptocracy, een nieuw regime waar de meeste macht wordt uitgeoefend door de grootste mislukkelingen onder de bankiers. De capitulatie van Tsipras in juli 2015 sloot die kansrijke periode af. En de Europese verkiezingen boden geen troost: ze waren een complete catastrofe voor progressieven. Maar terzelfder tijd moeten we er duidelijk over zijn dat winnen of verliezen nooit definitief is. Er dienen zich steeds nieuwe kansen aan.   David Broder: De manier waarop de Trojka Griekenland behandelde was schadelijk voor het imago van de EU, en maakt het anderzijds twijfelachtig of een enkele staat bij machte is om de dingen te veranderen. Men ziet ook moeilijk welke andere krachten een bedreiging zouden kunnen vormen voor de huidige orde. DiEM25 had het over het construeren van brede fronten in heel Europa, waarbij zelfs liberalen en progressief denkende conservatieven, die inzien dat de EU moet breken met de soberheidsdogma’s, zouden kunnen betrokken worden. Maar ziet u nu aanwijzingen dat er andere politieke krachten zijn die in de richting gaan door u gesuggereerd? Yanis Varoufakis: Ik zou in de eerste plaats stellen dat de reden waarom we onze kansen verspeelden niet de behandeling van Griekenland door de Trojka was. We moeten onze tegenstanders niet de schuld geven voor onze nederlagen, zoals we een schorpioen ook niet verwijten ons te bijten, want dat is zijn natuur. Wie moet geblameerd worden zijn degenen die beslisten om het antisoberheidsprogramma waarop ze verkozen werden in te ruilen voor een paar jaar regeringsfuncties, waarbij ze de hele tijd schouderklopjes kregen van de vijand. Wat de weerklank van onze argumenten betreft gaapt er een afgrond tussen een algemene erkenning dat de soberheidspolitiek inderdaad een totale mislukking was, en anderzijds het totaal ontbreken van een politiek programma dat daar een einde moet aan stellen. Ik heb het voorrecht om met heel wat bankiers te spreken, om een of andere reden spreken ze graag met mij. Ze zijn het er volledig mee eens dat socialisme voor de bankiers en soberheid voor de bevolking een zware nederlaag opleverde voor het Europese kapitalisme. In de praktijk geven sociaaldemocraten toe dat het afschuwelijk was, wat ook sommige conservatieven toegeven, en de Groenen en links. Maar wat ontbreekt is een georganiseerd politiek plan om ons daaruit te brengen. Zelfs de progressieven zijn er niet in geslaagd om de handen in elkaar te slaan en een alternatief naar voren te brengen; alleen DiEM25 stelde het plan voor een Green New Deal voor. De Groenen zelf zijn zo conservatief, zo ordoliberaal [efn_note] Ordoliberalisme: Duitse variant van het economisch liberalisme, waarbij de staat als opdracht heeft het ‘vrij’ functioneren van de markt te garanderen. [Noot van de vertaler][/efn_note], en er zo voor beducht dat conservatieven hen zouden beschuldigen van gebrek aan begrotingsernst dat ze zich op den duur opwerpen als verdedigers van het ordoliberalisme. Maar het spijt ons niet dat we niet samengegaan zijn met de Partij van Europees Links [efn_note] Partij van Europees Links , vaak afgekort als EL (European Left): bundeling van radicaal-linkse partijen op Europees vlak; vele, maar niet alle partijen die in het Europees Parlement tot de linkse fractie GUE/NGL behoren zijn aangesloten bij  EL, zo bijvoorbeeld Die Linke, SYRIZA, de Franse en Spaanse communistische partijen, maar niet langer Mélenchons France Insoumise of het Spaanse Podemos. [Noot van de vertaler] [/efn_note], dat voor de ongerijmdheid opteerde. Van Italië tot Zwitserland, van Hongarije tot Groot-Brittannië zijn de fascisten en rechtsen coherent: ze zeggen “we willen ons land terug”, en dat betekent de ontbinding van supranationale organisaties en instellingen, en een beschuldigende vinger naar vreemdelingen, naar ‘de andere’, of het nu Joden, Syriërs, Grieken, Duitsers of vluchtelingen zijn. Uitzichtloos en vol mensenhaat, maar coherent. Dat kan niet gezegd worden over de Partij van Europees Links, waar niet alleen SYRIZA dat zich volledig overgaf aan de Trojka toe behoorde, maar ook de eurofiele Franse Communistische Partij en geallieerde eurosceptische krachten zoals Jean-Luc Melenchons France Insoumise, of Podemos wiens politiek over Europa en de euro erin bestaat geen politiek te hebben. [efn_note] Zoals in de vorige voetnoot vermeld behoren La France Insoumise en Podemos niet meer tot EL, maar dat zijn vrij recente evoluties (Zie bv. Zorgt Mélenchon voor opheldering binnen Europees radicaal links? )[Noot van de vertaler] [/efn_note] Ik zou dus zeggen dat het programma van DiEM25 het enige is dat de moeite is om voor op te komen. We deden het niet goed in de Europese verkiezingen, we haalden maar iets meer dan 1%. Maar ik moet eraan toevoegen dat ons totale budget slechts 85.000 € bedroeg, een peulschil voor Europese verkiezingen. Met de verkiezing van een burgemeester van zelfs maar een kleine stad is er  veel meer geld gemoeid. We hadden een principiële positie, dat impliceerde dat we niet de infrastructuur en de middelen hadden om beter te doen.   David Broder: Bij deze verkiezingen ging niet alleen extreemrechts vooruit, maar ook liberalen en Groenen, ten koste van sociaal- en christendemocraten. Pro-Europese gevoelens werden in stelling gebracht tegen het rechts populisme; denkt u dat anti-neoliberaal links dit zou kunnen aanwenden? Was de toegenomen steun voor deze partijen [Groenen, liberalen] niet meer een blijk van vertrouwen in de EU zoals die nu bestaat? Yanis Varoufakis: Het is ongelooflijk dat er sprake is van een stem van vertrouwen in de EU als extreemrechts op de eerste plaats kwam in Frankrijk, Groot-Brittannië en Italië. Als men 10 jaar geleden zou beweerd hebben dat dit zou gebeuren zou men gezegd hebben ‘hemeltje!’ De voorstelling van zaken in de mainstream media als zou de vooruitgang van liberalen en Groenen een blijk van vertrouwen zijn in de EU is verbijsterend. Vanuit politiek en historisch standpunt is de vooruitgang van deze partijen irrelevant. Vooruitgang van de liberalen is te wijten aan Macron in Frankrijk en Ciudadanos in Spanje. Het zijn sterk conservatieve krachten, Ciudadanos regeert zelfs samen met het extreemrechtse Vox in Andalusië. Ze zijn helemaal niet liberaal: het zijn traditionele hardvochtige klassenstrijders tegen de werkende klasse. Sommige van die krachten zou men iets meer liberaal kunnen noemen, maar alleen in de betekenis dat de Duitse CDU liberaler is dan de Oostenrijkse ÖVP. Dit is gewoon een verschuiving binnen het liberaal-conservatieve blok. Hetzelfde zou men kunnen zeggen over de Groenen, en we hebben het hier over Frankrijk en Duitsland, waar de Groenen een aanzienlijke kracht zijn. Deze partijen zijn de groene vleugel van de sociaaldemocratie, en hun traditionele regeringspartners zijn de Parti Socialiste en de SPD, die ineenstuikten ten gevolge van hun medeplichtigheid in de aanval op de kiezers van de werkende klasse. Algemeen gesproken zijn de sociaaldemocratisch-groene blokken die leidden tot de regeringen van François Hollande en Gerhard Schröder ineengeschrompeld. De vooruitgang van de Groenen vieren komt neer op de viering van een lifestylekeuze: begrotingsconservatieven die voor recyclage zijn en aan hun kinderen zeggen dat ze van Greta Thunberg houden. Bij een debat met Sven Giegold, de Duitse groene topkandidaat, was ik verbijsterd toen hij als antwoord op mijn voorstelling van DiEM25’s ambitieus Investeringsplan ten bedrage van 500 miljard euro per jaar, gefinancierd door obligaties van de Europese Investeringsbank, zegde dat er niet genoeg groene projecten zijn om zoveel geld te besteden. Als bewijs voor zijn neoliberale overtuiging zei hij dat, als die nood bestond, de markt reeds voor de nodige investeringen zou gezorgd hebben!   David Broder: Als we meer specifiek naar Griekenland kijken, dan zijn er, ondanks alles, alleen twijfelachtige aanduidingen dat SYRIZA-kiezers hun heil elders zullen zoeken. De Griekse afdeling van DiEM 25, MeRA25, deed het niet slecht met de bijna-verkiezing van een Europees parlementslid (2.99%); de lijst van de voormalige parlementsvoorzitter Zoë Konstantopoulou behaalde ook 1,6%, maar de andere radicaal linkse krachten Volkseenheid en Antarsya kregen elk juist 0,6%. Denkt u dat linkse kiezers Tsipras’ boodschap slikten dat SYRIZA het beste maakte van een slechte situatie? Of verloren ze het vertrouwen in het vooruitzicht om de dingen te veranderen? Welke vooruitzichten bestaan er om deze alternatieve krachten bijeen te brengen?  Yanis Varoufakis: Sinds Tsipras zich overgaf aan de Trojka zette hij altijd in op het volgende dilemma voor de progressieven: “Wie wil je dat je beulen zijn, een overtuigde beul, of iemand zoals ik, die niet wil folteren, maar die dat toch zal doen om zijn job te behouden?”. Dat was zijn teneur in september 2015 [bij de tweede algemene verkiezingen van dat jaar, nadat SYRIZA zich overgaf aan de Trojka]. Maar vier jaar later, na het doordrukken van het meest hardvochtige soberheidsbeleid ergens in Europa, incluis dat onder de vorige Griekse regeringen, kan hij progressieven niet langer chanteren met het argument van het minste kwaad. De lezers weten dat misschien niet, maar bij de Europese verkiezingen moest onze partij, MeRA25, opboksen tegen een systematische poging om ons het zwijgen op te leggen. We kregen absoluut geen media-aandacht tot het ogenblik dat die media bij wet verplicht waren om ons te vermelden en ons een beetje zendtijd te gunnen. Dat lot onderging Volkseenheid niet, of andere kleinere partijen die voor een Lexit (linkse uitstap uit de EU) opkwamen. Het regime voelde zich niet bedreigd door partijen die opkwamen voor een uittrede uit de euro en de EU. Dit regime heeft het moeilijker met onze visie, namelijk dat we er niet zullen uitstappen, en dat het aan de Duitse regering is om eruit te stappen of om ons eruit te gooien. Het regime minachtte ons, omdat we niet opkomen voor Grexit, maar dit ook niet vrezen. Onze oproep om eenzijdig, zonder vrees of passie, een zeer gematigd beleid te voeren destabiliseerde hen. Het betekende een bedreiging voor hun systeem, wegens zijn brede aantrekkingskracht. We haalden iets minder dan 3%. Maar dit resultaat is opmerkelijker als men weet dat uit onze eigen bevraging bleek dat minder dan 38% van de kiezers van het bestaan van onze partij afwisten. We zijn niet van plan om deel te nemen aan een burgeroorlog aan de linkerzijde: in de voorbije drie jaar hebben we nooit publiek kameraden bekritiseerd. Onze mening was altijd genuanceerd, maar ook standvastig in het verzet tegen het soberheidsbeleid en de vernietiging van het volk en onze bezittingen ten voordele van de Trojka. In de plaats daarvan stelden we een pan-Europees programma voor gericht op investeringen en sociaal beleid, met andere woorden de transformatie van de EU door een politieke massabeweging, en niet enkel door ‘hervormingen’. Vóór de verkiezingen deden we een oproep aan onze vrienden, Zoë Konstantopoulou, leden van Volkseenheid en Antarsya, voor een discussie over wat kon gedaan worden. Maar ze waren niet geïnteresseerd. Maar sinds de Europese verkiezingen zijn veel aanhangers van deze partijen naar ons toegekomen voor een dialoog. Natuurlijk staat onze deur open. Deze discussie kan niet gevoerd worden onder de hegemonie van om het even wie, maar zou moeten uitgaan van het principe één man/vrouw, één stem. Gisteren publiceerden we een lijst van prominente progressieven die tot nog toe niet te maken hadden met MeRA25, maar die nu erop uit zijn om met ons mee te doen als parlementskandidaten bij de verkiezingen van 7 juli. Ik ben gelukkig dat ik kan zeggen dat MeRA25 een grote coalitie van progressieven wordt, gaande van marxistisch links over Groenen en zelfs anti-systeem neoliberalen.   David Broder: Maar welke basis is er voor eenheid met neoliberalen? Yanis Varoufakis: Ik zal u een voorbeeld geven van een neoliberaal die nu met ons meedoet. Hij is een supporter van Von Mises en Hayek, en ik denk dat hij zelfs achting heeft voor Thatcher. Maar na 10 jaar redding van de banken met belastingsgeld en onderwerping van de volkeren ging hij vermoeden dat het huidige regime de vrijheid vernietigt. In een steunboodschap gestuurd uit Ecuador (waar hij een boek aan het schrijven is) noemde hij ons compañeros en besloot met de woorden: “We hebben alleen de ketenen van de schuld te verliezen!”. Ik denk dat dat een antwoord is op uw vraag. Meer in het algemeen gaat onze samenwerking met mensen van verschillende ideologische oriëntatie niet over topbijeenkomsten waarin postjes verdeeld worden tussen functionarissen en nieuwelingen. We hebben een programma, waarmee mensen al dan niet volledig kunnen akkoord gaan. Maar het kan te allen tijde geamendeerd worden op basis van gelijkheid en ‘één man, één stem’. We zijn er inderdaad fier over hoe we ons programma opstelden: de beleidsagenda van MeRA25 in Griekenland werd bepaald door online stemming, waaraan niet alleen de Grieken, maar ook onze Britse, Duitse, Portugese enzovoort leden konden deelnemen. Om het programma te amenderen moeten de amendementen vertaald worden in negen talen. Het is geen ja-nee keuze, akkoord of niet akkoord, maar eerder het resultaat van vijf referenda over vijf aangelegenheden, om te beslissen wat we zeggen over Macedonië, over het leger en dienstplicht, over drugs, enzovoort, alvorens we over het geheel van het programma stemden.   David Broder: Naast de partijpolitiek is er ook de kwestie van de brede anti-soberheidbeweging. Volgens één analyse kon SYRIZA na het hoogtepunt van de mobilisaties in 2011-2013 zijn beleid zonder veel weerstand doordrukken omdat de sociale bewegingen in neergang waren, niet in het minst omdat jaren van soberheidsbeleid het voor mensen moeilijker hadden  gemaakt om tijd en energie te spenderen aan politiek. Ziet u enig herstel in deze bewegingen, bijvoorbeeld rond huisuitzettingen of apotheken in zelfbeheer? Welke banden onderhoudt u hiermee?  Yanis Varoufakis: Ik moet er vooreerst op wijzen dat ik me met al mijn krachten verzet tegen het excuus geopperd door Tsipras die beweert dat het volk niet bereid was om te vechten. Bij het referendum van juli 2015 stemde 62% NEE, een werkelijke klassenstem, misschien de eerste in Europa. De mensen die Neen stemden waren degene die geen geld op de bank hadden, ook rechtsen die altijd Nea Dimokratia gesteund hadden. En ik kan u verzekeren dat collega’s van SYRIZA die geld op de bank hadden JA gestemd hebben. In juli 2015 bereikte de solidariteitsbeweging een hoogtepunt, op straat, in de wijken, de medische praktijken opgezet door vrijwillige dokters en de gratis voedselbedeling voor de armen. Zij waren bereid om zich achter het NEE te stellen. Maar op de avond van het referendum haalde de eerste minister een Ramsay MacDonald manoeuvre uit [efn_note] Ramsay MacDonald, de Britse Labourleider die tijdens de grote Depressie harde besparingen oplegde en samenspande met de Conservatieven, wat tot een tweespalt in de partij leidde. [/efn_note]. Wat zou je verwachten dat mensen dan doen? Ik kan u vertellen wat ze deden: ze omhelsden elkaar, weenden en vielen elkaar in de armen. Het was zoals bij het verlies na een grote natuurramp, behalve dat het erger was, want het was geen natuurramp maar een nederlaag opgelegd door de leider van links, die ze hadden aanbeden. Het feit dat ze niet de straat op trokken geeft aan Tsipras niet het recht om op harteloze wijze te zeggen dat het volk niet klaar was. Jij was niet klaar, makker. Maar smart wordt wel degelijk geïnterioriseerd. Men heeft er geen idee van hoeveel mensen toen bereid waren om te strijden, maar nu helemaal uitgebrand zijn. Ze zeggen me: “Mooi wat je doet met MeRA25, maar we willen dat alles niet nog eens meemaken”. Het is zoals iemand die een traumatische relatie heeft meegemaakt en het zich niet kan voorstellen om nog eens het bedrog en de scheiding mee te maken. We worden ervan beschuldigd om een elitaire partij te zijn, misschien niet helemaal ten onrechte. Onze oprichting gebeurde in een Berlijns theater en werd online georganiseerd; wie aansloot was meestal jong, goed opgeleid, internationaal georiënteerd enzovoort. Dat is allemaal waar, maar het was onmogelijk op een andere manier te beginnen als we ook transnationaal wilden zijn. Maar de dingen zijn ook aan het veranderen. De voorbije weken hebben we ook banden aangeknoopt met vakbonden, bijvoorbeeld met elektriciteitswerkers. Ze werden verraden door SYRIZA, dat de openbare energiemaatschappij opdeelde en privatiseerde. Of het schoonmaakpersoneel in de publieke sector, dat de volle laag kreeg van de Trojka bij zijn aanval op de armen. Een schoonmaakster staat op onze lijst voor 7 juli. Wij reiken de hand naar sociale bewegingen, omdat ze een politieke organisatie nodig hebben om hun stem te laten horen buiten hun specifieke kring, een organisatie die hen niet onderwerpt. Daarzonder zullen ze verpletterd worden door een nieuw rechts regime van herboren oligarchen, een regime gebouwd op wat ik het Vierde Memorandum noem, de onderwerping aan de schuld tot 2060 zoals overeengekomen door SYRIZA met de kredietverleners.   David Broder: Het rechtse Nea Dimokratia lijkt zo goed als zeker van de overwinning bij de parlementsverkiezingen, nadat het 10% boven SYRIZA uitkwam bij de Europese verkiezingen. Maar het is onduidelijk wat er zal gebeuren met Tsipras’ partij. Verschillende van de topkandidaten bij de verkiezingen van 26 mei hadden een apolitieke of zelfs rechtse achtergrond, wat lijkt te wijzen op het cliëntelistisch model zoals PASOK [efn_note] De Griekse sociaaldemocratische partij. [/efn_note] het kende. Maar een tijdje in de oppositie zou het imago terug kunnen veranderen. Ziet u tekenen van een heropstanding, of krachten binnen SYRIZA waarmee samengewerkt zou kunnen worden? Yanis Varoufakis: Het enige wat ons interesseert is de Grieken te bevrijden van de kettingen van de schuld. Als we daarvoor zouden kunnen samenwerken met SYRIZA zouden we het doen. Maar dat kunnen we niet en zullen we niet, want ze zijn daarvoor niet geschikt. Het klopt dat SYRIZA de officiële oppositie zal zijn, maar het zal geen geloofwaardige oppositie zijn. Gelukkig denk ik dat we verkozenen zullen hebben, en wij zullen de echte oppositie vormen. Dat is niet zomaar een persoonlijke overtuiging. Wat kan SYRIZA eigenlijk zeggen tegen Kyriakos Mitsotakis, de leider van Nea Dimokratia, wanneer hij eerste minister wordt? Herstel de pensioenen die SYRIZA afbrak? Breng de zee- en luchthavens terug die SYRIZA privatiseerde? Om een voorbeeld te geven: SYRIZA verkocht de spoorwegen voor 43 miljoen euro; ik berekende op een kladblaadje dat het meer zou opgebracht hebben als ze de rails hadden opgebroken en als schroot verkocht. Of neem het gokken; SYRIZA liet toe dat er 35.000 pokermachines werden geplaatst door private bedrijven, die er een bankroet volk mee kunnen uitzuigen met de nepbelofte van gemakkelijk gewin. Zelfs de rechtse privatiseringen waren minder abominabel dan die van SYRIZA. Zelfs als ze nu het licht zagen en op hun knieën vielen om vergiffenis te vragen missen ze de geloofwaardigheid. SYRIZA als oppositie is een waar cadeau voor Nea Dimokratia. Wanneer ik op een persconferentie zegde dat een stem voor SYRIZA bij de komende parlementsverkiezingen een verloren stem is maakte dat veel van mijn voormalige kameraden in SYRIZA boos. Maar het is waar. Tsipras zegt dat zij alleen Nea Dimokratia kunnen tegenhouden, maar iedereen kan zien dat ze de 10% achterstand niet zullen inlopen. In feite is het andersom. Als we dezelfde resultaten zagen als bij de Europese verkiezingen, met MeRA25 net onder de 3% kiesdrempel, dan zal Nea Dimokratia een absolute meerderheid behalen, met 154 van de 300 zetels. Maar als we juist boven de 3% geraken zouden het maar 149 zetels zijn. Wij benadrukken dus dat het essentieel is dat MeRA25 verkozenen heeft, want we zijn de enigen die Nea Dimokratia een absolute meerderheid kunnen ontzeggen en tegen hen een geloofwaardige oppositie voeren.   David Broder: Ik zou het graag hebben over de verhouding tussen MeRA25 en DiEM25. Uw project lijkt bepaald door de poging tot pan-Europese oplossingen, terwijl u ook meedoet aan verkiezingen voor bepaalde nationale parlementen. Bestaat uw strategie op lange termijn erin om toe te treden tot nationale regeringen en van daar uit veranderingen door te voeren? Of is het de bedoeling om een parlementaire vertegenwoordiging te gebruiken om een pan-Europese kracht uit te bouwen die de EU-instellingen van binnenuit verandert?  Yanis Varoufakis: Wel, in Griekenland is het de bedoeling om zo vlug mogelijk de officiële oppositie te worden, zoniet zullen fascisten van allerlei pluimage het worden. In het onmiddellijke is onze strategie - waaraan we hard aan het werken zijn - om Nea Dimokratia de absolute meerderheid te ontzeggen. Dat is zeer belangrijk, want als ND verplicht is een coalitie aan te gaan met PASOK of een andere rechtse partij zal dat tenminste een rem betekenen op hun mensvijandig beleid. Met MeRA25 in het Parlement zullen meer mensen ertoe komen om tot onze beweging toe te treden. Het is een open platform, zonder ‘democratisch centralisme’. We kunnen samenwerken aan het verwerpen van het soberheidsbeleid, de financiering van de groene transitie, of het herzien van Griekenlands relatie tot Israël; kun je geloven dat Tsipras een van de beste vriendjes van Benjamin Netanyahu geworden is? Elk lid van MeRA25 kan openlijk zeggen waarmee hij het niet eens is. We denken dat deze open participerende benadering het dynamisme kan creëren dat we nodig hebben om een belangrijke kracht te worden. DiEM25 wordt er vaak van beschuldigd om de EU te willen hervormen via de instellingen. Maar we zijn niet naïef. Plaats een Che Guevara in de Europese Commissie of de Europese Centrale Bank en hij zal er zijn tanden op breken. We voerden campagne bij de Europese verkiezingen, niet omdat we denken Europa te kunnen veranderen door in het Europees Parlement te stappen, maar omdat het een excellente gelegenheid was om ons programma terzelfder tijd in verschillende landen voor te stellen. Waar het eerder op aankomt is de macht te veroveren in Europese landen en dan met twee of drie eerste ministers in de Raad een veto uit te spreken over alles totdat het soberheidsbeleid ophoudt en er een beetje gezond verstand tot Brussel doordringt, ten bate van mens en milieu. Als dit ertoe leidt dat een weerbarstig establishment de EU opbreekt (door bijvoorbeeld Griekenland uit de euro te gooien) weze dat maar zo. Wij zullen consequente verdedigers blijven van een Europees internationalisme. En we zullen daarbij trouw blijven aan ons programma, gericht tegen een onfortuinlijk regime dat Europa op de klippen laat lopen met zijn onzinnige soberheidsagenda, en onderweg nog wat monsters verwekt zoals Salvini.

De tussentijdse verkiezingen in Peterborough waren de eerste verkiezingen in Engeland na de Europese verkiezingen. De aanleiding was het ontslag van het zittend Labour parlementslid, naar aanleiding van strafbare feiten (fraude in verband met het rijbewijs). Velen dachten dat de verkiezingen ditmaal gewonnen zouden worden door de Brexit partij van Nigel Farage. In het referendum had 61 % van Peterborough immers Leave gestemd, en in de Europese verkiezingen haalde de Brexit partij er 38 procent. Zo zou Farage zijn eerste nationaal parlementslid binnenhalen, en het momentum van de winnaar vasthouden. Farage kwam dan ook in persoon campagne voeren. In Labour sleepte de rechterzijde reeds de messen om in geval van verlies een nieuwe aanval op Corbyn in te zetten. Traditioneel ging de zetel in deze kieskring nu eens naar Labour, dan weer naar de Tories.
Het werd echter een overwinning voor de kandidate van Labour Lisa Forbes. Zij voerde geen campagne op de as Leave versus Remain, maar focuste op openbare diensten en sociale rechtvaardigheid. Forbes is een activiste in de vakbond Unite van McCluskey, een cruciale bondgenoot van Jeremy Corbyn. Meer dan 1000 activisten droegen de verkiezingscampagne. De overwinning en de manier waarop zij behaald werd is een opsteker voor Corbyn. De rechtervleugel van Labour gaf na het bekendmaken van de uitslag geen kik.
Labour verloor wel 17 procent. De Brexit partij eindigde tweede, en de Tories derde met een verlies van 25 %. De Liberale Democraten, die andere winnaars van de Europese verkiezingen, moesten genoegen nemen met de vierde plaats.
Voor de Tories is de boodschap duidelijk: indien er landelijke verkiezingen komen vóór de Brexit een feit is, dan worden zij weggeveegd door Nigel Farage, en dreigt Corbyn de lachende derde te worden. Daarom zullen de Conservatieven al het mogelijke doen om de Brexit te realiseren voor zij weer voor de kiezer moeten verschijnen, wat de kans op een no deal Brexit weer aanzienlijk doet stijgen. Het is dus niet uitgesloten dat de Brexit er komt als resultaat van parlementaire tactieken in de bubbel van Westminster. Corbyn blijft pleiten voor nieuwe verkiezingen zodat eerst de kiezer het woord krijgt over de richting die het land uit moet. (fs)

Sinds enige tijd spreken we op deze site steeds vaker over de 'militarisering van Europa'. Het gaat dan over de militarisering van de 'buitengrensbewaking van de EU', en over financiële steun aan de wapenindustrie. Een recent bericht op Politico lijkt op een nieuwe stap in dit militair streven te wijzen. Duitsland is wegens zijn oorlogsverleden tot nog toe eerder terughoudend geweest in de deelname aan militaire operaties in het buitenland; de deelname aan de NAVO-bombardementen op Kosovo in 1999 onder de groene buitenlandminister Joschka Fischer deed nog veel stof opwaaien. [caption id="attachment_17152" align="alignleft" width="288"] De Straat van Taiwan. Kaart: Wikipedia[/caption] Maar volgens Politico overweegt de Bondsrepubliek nu om een oorlogsschip te sturen naar de Straat van Taiwan, en op die manier de Verenigde Staten en Frankrijk bij te staan in hun verzet tegen China's territoriale aanspraken op de zeestraat; alhoewel de VS de Volksrepubliek China erkend hebben, blijft Washington een militaire bondgenoot van Taiwan. Mogelijke motieven voor de Duitse plannen ziet Politico in een vriendschapsgebaar in de richting van Donald Trump, die onlangs nog dreigde met hoge heffingen op de invoer van Duitse wagens. Een andere overweging betreft de verslechtende verhoudingen met het andere einde van de 'Duits-Franse as'. Frankrijk wordt na de Brexit de onbetwiste militaire leider in de EU, en spendeerde onlangs bv. meer dan een miljard in de modernisering van zijn kernbewapening. Parijs verwijt Berlijn dat het niets doet aan de 'verdediging van Europa'... (hm)

door Ben Wray (*) 7 juni 2019   Hadden we in het voorbije decennium geen ander debat moeten voeren over de EU, nu de toekomst van British Steel en Bifab op losse schroeven staan en de nood aan een Green New Deal steeds dringender wordt? (*) Ben Wray is redacteur van CommonSpace, het informatiekanaal van Common Weal, een denktank en belangenbehartigingsgroep die campagne voert voor sociale en economische gelijkheid in Schotland. Het voorliggend artikel verscheen op 23 mei 2019 in CommonSpace onder de titel Analysis: State aid - not immigration - is the debate about the EU we should have had. We danken Ben Wray voor de toelating voor vertaling en publicatie.   Nu er miljoenen mensen in het Verenigd Koninkrijk vandaag [23 mei] gaan stemmen voor het Europees Parlement is het goed wat afstand te nemen van het kluwen van de Britse politiek en wat na te denken over het debat dat we gehad hebben en dat ons tot deze vreemde impasse bracht. Vóór het referendum van 2016 was er één onderwerp dat onze gesprekken over de EU domineerde: immigratie. Waarover het ook ging, huisvesting, jobs, lonen, misdaad, alles leek opgeslokt te worden door een immigratiekolk, wat onvermijdelijk tot de vraag leidde of de EU en het vrij verkeer van arbeidskracht in de 28 lidstaten de bron was van al onze ellende. In zekere zin is het duidelijk waarom dit gebeurde: economische crisissen met het formaat van 2008 leiden vaak tot vijandige reacties op buitenlandse invloeden, vooral bij degenen onderaan de pikorde. Klassendiscriminatie maakte altijd al een sterk onderdeel uit van anti-migratiegevoelens; niemand maakte zich zorgen over de ‘non-doms’ [efn_note] Een non-domiciled of non-dom is iemand, Brit of niet, die in de UK verblijft maar er voor de belastingen niet gedomicilieerd is. Het is een formule die rijke individuen toelaat weinig of geen belasting te betalen. [Noot van de vertaler] [/efn_note] of de buitenlandse voetballers in de Premier League, het was de poetsman uit Roemenië of de Poolse bouwvakker die het probleem was. Deze economische voorstelling van zaken paste voor velen van een bepaalde generatie goed samen met een gevoel dat de cultuur te vlug aan het veranderen was, op een destabiliserende wijze. Samen met de ‘War on Terror’ en toenemende anti-moslimgevoelens ontwikkelde dit zich tot een reactionair verhaal met de vreemdeling als erfzonde, en de EU als de zonde. Het is merkwaardig hoe snel deze gevoelens veranderden na het Brexitreferendum, waar plotseling Brexit zelf en de mislukking van de onderhandelingen voldoende voedsel gaven aan de wrok en de woede van een tegen de EU gerichte opinie. Zoals we vroeger reeds meldden viel het immigratiethema als een steen als onderwerp van politieke bekommernis onder het Brits publiek, net zoals de bekommernis over Brexit en EU bijna van de ene dag op de andere naar de top van de politieke agenda verschoven.   [caption id="attachment_17137" align="aligncenter" width="546"] Bekommernissen in de Britse publieke opinie van 2000 tot 2018 (laatste poll in mei 2018). In 2000, en opnieuw in 2018 overheerst de gezondheidszorg (NHS= National Health Service). De financiële crisis domineert van 2008 tot circa 2015. Het immigratiethema bereikt een top vlak voor het Brexitreferendum, maar wordt vanaf dan overschaduwd door Brexit zelf. Daarna zegden steeds minder Britten dat immigratie voor hen een hoofdbekommernis is. [/caption]   Samengevat: in het decennium sinds de financiële crash van 2008 kende het debat over de EU twee fases: eerst de immigratiefase, gevolgd door de fase van de Brexit-onderhandelingen. Maar natuurlijk is er over de EU meer te doen dan het vrij verkeer van arbeidskracht en constitutioneel geruzie. In feite behoort migratie waarschijnlijk niet tot de top 10 van de belangrijkste aangelegenheden waarmee we in de 21e eeuw zullen geconfronteerd worden. Klimaatverandering, automatisering, het mondiaal financieel systeem en andere fundamentele kwesties, dat zijn allemaal andere aspecten van de EU buiten het vrij verkeer die onze aandacht vragen. Een van deze aandachtspunten betreft de regels over staatshulp. Kan men één grote planetaire uitdaging vernoemen die geen strategische economische tussenkomst van de staten zal vereisen? De vraag hoe de staat optreedt, en wat de regels zijn om tussen te komen zijn twee van de belangrijkste scheidslijnen in de intellectuele geschiedenis van de economie, gaande van het keynesianisme dat pleitte voor staatstussenkomst om de kapitalistische orde in stand te houden, over het socialisme dat de staat opriep voor een democratische controle van de economische infrastructuur en die zo te verdelen dat er tegemoet gekomen wordt aan sociale noden, tot het neoliberalisme dat ervoor pleitte dat de staat zich beperkt tot een aantal regulerende functies om de ‘vrije markt’ toe te laten ‘rationele economische keuzes’ te maken. Het is deze laatste ideologie die de basis vormt voor het staatssteunbeleid van de EU, die waarschuwt dat "steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar [zijn] met de interne markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt." (Verdrag op de werking van de EU, Art. 107). Voorstanders stellen dat deze regels politici ervan weerhouden om gunsten te verlenen aan hun vriendjes in de privésector, en op die manier andere bedrijven te benadelen, of het nu binnen- of buitenlandse zijn. ‘Eerlijke’ marktconcurrentie over de hele EU betekent dat de efficiëntste bedrijven het best presteren, waardoor het ontstaan van netwerken van vriendjespolitiek tussen regeringen en bedrijfsleiders bemoeilijkt wordt. Deze gedachtegang is doordrongen van het idee dat het kapitalisme op zich eerlijk is, efficiënt en dynamisch zolang de staat het niets in de weg legt. Maar de geschiedenis van het kapitalisme leert ons dat dit niet het geval is: machtige bedrijven die gedurende decennia en zelfs eeuwen hun macht gevestigd hebben op de controle van de grondstoffen, onder andere door het plunderen van landen in de Derde Wereld, zijn in staat om hun macht aan te wenden om concurrenten, tegenstanders en de planeet zelf uit te persen, teneinde hun winsten te maximaliseren. Ze kunnen grondbezit opkopen niet om het productief te gebruiken, maar eenvoudigweg om concurrenten de pas af te snijden. Bedrijven kunnen zich buitensporig laten leiden door  kortetermijnbeslissingen die in de smaak vallen van de aandeelhouders, eerder dan na te denken over investeringen in onderzoek en ontwikkeling om technologische vooruitgang te maken. In werkelijkheid, zoals aangetoond door Marriana Mazzucato in The Entrepreneurial State , heeft het kapitalisme voor zijn dynamisme op de Staat gesteund, omdat deze door zijn omvang en langeretermijnperspectief belangrijke technologische doorbraken mogelijk maakt, zoals het internet, of haast alle onderdelen van de iPhone. En als we de economie bekijken door de lens van de klimaatverandering, is het idee dat de staat niet strategisch mag tussenkomen om kernaspecten van productie en investering te controleren en te richten ronduit absurd. Geen ernstig mens kan vandaag nog denken dat de snelle vermindering van CO2-uitstoot die we nodig hebben in het komende decennium kans maakt als we wachten op het groene kapitalisme. Vanuit dit perspectief is het zeer problematisch dat regels over staatssteun in essentie een Groene New Deal verbieden, want dit gaat over selectieve staatstussenkomst in de economie om de infrastructuur aan te pakken, huisvesting en transport energie-efficiënt te maken, enzovoort. In uitzonderlijke gevallen wordt staatssteun toegelaten, om bijvoorbeeld “om een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat op te heffen", zoals bij de redding van de banken in 2008, of  “om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of van bepaalde regionale economieën te vergemakkelijken”, maar een betwiste beslissing komt voor een Europees Hof, waar bedrijven vaak een zaak winnen of ze in staat stelt overheidsoptreden voor jaren uit te stellen. Bij de aanwending van staatssteun zijn er dus veel grijze zones, en politici kunnen de ‘regels van Brussel’ inroepen als een gemakkelijk excuus om niks te doen. Thomas Fazi en Bill Mitchell hebben in hun boek Reclaiming the State betoogd dat de reden waarom nationale politici de constructie van de EU ondersteund hebben deels te herleiden is tot de volgende reden: wie met handen en voeten geboeid is, kan niets verweten worden. Fazi en Mitchell noemen dit de ‘politiek van de depolitisering’, d.w.z. het tegemoetkomen aan de bedrijfsbelangen door de opzettelijke beperking van de ruimte voor democratisch ingrijpen in de economie. Lauren Dingsdale, een aanstaande kandidaat van Labour in Middlesbrough en gewezen jurist gespecialiseerd in de Europese concurrentiewetgeving, heeft op Twitter geargumenteerd dat dit precies is wat de Tories zullen doen in het geval van British Steel; minister voor economie Greg Clark verwees herhaald naar de staatssteunregels van de EU om zijn zeggenschap over de toekomst van het bedrijf te minimaliseren.  “Mijn grote vrees is dat de Tory-regering en de Tory-parlementariër van de regio, Simon Clarke, simpelweg zullen verwijzen naar staatssteun als reden om niet tussen te komen”, aldus Dingsdale. [note note_color="#cccddd" text_color="#000000" class="notitie45procent_links"]British Steel [spacer size="30"]British Steel ontstond in 1967 door de nationalisering van een twaalftal staalbedrijven onder de toenmalige Labourregering. In 1988 werd het bedrijf onder Margaret Thatcher terug geprivatiseerd, en wisselde daarna herhaalde malen van eigenaar. Momenteel is het in handen van een private equity investor, Greybull Capital, maar die kondigde op 22 mei 2019 aan dat het bedrijf zou opgedoekt worden. Het gaat over 4000 directe jobs en 20.000 bij toeleveringsbedrijven. [/note]Een ‘Reality Check’ van de BBC over de regels in verband met staatssteun en British Steel verduidelijkt nog verder hoe het zit met de mogelijkheid om het bedrijf te nationaliseren, zoals door Labour bepleit: “De staatssteunregels laten toe dat een regering eigenaar is van een bedrijf, maar ze mag het niet op de been houden als het anders zou ten onder gaan. Als een regering bijgevolg de Europese Commissie kan overtuigen dat het opkopen van een bedrijf zinvol zou zijn vanuit het standpunt van een investeerder die winst wil maken, zou dat niet al staatssteun bestempeld worden. Maar in het geval van British Steel zou dit moeilijk zijn vol te houden.” Veel andere lidstaten van de EU komen op veel ruimere schaal tussen in hun economie dan Groot-Brittannië, maar zijn daarbij niet altijd in strijd met de regels op staatssteun, die ze weten te omzeilen. Het zou dwaas zijn te beweren dat de Tories zich door de regels op de staatssteun gehinderd voelden bij pogingen om tussen te komen in de economie; als overtuigde neoliberalen hadden ze die regels heus niet nodig. Maar wat betreft Labour, dat zegt de Britse economie te willen omvormen, toont het feit dat de regels op de staatssteun niet een van hun zes criteria [efn_note] Labour’s schaduwminister voor de Brexit Starmer formuleerde in maart zes voorwaarden, ‘red lines’, die moeten vervuld worden opdat de partij een Brexitdeal van de regering zou ondersteunen.  [Noot van de vertaler] [/efn_note] zijn om steun te verlenen aan de Brexitdeal van de regering aan in welke mate thema’s als immigratie het denken hebben beheerst, zelfs bij delen van links in Groot-Brittannië. De Scottish National Party (SNP) klaagt eveneens dat de staatssteunregels van de EU hen tegenhouden, maar de laatste keer, in 2014, dat ze hun voorstellen deden voor een hervorming van de EU werden de staatssteunregels niet vernoemd. Dat is onmiddellijk relevant voor het geval Bifab, de producent van offshore installaties in Fife die vorig jaar op non-actief werd gezet [efn_note] ‘Mothballed’, wat inhoudt dat de infrastructuur van een bedrijf wordt in stand gehouden maar tijdelijk buiten gebruik gesteld. [Noot van de vertaler] [/efn_note] alvorens een overname van het bedrijf, gesteund door de Schotse regering, het het leven redde. Maar het bedrijf staat nog steeds op het punt gesloten te worden als het geen nieuwe contracten vindt. Nu is er wel sprake van een contract van twee miljard £ voor een windmolenpark op 10 mijl voor de kust van Fife. Maar de Franse energiegigant EDF is eigenaar van de site, en het lijkt erop dat ze het grootste deel van het contract zullen toewijzen aan een Indonesisch bedrijf, eerder dan aan Bifab. Nicola Sturgeon [efn_note] Eerste minister van Schotland en voorzitter van de SNP. [/efn_note] zei dat ze alles zou doen om tussen te komen, zolang het strookt met de staatssteunregels van de EU. Stellen we nu ons even voor dat er een ander debat gevoerd werd sinds de financiële crash van 2008, een debat dat ertoe strekt dat het niet langer toelaatbaar is dat kapitalistische bedrijven de rijkdommen van deze wereld bezitten en controleren, en dat mensen via hun overheden de controle moeten uitoefenen op het economisch gebeuren. Huisvesting, jobs, lonen, criminaliteit, al de thema’s die door de lens van het immigratieprobleem werden bekeken hadden kunnen beschouwd worden door een veel nauwkeuriger en krachtiger lens: wie bezit en controleert de economie, en in wiens belang? Dat zou ons bij een discussie over de staatssteunregels van de EU gebracht hebben, bij de vraag of die moeten veranderd worden, en welke de beste strategie is om ze te veranderen. Ook nu is het nog niet te laat om dit debat te voeren. [efn_note] Ik wil als vertaler meteen een elementje aanbrengen in dit inderdaad broodnodige debat. Het is een beetje ironisch, maar in een ander artikel op CommonSpace wordt vermeld dat Schotse vakbonden zich beklagen dat Bifab contracten verliest aan buitenlandse (ook Europese) bedrijven die meer staatssteun krijgen; ze vragen onder andere een onderzoek naar de steun die het bedrijf  Navantia, één van de winnende,  krijgt van de Spaanse staat. Het debat draait dus in feite niet alleen rond de legitimiteit van staatssteun, maar ook rond de criteria aangewend bij de gunning van overheidscontracten. In het bovenstaand artikel werd vermeld dat een groot deel van het contract voor offshore elektriciteitswinning voor de kust van Fife waarschijnlijk naar een Indonesisch bedrijf gaat, niet naar Bifab dat aan de Fife kust ligt.  Als nu eens niet (alleen) de offertes met hun financieel-economische nauwe blik als criterium werden genomen, maar (ook) een ecologische inschatting van het energie- en CO2-verbruik  (inclusief transport van onderdelen, reizen van personeel etc.) dat diverse aanbieders impliceren, dan zou men twee vliegen in één klap slaan. Het debat over het geslacht der engelen in verband met 'onvervalste concurrentie' zou ineenstuiken, en een wetenschappelijk verantwoord criterium zou in de plaats komen. Ten tweede zou in feite iedereen ermee winnen, want de strijd tegen de klimaatopwarming is globaal. In het geval van het windmolenpark voor de kust van Fife zou Bifab het waarschijnlijk halen, maar bij een Indonesisch project zou een Indonesisch bedrijf waarschijnlijk winnen.  Een geëigende en democratisch gecontroleerde instantie zou hierover moeten oordelen; die kan zich vergissen, die kan misschien zwichten voor lobbys, en bedrijven zullen proberen de nieuwe criteria naar hun hand te zetten; aan de geëigende instantie om dit te vermijden en aan de democratische controle om hierop toe te  zien. Maar er zou op zijn minst een verdedigbaar principe ten grondslag liggen dat zinvoller is dan de 'eerlijke concurrentie op de vrije markt', en het zou een flinke deuk betekenen in de kapitalistische logica. Vermelden we nog dat volgens een bericht van Politico de Europese Commissie steeds meer staatssteunzaken verliest voor het Europees Hof. Misschien goed nieuws, maar er zou moeten nagegaan worden over welke zaken het precies gaat en waarom ze verloren worden. (H. Michiel) [/efn_note]  

door Wolfgang Streeck (*) 6 juni 2019   De tegenvallers voor centristische partijen bij de Europese verkiezingen hebben aangetoond dat de crisis in de EU alles behalve voorbij is. Toch heeft gebrek aan strategie en identiteit van Links het vermogen om een alternatief te bieden, belemmerd.   Bijna geen enkele van de talloze commentaren over de Europese verkiezingsresultaten vernoemt zelfs maar radicaal links, 'radicaal' in onderscheid tot sociaaldemocratisch links. Dit is een uitdrukking van minachting, en het is ... welverdiend. Vijf jaar geleden werd links, onder het stuntelig label van GUE/NGL ('Confederale Fractie van Europees Links/Noord Groen Links'), geleid door niemand minder dan Alexis Tsipras. Later, als Griekse premier, werd hij de favoriete discipel van Angela Merkel in de kunst van het verraad. In de loop van de tijd en na het bijeenbrengen van allerlei splintergroepen, heeft de GUE/NGL in totaal tweeënvijftig zetels bijeengegaard, iets minder dan 7 procent van de 751 leden van het Europees Parlement. Nu, in 2019, eindigde het met achtendertig, een verlies van meer dan een kwart. De bijna-doodervaring van Europees Links - of beter gezegd, van haar vertegenwoordiging in het Europees Parlement - kwam op een moment dat de oude partijen van centrumlinks en centrumrechts dramatische tegenslagen ondervonden. Samen wonnen deze laatste slechts 329 zetels: 44 procent van het totaal. Hun gecombineerd verlies van vijfenzeventig zetels maakte een einde aan de parlementaire meerderheid van de 'Grote Coalitie' van christen- en sociaaldemocraten, en viel ook samen met een aanzienlijke stemmenwinst van verschillende partijen van een nieuw (alhoewel niet altijd zo compleet nieuw) nationalistisch rechts (114 zetels, een stijging van zesendertig). Er was eveneens een indrukwekkende winst voor de Groenen, die opliep van tweeënvijftig tot zeventig zetels, waardoor ze bijna twee keer zo sterk werden als de linkerzijde. We leven dus in een tijd waar de politieke loyaliteit snel verandert. Maar wanneer moet Links dan wel verwachten electorale vooruitgang te boeken bij Europese arbeiders en hervormingsgezinde secties van de middenklasse, indien niet nu? Er is dringend behoefte aan een verklaring voor de desastreuze mislukking van Links om dit te doen. Vier redenen komen voor de geest - er zijn er zeker meer.   Strategie De eerste en meest fundamentele reden is de blijkbaar totale afwezigheid van een realistische antikapitalistische, of op zijn minst anti-neoliberale, linkse politieke strategie met betrekking tot de Europese Unie. Er is zelfs geen debat over de cruciale kwestie of de EU überhaupt een middel kan zijn voor antikapitalistische politiek. In plaats daarvan is er een naïeve of opportunistische acceptatie - en het is moeilijk om te zeggen wat erger is - van het feel good-Europeanisme dat zo populair is bij jonge mensen, en zo nuttig voor zowel het groene verkiezingswerk als voor Europese technocraten die hun neoliberaal regime willen legitimeren. In het bijzonder wordt er door Links niets gezegd over de manier waarop de de facto grondwet van de EU de politieke ruimte beperkt voor elk antikapitalistisch of zelfs maar pro-werkersprogramma, de grondwet met zijn veilig verankerde vrije markten (de 'vier vrijheden'), de de facto dictatuur van het Europese Hof, en de bepalingen over de begrotingen in het kader van de Europese Monetaire Unie, met de strenge bezuinigingen opgelegd aan landen en burgers. Met name elke kritische discussie over het centrale sociale beleid van de EU - het vrije verkeer van werknemers tussen de nu economisch extreem verschillende lidstaten - wordt strikt vermeden, gecombineerd met hints van sympathie voor open grenzen in het algemeen, inclusief die met de buitenwereld. Deze aanpak bevestigt volledig het beeld dat de Groenen en de centrumlinkse middenklassenpartijen verspreiden: Europa, dat zijn jongeren die zonder grenscontroles kunnen reizen en geen geld hoeven te wisselen. Bovendien gaat dit gepaard met volledig illusoire beleidsprojecten, bijvoorbeeld een Europees minimumloon. Pas na aanhoudende vragen wordt toegegeven dat een Europees minimumloon in feite per land moet worden gedifferentieerd. Zoals men kon verwachten kreeg dit voorstel geen enkele steun, niet in de armere landen van de Unie, waar mensen het te goed vinden om waar te zijn, noch in de rijkere landen, waar met name werknemers vrezen dat zij op de een of andere manier de rekening van de 'Europese solidariteit' van Links zullen moeten betalen.   Europeanisme Ten tweede kon Links er in de meeste, zo niet alle landen, niet aan weerstaan om zich te voegen bij de oude en nieuwe centrumpartijen - christendemocraten, sociaaldemocraten, de Groenen - vanuit een noodgedwongen defensieve stelling 'voor Europa', of zelfs voor 'meer Europa', tegenover het nieuwe nationalistische rechts dat een onmiddellijke bedreiging voor de democratie verklaard werd. In feite verhoogde Links vaak de inzet door te suggereren dat het nieuwe rechts in feite een zeer oud rechts  was, en dat er niet op stemmen een eigentijdse versie van de antifascistische strijd van het interbellum was. Dit maskeerde op gevaarlijke wijze het verschil tussen legale oppositiepartijen in een democratie, hoe verwerpelijk hun uitspraken en gedachten ook kunnen zijn, en paramilitaire groepen die een democratische staat willen vervangen door een dictatoriale. Dergelijke historische verwarring speelde met name op verschillende manieren in de kaart van de Groenen. Het overdrijven van de dreiging van het nieuwe rechts zwas een zekere formule om kiezers in de armen te drijven van liberale gevestigde partijen, die  brengen die 'stabiliteit' beloofden in deze moeilijke tijden. Als het fascisme te verslaan was door te stemmen voor 'meer Europa', was het niet nodig om zo ver te gaan en op radicaal links te stemmen; stemmen voor de nieuwe lievelingen van de middenklasse zou voldoende zijn. Als democratie betekent, parlementen zonder neo-nationalistische 'populisten', is elke vijf jaar stemmen voor een 'niet-populistische' partij voldoende. Je zou denken dat een Links dat zijn naam en ambitie waard is, had moeten weten dat de democratie bedreigd kan worden, zelfs als er helemaal geen 'fascisten' in de buurt zijn, vermeende of echte. Inderdaad, de centrumpartijen - aan wiens kant Europees Links haar electorale nepoorlog tegen het toenemende fascisme in Europa heeft gestreden - doen zelf genoeg om de democratie te ondermijnen. Want dat is waarmee ze bezig zijn als ze hun landen onderwerpen aan een neoliberale politiek-economische orde die hen een onaantastbaar vrijhandelsregime, een goudstandaardachtig monetair beleid, bezuinigingen op openbare financiën en een vakbondsvrije arbeidsmarkt met onbeperkte arbeidaanbod oplevert. Het verdedigen van de democratie is altijd goed. Maar wanneer Links zich bij deze strijd aansloot kon het tenminste erop gewezen hebben dat democratie er niet in bestaat om progressieve kiezers te mobiliseren voor een machteloos parlement. De democratie verdedigen betekent ook opkomen voor de autonomie van lokale overheden, voor collectieve onderhandelingen en vakbondsvertegenwoordiging, voor de stem van werknemers op de werkvloer en in de raden van bestuur van grote bedrijven, voor een regime van openbaar eigendom dat bevorderlijk is voor hoge overheidsinvesteringen en echt pluralistische media. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de Groenen hier betrouwbare bondgenoten zouden kunnen zijn.   Klimaat Ten derde had radicaal links geen idee hoe om te gaan met de kwestie van de klimaatverandering. De prominente rol van dit thema is in de afgelopen maanden opnieuw in handen van de Groenen gespeeld. Hierin verschilde Links volstrekt niet van de gevestigde centrumpartijen. Het is gemakkelijk te begrijpen waarom het over dit vraagstuk is gestruikeld. Oproepen voor hogere belastingen op benzine of minder consumptie van goedkoop vlees, of vlees in het algemeen, zijn gemakkelijker om mee te leven, en soms om ze op te volgen, voor de middenklasse dan voor de lagere en werkende klasse. Een beroep op individuele deugd kan het slechte geweten van de ecologisch bewusten wakker maken, maar is niet in staat diegenen te bereiken die hetzelfde consumptieniveau willen halen als hun sociaal meerderen. In plaats van zich bij het koor te voegen wanneer de Groenen en hun burgerlijke voorlopers hun sirenenzang aanheffen, zou Links er moeten op wijzen dat vrijwillige verandering in levensstijl uitermate ontoereikend is om de opwarming van de Aarde of de langdurig aanhoudende achteruitgang van de biodiversiteit tot stilstand te brengen. Een Links dat zich beperkt tot het reciteren van de paniekverhalen van de Groenen over een naderend einde van het leven op de planeet, drijft veel van zijn potentiële kiezers in de armen van de klimaatontkenners, en van daar in die van Nieuw Rechts. Als Links wil beter doen dan de leugens om bestwil van het groene milieubewustzijn, heeft het een realistisch programma nodig, niet alleen om een halt toe te roepen aan de veranderingen en de achteruitgang in onze leefomgeving - hiervoor kan het misschien te laat zijn - maar ook om ons te helpen de effecten ervan het hoofd te bieden. Dit vereist een aanzienlijke toename van de overheidsuitgaven, die tenminste gedeeltelijk moet worden gefinancierd met overheidsschuld die de bestaande beperkingen op de overheidsschuld doorbreekt, en door private consumptie te vervangen door publieke consumptie om het sociale en economische leven aan een veranderd milieu aan te passen. Een dergelijke Green New Deal zou banen creëren, en meer belastingen opbrengen, en zou daardoor per saldo de werkende klasse eerder ten goede komen dan belasten.   Verkeerd federalisme Ten vierde en ten slotte, hoewel het al lang een teken aan de wand was, heeft Links hard onderschat wat vroege socialisten de 'nationale kwestie' noemden en het belang ervan voor de kern van zijn kiezerscorps. Voor werkende mensen is 'Europa' een ver-van-mijn-bed-technocratie, een wereld buiten hun levenservaring. Dit verschilt niet veel van de middenklasse. De laatste heeft echter geleerd en verkiest te doen alsof ze weet wie wat doet in Brussel, wat eigenlijk niemand buiten een beperkte kring van specialisten weet. Details zijn echter niet echt van belang voor degenen voor wie 'Europa' eerder een stemming, een gevoel dan een politieke instelling is geworden; een symbool van een gelukkig, hip 'kosmopolitisch' leven als consument, zelfs als er op dat leven een paar milieucorrecties moeten komen. In hun kringen is 'pro-europeanisme' een essentiële voorwaarde om toegelaten te worden tot een stedelijk sociaal milieu; leiders en activisten van radicaal-linkse partijen kunnen participeren in dit milieu, maar slechts zeer weinigen van hun leden en kiezers behoren ertoe. Voor deze laatsten betekent politieke en bestuurlijke centralisatie een verminderde stem voor de kleine man en de kleine vrouw, die geen affiniteit voelen met en geen behoefte hebben aan een supranationale identiteit. Sterker nog, ze voelen zich van hun stem beroofd, omdat hun natiestaat wordt gedelegitimeerd en machteloos wordt in de naam van een  'Europees' supranationalisme. In de ogen van hedendaagse lifestyle-internationalisten, lijken in plaats daarvan de sociale erfgenamen van het traditionele arbeidersklasse-internationalisme hopeloos cultureel achterlijk te zijn. Dit is waarom deze erfgenamen, zelfs als de partijen die deze vertegenwoordigen uitdrukkelijk deelnemen in het europeanistisch enthousiasme van de middenklasse, geen enkele fractie van de neoliberale internationalistische gemeenschap kunnen aantrekken. Noch kunnen ze in hun gemoderniseerde versie diegenen aantrekken die niet delen in het consumentistische optimisme van de stedelijke kosmopolieten, en in plaats daarvan de rekening moeten betalen. Links, net als de Groenen, neigt ernaar politieke kwesties te verwijzen naar een Europees niveau van democratische politiek , een niveau dat niet bestaat behalve in de verbeelding van partijen en dat evenmin zal bestaan in de nabije toekomst. 'Europa',  en met name het Europees Parlement, is een opslagplaats voor vrome verwachtingen. Dit zal echter alleen duren tot eindelijk ontdekt wordt dat de europeanisten hun hand hebben overspeeld en dat ze de instrumenten hebben  vergeten waarover ze op nationaal vlak beschikten, druk doende als ze zijn met hun kiezers de kosmopolitische geest bij te brengen.  Kijk maar naar Duitsland, waar de meerderheid van Die Linke  Aufstehen-leider Sahra Wagenknecht dwong om af te treden als fractievoorzitter in de Bundestag. Een radicaal Links dat goed bij zijn zinnen is zou belangrijk kunnen bijdragen tot 'Europa'.  Het zou echter moeten breken met het oppervlakkige 'pro-europeanisme' van de oude en nieuwe centrumpartijen. Het zou erop moeten staan dat 'Europese oplossingen' de actie op nationaal niveau niet kunnen vervangen, al was het maar omdat ze meestal niet beschikbaar zijn of te laat zullen komen. Het zou ook de reëel bestaande democratie moeten verdedigen, d.w.z. de natiestaat-democratie, tegen zijn 'kosmopolitisch' surrogaat van een supranationale luchtkasteeldemocratie. Dit zou betekenen dat men uitlegt dat de democratie onderaan begint. Dat verzoening met de natuur en tussen mensen niet gratis uit de Europese lucht komt gevallen. Maar de leden van het Europees Parlement zullen nog niet lang verkozen zijn en reeds verworden tot 751 gelijkgezinde lobbyisten voor supranationale technocratie, verkleed als democratische vertegenwoordigers van een Europees volk dat nog niet eens bestaat. Sociale verandering ten goede zal niet van boven komen, en niet van hen. (*) Wolfgang Streeck (° 1946) is een Duitse socioloog en auteur. Hij was directeur van het Max-Planck-Institut für Gesellschaftsforschung in Keulen. Hij is een scherp criticus van de neoliberalisering van de samenleving en van de Europese constructie. Op Ander Europa werd o.a. zijn boek Gekochte Tijd besproken en verschenen diverse van zijn artikels. Dit artikel verscheen op 30 mei 2019 in Jacobin. Nederlandse vertaling door Ander Europa.      

door Gerrit Zeilemaker 5 juni 2019   De 19e eeuwse econoom Bastiat stelde vast: "Wanneer plunderen een manier van leven wordt voor een groep mannen in de samenleving, creëren ze in de loop van de tijd een juridisch systeem dat het toestaat en een morele code die het verheerlijkt" [efn_note] https://www.nakedcapitalism.com/2013/02/bill-black-yglesias-mimics-mankiw-morality-and-bashes-bastiat.html [/efn_note]. Met de dag wordt duidelijker dat een nieuwe economische crisis nadert, ofschoon (of: aangezien) de beurzen hoog staan. Sinds 2012 is bijvoorbeeld de AEX, de belangrijkste Nederlandse beursindex, van 280 punten naar zo’n 550 punten gestegen. Deze beursrally wordt vooral veroorzaakt door de beslissing van de centrale banken over de hele wereld hun beleidsrente laag te houden. Maar de belangrijkste aanjager voor de aandelenmarkten zijn de grote bedrijven die deze goedkope financiering gebruiken om hun eigen aandelen terug te kopen om de prijs op te drijven en daarmee de 'marktwaarde' van hun bedrijf op te jagen. Terwijl de financiële markten bloeien blijft de ‘echte’ economie achter. Groei stagneert en investeringen blijven uit. Erger nog: verschillende economieën dreigen in een recessie te geraken. Vertraagde groei en groeiende schulden Zo concludeert het IMF met betrekking tot de laatste helft van 2018: “Na sterke groei in 2017 en begin 2018 vertraagde de wereldwijde economische bedrijvigheid met name in de tweede helft van vorig jaar.” De groei van heel Europa wordt dit jaar (2019) op een magere 1,3% geschat. Voor Duitsland wordt een groei van slechts 0.8% verwacht. Dan doet Frankrijk, ondanks de protesten van de Gele Hesjes, het beter met een verwachte groei van 1,3%. De economie van Italië staat in 2019 met een voorspelde groei van 0,1% vrijwel stil [efn_note] https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2019/03/28/world-economic-outlook-april-2019 [/efn_note]. Maar voor het wereldwijde bedrijfsleven stelt het IMF: “Balansen lijken sterk genoeg om een bescheiden economische vertraging of een geleidelijke aanscherping van de financiële omstandigheden aan te kunnen. Het algehele schuldniveau en het nemen van financiële risico's zijn echter toegenomen, en de kredietwaardigheid van kredietnemers is verslechterd (…) Een aanzienlijke neergang of een sterke aanscherping van de financiële voorwaarden kan leiden tot een herziening van de rente en kredietrisico's, en de capaciteit van bedrijven om schulden terug te betalen onder druk zetten.” En zo worden de onvermijdelijke tegenstellingen binnen het beleid duidelijk. “Mochten de monetaire en financiële voorwaarden langer soepel blijven, dan zal de schuld waarschijnlijk op middellange termijn blijven stijgen als er geen beleidsmaatregelen worden genomen, waardoor het risico van een scherpere aanpassing in de toekomst toeneemt." [efn_note] https://www.imf.org/en/Publications/GFSR/Issues/2019/03/27/Global-Financial-Stability-Report-April-2019#sum [/efn_note] Niet alleen de schulden van het bedrijfsleven blijven stijgen. Ook die van overheden en huishoudens nemen jaar na jaar toe en hebben allang het niveau van voor de laatste crisis overtroffen. Dansen op de rand van de vulkaan Een ander teken aan de wand is bijvoorbeeld de zogenaamde omgekeerde rentecurve. Normaal is de rentevoet voor het lenen van geld voor één of twee jaar lager dan het tarief voor het lenen gedurende tien jaar om voor de hand liggende redenen (de geldschieter wordt sneller terugbetaald). Dus de rentecurve tussen de tienjaarsrente en de tweejaarlijkse rente is normaal gesproken positief (zeg 4% vergeleken met 1%). Maar bij een dreigende recessie stijgt de korte rente boven de rente op langere termijn, omdat de risico’s op korte termijn hoger worden ingeschat. Wanneer dat gebeurt, duidt het bijna altijd op een recessie binnen een jaar. En dat moment nadert [efn_note] https://thenextrecession.wordpress.com/2018/08/26/the-feds-star-gazing/ [/efn_note]. We dansen dus op de rand van de vulkaan. Gods werk en massavernietigingswapens Tijdens de vorige crisis moesten de banken door de staten gered worden. De staten, die eerder van rechts tot links ongeschikt verklaard werden om het geglobaliseerde kapitalisme met zijn financiële sector te temmen, moesten diezelfde financiële sector nu redden. Banken herinnerden zich opeens dat ze de nationale trots waren en hielden hun hand op. Nationaal zijn was weer iets om trots op te zijn. Globalisme? Nu even niet. De banken moesten gered worden omdat ze allemaal tot over hun oren in giftige derivaten handelden. Deze derivaten zijn afgeleide financiële producten die gebaseerd zijn op een onderliggende waarde. Ze worden hoofdzakelijk gebruikt om risico’s af te dekken of om mee te speculeren. Vooral het laatste werd op grote schaal gedaan. Met de botte eerlijkheid van de reactionair noemde de bekende belegger Warren Buffet derivaten ‘financiële massavernietigingswapens.’ Op steeds meer onderliggende waarden werden derivaten gevestigd en in steeds ingewikkelder constructies. Zo ingewikkeld dat bankiers achteraf zelf niet goed wisten waar ze mee bezig waren. Maar volgens Lloyd Blankfein, het hoofd van de bank Goldman Sachs, deden ze ‘Gods werk.’ Gods werk betrof regelrechte fraude, belastingontduiking, witwassen van Mexicaans drugsgeld, bedrog, dubbele boekhoudingen, manipuleren van de rente (fraude met de Libor en Euribor) [efn_note] Libor is de London Interbank Offered Rate, de gemiddelde referentierentevoet waartegen een selectie van banken op de Londense geldmarkt elkaar leningen verstrekt voor een bepaalde termijn. De looptijd van deze interbancaire leningen ligt tussen een dag en twaalf maanden en wordt voor tien verschillende valuta's gegeven. Euribor is een afkorting van Euro Interbank Offered Rate. Euribor is het rente tarief waartegen een groot aantal Europese banken elkaar leningen in euro's verstrekken. [/efn_note], wisselkoersen (de London fix) en zelfs ethanolprijzen, BTW-fraude, handel met voorkennis, renteswaps, waardoor je meer rente moet betalen als de rente daalt, enz. “In de wereld van de haute finance is het hopeloos misgegaan”, constateerde Steven Maijoor, voorzitter van de Europese financiële toezichthouder ESMA in 2015 ondanks een jarenlange stroom van financiële regelgeving [efn_note] https://www.ftm.nl/artikelen/41615?share=1 [/efn_note] Kosten bankenredding Het IMF berekende in 2012 dat ongeveer $ 1,7 triljoen (!) [efn_note] 1.700.000.000.000 of duizendzevenhonder miljard dollar [/efn_note] rechtstreeks door belastingbetalers in de ontwikkelde economieën was uitgegeven om de banksector tijdens de financiële crisis te redden. Tot 2012 (vijf jaar na de crisis) was slechts 914 miljard euro teruggevorderd door de verkoop van activa en andere inkomsten van de banken die zijn gered. Dus 7% van het wereldwijde bruto binnenlands product (bbp) van 2012 is gebruikt en slechts 3,7% van het bbp is teruggevorderd. Alleen in de VS heeft de belastingbetaler bijna zijn geld terug (4,2% van het BBP, te vergelijken met 4,8% van het BBP, het geld uitgegeven voor de redding ('bailout')  van de banken). In de meeste andere economieën is het herstelpercentage na vijf jaar minder dan 25%. [caption id="attachment_17107" align="aligncenter" width="550"] De bedragen uitgegeven voor de redding van de banken als percentage van het bbp (blauwe balken) vergeleken met wat overheden daarvan gerecupereerd hadden in 2012 (oranje balken). Alleen in het geval van de Verenigde Staten was de teruggave min of meer rond; in de meeste andere landen was het nog geen kwart. Bron: Fiscal Monitor, IMF, geciteerd in Michael Roberts[/caption]   Het is duidelijk dat veel belastinggeld nooit meer terugkomt. Toch verkochten regeringen bij de eerste gelegenheid de banken, zelfs wanneer het een verlies opleverde. Links en de banken Het verkiezingsprogramma voor de Europese verkiezingen [efn_note] Ofschoon de Europese verkiezingen voorbij zijn en deze verkiezingen voor de SP op een drama zijn uitgelopen, mag je verwachten dat deze programma’s de komende vijf jaar leidraad voor beleid zullen zijn, zowel voor Europa als voor Nederland. [/efn_note] van Groenlinks  wil de macht van de banken aan banden leggen. Zo moeten grote banken en financiële bedrijven worden opgeknipt en er moet een scheiding komen tussen banken met een nutsfunctie en zakenbanken. De PvdA wil dat de ‘banken zo snel mogelijk hun risicovolle zakenbankactiviteiten afscheiden van hun “nutsactiviteiten.” Maar wat lost het opknippen van banken op als het banksysteem zo verbonden is in een spinnenweb van betaalstromen en wederzijdse afhankelijkheid dat mensen en bedrijven over de hele wereld met elkaar verbindt. Als de één omvalt zullen anderen als dominostenen volgen. Banken moeten minder risico’s nemen en hogere buffers opbouwen, volgens Groenlinks. De PvdA wil dat de ‘financiële buffers van banken geleidelijk omhoog gaan naar 10 procent van het kapitaal.’ Volgens de ECB is de veiligheid al geregeld! Bij de ‘stresstest’ in 2018 zijn alle 33 deelnemende banken onder toezicht van de ECB 'geslaagd'; ze vertegenwoordigen 70% van de bankactiva in het eurogebied. Danièle Nouy, voorzitter van de raad van toezicht van de ECB verklaarde: "De uitkomst bevestigt dat deelnemende banken beter bestand zijn tegen macro-economische schokken dan twee jaar geleden. Dankzij ons toezicht hebben banken ook aanzienlijk meer kapitaal opgebouwd, terwijl ze ook niet-renderende leningen hebben teruggedrongen en onder andere hun interne controles en risicobeheersing hebben verbeterd." NRC constateerde: ”Hoewel de EBA geen officieel doorslaggevend cijfer geeft voor ‘geslaagd’ of ‘gezakt’, schrijft persbureau Reuters dat banken volgens analisten in de gevarenzone zitten wanneer ze bij de test 5,5 procent of minder scoren. Dan kunnen toezichthouders ze dwingen om meer kapitaal te vergaren of risicovolle activa te verkopen. Geen van de onderzochte banken valt in die groep.” Wat onvermeld wordt in deze juichende verhalen over de stresstests is dat de banken zelf hun activa mogen inschatten volgens verschillende gradaties. Zij gebruiken daar interne en buitengewoon ingewikkelde modellen voor die ze zelf bouwen. Wanneer deze modellen niet het gewenste beeld geven worden ze aangepast, wat deze onderzoekers betitelen als “Modelling your stress away”. Met andere woorden, de risico’s blijven aanzienlijk en de buffers twijfelachtig. Winst en bonussen gaan altijd voor Voorts wil Groenlinks ‘met strenge regels voorkomen dat banken teveel risico’s nemen en de financiële markten zeepbellen creëren.’ Meer en strengere regels zijn beter dan de neoliberale regels van de afgelopen jaren, maar meer en strengere regels zijn ook duur, inefficiënt en bureaucratisch. Voor de controle op uitvoering van de neoliberale marktregels zijn al blikken vol dure financiële toezichthouders opengetrokken, laat staan voor meer regels. Achteraf hebben de toezichthouders overwegend gefaald. Meer regels en het opsplitsen van banken zal ze niet laten werken in het belang van de economie. Winst voor de aandeelhouders en bonussen voor de topbestuurders zal het belangrijkste motief blijven. De bittere waarheid is dat banken de regels zullen blijven ontduiken en dat ze, tien jaar na de crisis en hun redding, dat nog steeds doen. De Socialistische Partij (SP) wil de macht van de financiële sector ‘onherroepelijk’ verkleinen, beperkingen aan het kapitaalverkeer opleggen, een transactiebelasting op flitskapitaal en de macht van de ECB beperken. Banken moeten ‘verplicht gesplitst worden in speculatieve zakenbanken en banken voor sparen en krediet (nutsdeel).’ De SP wil de mogelijkheid hebben om banken te nationaliseren; ‘misschien wel een van de beste manieren om een volgende bankencrisis te voorkomen.’ Linkse voorstellen ter beteugeling van de banken volstrekt onvoldoende De maatregelen die de linkse partijen voorstellen ter beteugeling van de banken zijn weliswaar goedbedoeld, maar volstrekt onvoldoende. Voor zover zij in het verleden zijn toegepast werd het omzeilen ervan oogluikend toegestaan, vergoelijkt en door economen zelfs gerechtvaardigd. Als het tot een crisis komt wordt links steeds weer overrompeld door de druk en chaos van het moment en gaat ze dikwijls akkoord met maatregelen die de werkende bevolking treffen en de bankmanagers en crediteuren buiten schot laten. Tijdens een crisis worden banken slechts tijdelijk genationaliseerd om ze te redden van de ‘markt’ om ze daarna zo snel mogelijk met verlies aan diezelfde markt te verkopen. Zelden wordt de vraag gesteld waarom het eigenlijk altijd zo fout gaat met de banken. En hebben banken maatschappelijk wel een toegevoegde waarde? In een volgend artikel meer daarover.  

Een aantal ervaren juristen hebben gisteren (3 juni) bij het Internationaal Strafhof in Den Haag een klacht ingediend tegen de EU en verschillende grote lidstaten (Frankrijk, Duitsland, Italië) die ze verantwoordelijk achten voor de dood van 12.000 migranten die via de Middellandse Zee Libië probeerden te ontvluchten. In een 245 pagina’s tellend document klagen ze de Europese afschrikkingspolitiek aan “die er blijkbaar op gericht was om het leven van migranten in moeilijkheden op zee op te offeren met de enige bedoeling om anderen in gelijkaardige omstandigheden te ontraden om een veilig onderkomen te zoeken in Europa.” De indieners baseren hun aanklacht van ‘misdaden tegen de mensheid’ onder andere op interne documenten van Frontex, het EU-agentschap dat instaat voor de grensbewaking. Ze beschuldigen de EU ervan “om ten koste van alles de migratiestromen uit Libië tot stilstand te willen brengen, en in plaats van te zorgen voor veilige redding en ontscheping zoals de wet het voorschrijft, voert de EU een beleid van gedwongen overbrenging naar concentratiekamp-achtige detentiecentra [in Libië] waar afschuwelijke misdaden worden begaan.” Geen kleinigheid voor een winnaar van de Nobelprijs voor de vrede... Bron: The Guardian, 3 juni 2019

Dit artikel geeft een gedetailleerd overzicht van de ontwikkelingen in Barcelona nadat Barcelona en Comú de verkiezingen nipt verloor. Het gaat meer bepaald in op de spanningen tussen de nationale en de sociale kwestie, en wat dat met zich meebrengt aan partijpolitieke verschuivingen en spelletjes. Maar het schuift ook een andere hypothese naar voor voor het (licht) verlies van Barcelona en Comú, waardoor de burgemeesterssjerp verloren ging: de spanning tussen hoge doelstellingen en wat je kan waarmaken. Die spanning speelt,ook al kan je op zich een mooie balans presenteren, aldus de auteur. (fs)

Wolfgang Streeck schreef op Jacobin een interessante balans van de Europese linkerzijde in de recente verkiezingen. Zijn bijdrage geeft een goed beeld van het debat binnen Die Linke, en meer bepaald van de stemmen die meedenken met Sahra Wagenknecht.
Toch heeft zijn bijdrage ook een hoog I told you so gehalte, met weinig oog voor nieuwe ontwikkelingen. Zo wordt de stijgende populariteit van de EU herleid tot de leefwereld van kosmopolitische yuppen, met totaal geen aandacht voor recente ontwikkelingen zoals de groeiende mondiale instabiliteit, handels- en echte oorlogen… Opvallend is dat uit een kiezersonderzoek bleek dat veel Duitse kiezers wantrouwend staan tegenover andere grootmachten, waarbij het wantrouwen tegenover de USA groter is dan het wantrouwen tegenover Rusland en China! Dat speelt zeker mee in de groeiende populariteit van de EU.
Bovendien schrijft Streeck erg idyllisch over de democratie in de natiestaat. Een aantal van zijn argumenten houden zeker steek, maar als je alle problemen met een “nationale” strategie wegpoetst krijg je ook geen geloofwaardig alternatief. (fs)

door Frank Slegers 2 juni 2019   Het Duitse Die Linke lijkt soms wel een tegenpool van de Nederlandse SP: sterk pro-EU, open voor vluchtelingen en migranten. Maar ook Die Linke deed het niet goed in de Europese verkiezingen. Die Linke zakt van 7,4 naar 5,5 procent, de eerste keer dat het landelijk een vijf voor de komma scoort. Dat is meer dan een psychologische drempel, want in nationale verkiezingen geldt een kiesdrempel van 5 procent. Laten we eerst wat details geven over de score van Die Linke. De partij verliest in alle leeftijdsgroepen, behalve opmerkelijk bij vrouwen tussen 18 en 25 jaar. Zij scoort boven gemiddeld bij werklozen, mensen die de eigen economische positie als slecht ervaren, en niet-christenen. Zij scoort ook goed bij vakbondsleden. Zij scoort bijzonder slecht bij ambtenaren, zelfstandigen, katholieken, en – weer opmerkelijk - mensen met een lage opleiding. De verliezen zijn het grootst in het oostelijk deel van Duitsland, met name Thuringen en Saksen-Anhalt, al scoort zij in de regel nog steeds beter in het oostelijk dan in het westelijk deel van Duitsland. Maar hoe dus het verlies te verklaren? We zetten een aantal factoren op een rijtje die we vonden bij het grasduinen in de eerste reacties in en rond Die Linke. Europa... Door de grote partijen en de media werden de inzet van deze verkiezingen geframed als een dreigende catastrofe: populisten stonden op het punt de Europese Unie te destabiliseren en onbestuurbaar te maken. Daardoor steeg de deelname aan deze Europese verkiezingen sterk, van 48,1 procent in 2014 naar 61,4 procent in 2019 (een trend eveneens in de rest van de EU). Bovendien verklaarde 69 procent van de kiezers deze verkiezingen belangrijk te vinden, tegen maar 48 procent in 2014. Het blijkt dat veel kiezers zich vooral zorgen maken over de toenemende spanningen in de wereld, en de EU zien als een soort schild. Zij zijn volgens de peilingen met een duidelijke meerderheid voorstander van een Europees leger. Rond andere aspecten van het Europees beleid zijn de kiezers meer verdeeld: Europese belastingen of niet, de grenzen van de EU beter afschermen tegen immigratie of niet, de EU bemoeit zich met te veel zaken of niet, over al dergelijke vragen zijn de kiezers verdeeld. De verkiezingen gingen ook niet over dergelijke vragen. In de aanloop naar de verkiezingen was het debat sterk gepolariseerd “voor of tegen” de EU. Wat je dan ging doen in Europa raakte ondergesneeuwd. Deze framing heeft gewerkt in die zin dat het extreemrechtse eurosceptische AfD werd afgeblokt: vergeleken met de laatste landelijke verkiezingen verliest zij zelfs licht, en de opgaande schwung lijkt gebroken. Van de 20 procent die zij zichzelf begin dit jaar voorspiegelde schiet niets over. Die Linke en de EU Maar deze polarisatie heeft ook Die Linke stemmen gekost. Zij heeft een sterk pro-Europees profiel, maar niet zo sterk als bijvoorbeeld dat van de Groenen. Als je dan toch pro-Europa wil stemmen, kan je best voor een grotere partij stemmen. Dat Die Linke andere plannen heeft in Europa dan de Groenen of de SPD kwam niet uit de verf. Die Linke stelde bijvoorbeeld dat de Europese Verdragen moeten gewijzigd worden indien men daadwerkelijk een koerswijziging wil in de EU, maar dat werd niet echt gehoord. Kritische stemmen voegen daar aan toe dat het verhaal van Die Linke over een “sociaal Europa” op zich ook niet geloofwaardig was. Een Europese verdragswijziging ligt bijvoorbeeld ver achter de horizon van de mogelijkheden, aldus deze stemmen, en Die Linke overtuigde dus niet dat dit een reëel perspectief was. Geloofwaardiger is misschien te zeggen dat je niet zal gehoorzamen aan Europese wetten en bevelen wanneer die een koerswijziging ten goede in Duitsland onmogelijk maken. Bovendien bakt Die Linke in Europa nog steeds zoete broodjes met het Syriza van Alexis Tsipras dat capituleerde voor het Europees soberheidsbeleid. Een kritische balans van de Griekse crisis ontbreekt. Hoe geloofwaardig ben je dan met je sociaal verhaal? Het lijkt erg op de fameuze 1 mei-toespraken van de Belgische sociaaldemocraten: het socialisme wordt even afgestoft voor een feestelijke toespraak, en de dag daarna gaat men over tot de orde van de dag. Klimaat Milieu en klimaat speelden wel een belangrijke rol in deze verkiezingen, naast het “voor of tegen de EU”. De scholierenstakingen en andere grote mobilisaties zijn daar natuurlijk niet vreemd aan. Half mei werd een rondvraag georganiseerd welke thema’s de kiezers doorslaggevend bevonden voor hun stem. Daarbij konden zij verschillende thema’s aanduiden. Het klimaat was de grootste stijger: 48 procent vond dit belangrijk, een stijging van 28 procent! Andere thema’s in volgorde van belangrijkheid: sociale zekerheid 43 procent (-5), vrede 35 procent (-7), migratie 25 procent (+12) en de economie 19 procent (-5). Het zal je niet verbazen dat de Groenen volgens peilingen het meest geloofwaardig waren inzake milieu en klimaat, terwijl Die Linke toch vooral als competent ervaren wordt inzake sociale rechtvaardigheid, en daarnaast inzake migratie. Maar als je vraagt welke kiezers zich het meeste zorgen maken over de negatieve gevolgen van het klimaat, dan staat Die Linke wel bovenaan. Bernd Riexinger, één van de twee voorzitters van Die Linke, stelt in een eerste balans vast dat maar twee procent van de kiezers Die Linke competent acht inzake klimaat. Daarom moet volgens Riexinger Die Linke hard gaan werken om sociale rechtvaardigheid en klimaatbeleid als twee vanzelfsprekende speerpunten te zien, en inzake klimaat geen “ja, maar…” verhaal te vertellen. Richtingenstrijd Volgens diezelfde Riexinger heeft de maandenlange richtingenstrijd in de schoot van Die Linke, die gepaard ging met de nodige persoonlijke spanningen, de partij ook geen goed gedaan (Wagenknecht, Aufstehen,…). Met name het migratiestandpunt stond ter discussie. Daardoor kregen de Groenen in deze Europese verkiezingen het monopolie als partij met een open wereldblik en alternatief voor het AfD. Wie tegen het AfD wilde stemmen stemde groen. De positieve trend in de ledenaantallen en de electorale vooruitzichten na de laatste landelijke verkiezingen voor Die Linke braken door de interne spanningen af, en de leden werden onzeker. Nuttig stemmen? Ook Katja Kipping, de andere medevoorzitter van Die Linke en een tegenpool van Sahra Wagenknecht, kwam snel met een reactie. Zij legt er de nadruk op dat Die Linke meer een relevante partij moet worden. Daarvoor verwijst zij naar de goede uitslag van Die Linke in de deelstaat Bremen, waar Die Linke voor het eerst in westelijk Duitsland met twee cijfers voor de komma eindigde, terwijl die dag de Europese uitslag er niet veel beter was dan elders. Europees heeft Die Linke inderdaad een relevantie-probleem (zie hoger). Dat blijkt ook uit het feit dat Die Linke relatief veel verliest aan kleine partijen, omdat er in tegenstelling tot landelijke verkiezingen geen kiesdrempel is. Zonder kiesdrempel is een stem voor Die Linke blijkbaar niet “nuttiger” dan voor deze kleinere partijen. Dat zie je bij de kiezers van Die Linke. Zowat 56 procent van de kiezers van Die Linke staat nu positief tegenover het EU-lidmaatschap, dat is een stijging van 23 procent. Hun mening over Europese kwesties wijkt op veel punten niet betekenisvol af van de gemiddelden, ook niet over het Europees leger bijvoorbeeld. Maar dat betekent niet dat zij gaan stemmen! Van de kiezers van Die Linke vond maar de helft deze verkiezingen erg belangrijk, minder dan van eender welke andere partij. Kiezers van Die Linke vonden ook meer dan de andere dat vooral Duitse thema’s belangrijk waren, niet de Europese. Het is een vast patroon dat Die Linke bij Europese verkiezingen aanzienlijk lager scoort dan bij landelijke, omdat haar kiezers veel meer dan die van de andere partijen dan thuis blijven. Hoe in de volgende verkiezingen voor de bondsdag dan wel relevant worden? Voor  politiek klimaat in Duitsland gunstig hebben beïnvloed, zoals de klimaatstakingen, de solidariteit met reddingsoperaties op de Middellandse Zee, of bewonersacties rond de woonproblematiek. Daarop steunend moet Die Linke zich richten naar SPD en Groenen met het voorstel te bouwen aan een linkse meerderheid die het land de andere kant uitstuurt. Daarmee lijkt het debat in de schoot van Die Linke geopend. Allicht is er nog wat tijd voor dat debat, want gelet op haar dramatische electorale resultaten lijkt het niet waarschijnlijk dat de SPD snel een einde maakt aan haar lopende regeringscoalitie met de CDU/CSU om snel weer voor de kiezer te verschijnen. Het debat is ook niet eenvoudig. Gans de linkerzijde in Europa worstelt momenteel niet alleen met de relatie met de EU, maar ook met hoe je in de samenleving andere meerderheden opbouwt en hoe je in dat kader omgaat met de politieke macht.

Door Stathis Kouvelakis (*) 31 mei 2019  

We brengen de Nederlandse vertaling van een zeer interessante analyse van de voorbije verkiezingen in Griekenland door de Grieks-Britse politoloog Stathis Kouvelakis. Zonder compromissen zoekt hij naar de redenen voor de mislukking van het radicaal linkse kamp, dat zijn eigen kamp is. We zijn ervan overtuigd dat links alleen met dergelijke scherpe analyses gebaat is, niet met struisvogelpolitiek die een debacle als een succes wil voorstellen.

Om de lectuur van het artikel te vergemakkelijken hebben we er een kort lexicon aan toegevoegd met een situering van de formaties en personen die in het artikel ter sprake komen. We verwijzen ook naar onze uitgebreide reeks artikelen over Griekenland van de voorbije jaren, waarvan verschillende door dezelfde Stathis Kouvelakis.

 

  We moeten duidelijk zijn: de catastrofe is nog groter dan wat de ergste pessimisten verwachtten. Vooreerst, in grote trekken: SYRIZA werd ernstig afgestraft, Tsipras heeft vervroegde verkiezingen aangekondigd voor eind juni [het werd inmiddels 7 juli, Noot van de vertaler] teneinde de schade zoveel mogelijk te beperken. De tot vervelens toe verspreide 'communicatie' van de regering en haar media, en de 'sociale maatregelen' vervat in de kleine cadeautjes tijdens de verkiezingscampagne hebben dus tot weinig gediend: de kiezers hebben een ploeg afgestraft die gedurende bijna vier jaar ononderbroken een derde bezuinigingsmemorandum heeft opgelegd. Wat Nikos Filis, het boegbeeld van de huidige leiding van SYRIZA en voormalig minister van onderwijs deze morgen [28 mei] zegde, spreekt boekdelen:

"De eerste reden voor de nederlaag is de toepassing van de memoranda. Misschien waren ze minder pijnlijk dan de vorige, en SYRIZA heeft geprobeerd om wegen te vinden ten voordele van onze zwakste medeburgers, maar per slot van rekening heeft ze de memoranda toegepast in neoliberale richting. Het pijnlijk compromis heeft andere compromissen met zich meegebracht. Geen enkele partij is kunnen ontsnappen aan het lot waartoe de memoranda ze veroordeelt. Nea Dimokratia is erop uitgegleden maar heeft zich hersteld, de PASOK is ineengestort."

  1. De verkiezingen van juni [7 juli] zullen een gemakkelijke wandeling zijn voor Nea Dimokratia (ND), dat op het punt staat een absolute meerderheid te veroveren. De afstand tussen SYRIZA en ND is groter dan verwacht (bijna 10%, een record naar de normen van de verkiezingen van de laatste decennia), en wordt versterkt door de tegenvallende resultaten van SYRIZA op gemeentelijk en regionaal vlak. Tsipras en zijn regering worden duidelijk afgewezen. Een verfijnde analyse toont trouwens aan dat het kiezerspubliek van SYRIZA in 2019 niet veel uitstaans heeft met dat van 2015. Het klopt weliswaar dat SYRIZA, in tegenstelling met de PASOK in 2010, niet ineenstort, want er is geen enkele geloofwaardige tegenstander aan de linkerzijde (in brede zin) van het politieke spectrum. De partij haalt nog steeds aanzienlijke resultaten zowel op nationaal vlak als in sommige volkswijken, maar wordt daar op de voet gevolgd en soms voorbijgestoken door rechts. Maar het 'kwalitatieve' profiel van deze kiezersbasis is niet meer hetzelfde als vroeger. Een blik op de keuzes die de SYRIZA-kiezers maakten tussen de kandidaten voor de Europese lijst is instructief wat dit betreft. Op de zes Europese zetels die SYRIZA behaalde en die bepaald worden door de voorkeurstemmen, is Elena Kountoura, de kandidate die als tweede uit de bus kwam, afkomstig van de nationaal-soevereinistische partij van Panos Kammenos (ANEL, sinds 2015 regeringspartner van SYRIZA tot aan de recente goedkeuring van het akkoord met Macedonië), en ze hanteert een duidelijk nationalistisch en xenofoob discours. De vijfde verkozene, Alexis Georgoulis, is een komiek bekend voor zijn rollen als jeune premier in televisiereeksen; hij was eerst van plan op te komen voor ND. De zesde verkozene ten slotte, Petros Kokkalis, is goed en wel een kleinzoon van 'dokter Kokkalis', arts en minister in de rebellenregering van het Democratisch Leger gedurende de burgeroorlog (en daarna gevlucht naar Oost-Duitsland ) maar is vooral de zoon en erfgenaam van de oligarch Sokratis Kokkalis, die in de jaren 80 zijn fortuin gevestigd heeft in de telecommunicatie, met hulp van zijn banden met Andreas Papandreou. Het huidig electoraat van SYRIZA lijkt steeds meer op het ideologieloze cliënteel van een partij die aan de macht is, dan op dat van een linkse partij. Het is trouwens duidelijk dat hij deels de erfgenaam is van de sociaal-liberale PASOK van de jaren 2000. In de enige vier kiesdistricten waar SYRIZA op kop staat zijn drie de meest emblematische gewezen bastions van PASOK: twee op Kreta en één in het noordwesten van de Peloponnesus nabij Patras, de bakermat van de familie Papandreou.   2. Er is een nieuwe extreemrechtse partij ontstaan, de 'Griekse Oplossing', gedragen door de nationalistische mobilisaties rond Macedonië en de slijtage op Gouden Dageraad. De nieuwe partij haalt heel goede scores in het noorden van Griekenland, waar de mobilisatie belangrijkst was, en komt bijna op gelijke hoogte met Gouden Dageraad (4,1%, resp. 4,8%). Mogelijks heeft extreemrechts aldus een 'presenteerbaarder' gezicht gevonden dan dat van de criminelen van Gouden Dageraad, en kan in de toekomst misschien nieuwe doorbraken realiseren. Een andere verontrustende aanwijzing voor het potentieel van extreemrechts ligt in de score die Gouden Dageraad zou gerealiseerd hebben onder degenen die voor het eerst gingen stemmen, rond de 13% volgens een exit poll.   3. De KKE houdt net stand in vergelijking met de resultaten van 2015 (5,5%) maar verliest stemmen in vergelijking met de Europese verkiezingen van 2014 (6,1%). De resultaten bij de regionale verkiezingen wijzen eveneens op een gevoelige daling tegenover de verkiezingen van 2014, van de orde van 20%. De KKE is een partij waarvan de invloed langzaam maar zeker aan het tanen is.   4. De verrassing bij deze verkiezingen is het onverwachte succes van Varoufakis (3%, mogelijks een Europees verkozene [op een paar honderd stemmen na niet gehaald, NvdV]). Zoé Konstantopulou redt met 1,6% in zekere zin ook de meubels, maar blijft ver van de kiesdrempel van 3%. Het onderzoek van de resultaten van deze twee formaties toont een verspreid electoraat, tamelijk homogeen van samenstelling, met iets hogere scores dan het gemiddelde in de grote steden, zonder hoogtepunten maar ook zonder witte vlekken. Alles bijeen, een verspreide stem van sympathie, gebaseerd op de mediatieke zichtbaarheid van de kopstukken maar zonder organisatorische inplanting. Als de verkiezing van Sofia Sakorafa op de lijst van Varoufakis bevestigd wordt [neen dus] is dat geen slechte zaak. Ze werd in het huidig Europees Parlement verkozen voor SYRIZA, haar naam blijft in het collectief geheugen verbonden met de mobilisaties tegen de memoranda van de jaren 2010-2012. Een mooi resultaat voor Varoufakis, het enige voorlopig, maar het kan goed zijn dat hij vanaf nu in staat is om een belangrijk deel van de 'ontgoochelden in SYRIZA' aan te trekken, vooral op het niveau van de kaders, van personaliteiten, enzovoort. Zijn lijst schijnt het trouwens goed gedaan te hebben onder de jeugd, in ieder geval de gediplomeerden van de middenklasse. Volgens een exit poll onder degenen die voor het eerst stemden zou zijn score rond de 4,5% liggen, meer dan de KKE, die 3,7% zou halen in deze leeftijdsklasse, alhoewel ze over een echte jeugdorganisatie beschikt.   5. Het succes van Varoufakis en het niet oneerbare resultaat van Konstantopoulou maken de nederlaag van Volkseenheid en van Antarsya des te pijnlijker, van de eerste nog meer dan van de tweede, en dat bij een stembusgang waar de druk om een 'nuttige stem' uit te brengen minder speelt dan bij nationale verkiezingen. Deze nederlaag zal zwaar wegen, want deze beide krachten beschikken over netwerken van militanten, in tegenstelling tot Varoufakis en Konstantopoulou die alleen bestaan dank zij de media. Antarsya scoort zeer zwak (0,66%) maar al bij al vergelijkbaar met vroegere stembeurten, Europees of nationaal, altijd tussen 0,85% en 0,64% tussen 2014 en 2015. De belangrijkste mislukking is die bij de gemeenteraadsverkiezingen in Athene, waar twee lijsten zich voorstelden. De SEK (Griekse afdeling van de IST, International Socialist Tendency, geleid door de Britse Socialist Workers Party SWP) presenteerde zich alleen. Beide formaties haalden verkozenen, maar het electoraat van 2014 (rond de 2%) splitste zich in tweeën en het resultaat van jaren militant werk werd te grabbel gegooid.   6. Volkseenheid haalt een beschamend resultaat (0,58%), vooral in vergelijking met de wetgevende verkiezingen van september 2015 (2,9%), het enige vergelijkingspunt voor deze formatie. Er is enerzijds een tegenkanting tegen de persoon van Lafazanis, maar ook tegen de politiek van zijn stroming, een collectieve mislukking van het project van Volkseenheid als dusdanig. Meerdere factoren speelden een rol, die ik hier maar kort kan oplijsten. Er is vooreerst een probleem van de leiding, ook al is het niet correct en deels onfair om de zaak daartoe te beperken. Maar toch moet men toegeven dat Lafazanis als opgebruikt en gediscrediteerd wordt beschouwd, niet alleen omwille van de evidente mislukking om zich op efficiënte wijze tegen de capitulatie van juli 2015 te verzetten, maar ook door de afwijkingen van de laatste tijd. Zo zijn nationalistisch geflirt, in het bijzonder over de Macedonische kwestie, en zijn verschijning op een extreemrechts televisiekanaal, wat tot een interne storm binnen Volkseenheid leidde. We moeten aanstippen dat Zoé Konstantopoulou nog verder gegaan is in deze richting; ze heeft opgeroepen om deel te nemen aan nationalistische bijeenkomsten, iets wat Volkseenheid niet gedaan heeft. Maar men kan niet ontkennen dat deze stellingnamen Volkseenheid aanzienlijk verzwakt hebben en nog meer schade toegebracht hebben aan haar interne samenhang en haar moreel imago bij de militante linkse en antikapitalistische sectoren. Ook pikte het publiek steeds minder de monopolisering van de publieke en mediatieke  verschijning van Volkseenheid in de persoon van Lafazanis, en de weigering van de stroming rondom hem om nieuwe gezichten naar voor te schuiven. De stroming Lafazanis heeft een meerderheid binnen de instanties van Volkseenheid, ten gevolge van een congres gekenmerkt door allerlei ongezonde manoeuvres, en doet weinig moeite om Volkseenheid uit te bouwen als een 'gemeenschappelijk huis' voor alle samenstellende krachten. Dit is des te jammerlijker aangezien de stroming Lafazanis uit verouderende kaders bestaat die voortgekomen zijn uit de splitsing van de KKE in 1991; er heerst een bureaucratische sfeer die weinig openstaat voor de gevoeligheden en praktijken van de sociale bewegingen. Dat had een continu verlies van militante krachten uit Volkseenheid tot gevolg, in het bijzonder na het stichtingscongres van juni 2016. Dat had nog 5000 militanten gemobiliseerd, een aanzienlijk aantal gezien de omstandigheden na 2015. Zeker, Volkseenheid en zijn militanten waren aanwezig bij alle mobilisaties van de laatste tijd, net zoals de militanten van Antarsya, maar men moet toegeven dat de mobilisaties kleinschalig en gefragmenteerd waren. De militanten van Volkseenheid hadden de neiging om het werk op het terrein te verwaarlozen en te vervangen door symbolische acties, of kleine agit-prop initiatieven onder eigen vlag, onder andere in de beweging tegen de huisuitwijzingen. In het bijzonder de stroming Lafazanis liet zich opmerken door dergelijke praktijken.   7. Last but not least hebben zowel Volkseenheid als Antarsya sterk de noodzaak onderschat om geloofwaardige en uitgewerkte alternatieve voorstellen te lanceren, in de waan dat het volstond om de regering SYRIZA af te keuren en op te roepen tot een uitstap uit de euro en de EU. Onder omstandigheden van demoralisering ('There is No Alternative') is een dergelijk discours niet meer dan retoriek die niemand overtuigt. Het ontbreken van een echt project van hun kant liet in het bijzonder aan Varoufakis toe om over te komen als drager van een 'innoverende' en 'sexy' boodschap, daarbij handig de kaart spelend van een gematigde en 'euro-compatibele' oppositie tegenover Tsipras en SYRIZA.   8. Een laatste element dat de dubbele mislukking van de organisaties van antikapitalistisch links bevestigt: hun lijsten bij de regionale verkiezingen kregen scores die weliswaar zwak waren (in het algemeen tussen 1,5% en 2%, soms met uitschieters tot 3% voor Volkseenheid of lijsten door hen ondersteund) maar gevoelig beter dan de scores bij de Europese verkiezingen en vaak met verkozenen in de regionale raden. Zo ook bij de lijsten voor de gemeenteraadsverkiezingen, waar het gaat over een echte militante arbeid en inplanting op het lokale niveau. Dit onderscheid wijst op het (volgens mij onomkeerbare) onvermogen zowel bij Antarsya en meer nog bij Volkseenheid (de enige nieuwe kracht van radicaal links sinds de zomer van 2015) om op nationaal niveau een leefbare politieke kracht uit te bouwen. De toekomst lijkt des te meer gecompromitteerd aangezien enerzijds Varoufakis in staat lijkt te zijn zich op electoraal vlak op te werpen als de figuur van het midden, links van SYRIZA maar 'met mate', en zonder twijfel openstaand voor toenaderingen als SYRIZA naar de oppositie zal terugkeren, en aangezien anderzijds alleen de KKE een militante basis en een electorale geloofwaardigheid blijft behouden binnen radicaal links, maar zich daarbij opsluit in een pathologisch sektarisme, wat haar veroordeelt tot een langzaam (en naar mijn gevoel eveneens onomkeerbaar) aftakelingsproces. Zonder twijfel zal het werk van de heropbouw iets van lange adem zijn, maar ook dringend het begaan van nieuwe paden vereisen. (*)  Stathis Kouvelakis is een Griekse politieke wetenschapper die doceert aan King’s College London. Hij was lid van het centraal comité van Syriza, waar hij een van de leidende figuren van het Links Platform was maar verliet de partij na de capitulatie van Tsipras. Dit artikel verscheen onder de titel Premières notes sur les élections en Grèce op 28 mei 2019 op Contretemps. Nederlandse vertaling door Ander Europa. [spacer size="30"] LEXICON Antarsya: een kleine antikapitalistische organisatie, in 2009 opgericht als fusie van diverse linkse groepen, o.a. delen van de Griekse communistische partij KKE. Antarsya had nooit parlementaire vertegenwoordigers. Akkoord met Macedonië: Na het uiteenvallen van Joegoslavië (1991) werd Macedonië een onafhankelijke staat, de ‘Republiek van Macedonië’, gelegen onmiddellijk ten noorden van Griekenland. Nationalistische gevoeligheden in Griekenland waren tegen het gebruik van de naam Macedonië gekant, want verwijzend naar het antieke koninkrijk met dezelfde naam. Onderhandelingen tussen Athene en Skopje leidden in 2018 tot een akkoord (‘Akkoord van Prespa’), waardoor het land Republiek van Noord-Macedonië ging heten, akkoord dat op 12 februari 2019 van kracht werd. Gouden Dageraad: Griekse gewelddadige extreemrechtse partij die openlijk haar nazistische sympathieën belijdt en raids organiseert op migranten. KKE: de historische communistische partij van Griekenland, opgericht in 1918. Kreeg een groot prestige door haar rol in het verzet tegen de nazibezetting. Gesplitst in 1968 rond het optreden van de USSR tegen de Praagse Lente. Vandaag stelt de KKE stelt zich zeer sectarisch op. Zoé Konstantopoulou: lid SYRIZA, was voorzitter van het Grieks Parlement onder de eerste regering Tsipras, en verzette zich hevig tegen de memoranda. Onder haar impuls werd (o.l.v. de Belg Eric Toussaint, CADTM) een audit van de Griekse schuld georganiseerd. Richtte na de Tsipras-capitulatie een nieuwe partij op. Panagiotis Lafazanis: geboren in 1951, lid van KKE, daarna van Syriza, minister van milieu en energie in het kabinet Tsipras (2015). Behoorde tot de linkervleugel van de partij, verenigd in het ‘Links Platform’. Lafazanis verlaat SYRIZA uit protest tegen de ondertekening van het memorandum met de Troika in juli 2015, en is in augustus 2015 medestichter en leider van de nieuwe formatie Volkseenheid. Memorandum: lijst met dwingende hervormingen (lonen, pensioenen, privatiseringen ...) opgelegd door de Troika (Europese Commissie, Europese Centrale Bank, IMF) aan een lidstaat (Griekenland, Portugal, Cyprus...) als voorwaarde voor het voorschieten van financiële middelen om schulden aan banken te betalen. De ondertekening van het derde memorandum van de Troika in juli 2015 door de Griekse premier Tsipras betekende het eind van het verzet van SYRIZA tegen het Europees bezuinigingsbeleid. Nea Dimokratia: de Griekse conservatieve partij, Europees aangesloten bij de christendemocratische Europese Volkspartij. Van 2009 tot 2015 geleid door Antonis Samaras, onder wiens bewind het eerste en tweede memorandum met de Troika tot stand kwamen. PASOK: de sociaaldemocratische partij van Griekenland, in 1974 opgericht door Andreas Papandreou, in de periode 2004-2012 geleid door zijn zoon Georgios Papandreou, die ook premier was van 2009 tot eind 2011. PASOK haalde in november 2011 43,92% van de stemmen bij de parlementsverkiezingen, in september 2015 was dit nog maar 6,3%. SYRIZA: de ‘Coalitie van radicaal links’, opgericht in 2004 als fusie van verschillende componenten. Vanaf 2009 werd Alexis Tsipras de voorzitter van de partij. Yanis Varoufakis: een Griekse professor economie, werd in 2015 minister van financiën in de regering Tsipras en voerde een tijdlang de onderhandelingen met de Eurogroep over de Griekse schuld. Richtte na de capitulatie van SYRIZA de pan-Europese beweging DiEM25 op, die zich als doel stelt de Europese Unie tegen 2025 te democratiseren. Volkseenheid: zie Lafazanis  

Op de zware nederlaag van radicaal links in Europa zullen we de komende weken, maanden en jaren zeker nog moeten terugkomen, maar dat is blijkbaar niet wat Gabi Zimmer, de fractieleidster van het parlementair radicaal links in het Europees Parlement, de GUE-NGL groep, van plan is. Haar fractie valt terug van 52 zetels (op een totaal van 751) op 39, en dat in een periode die een levend pleidooi is voor 'radicale' verandering. Evenwel blijkt alleen radicaal rechts daarvan te profiteren. Nu kan de GUE-NGL-leiding daar niet als directe en enige verantwoordelijke voor aangewezen worden, evenmin als de Partij van Europees Links (EL) die grotendeels de lijn van de fractie uitdrukt.  Maar de kop in het zand steken is wel het laatste wat in zulk geval moet gebeuren. En dat is wat de fractieleiding doet. In een verklaring daags na de verkiezingen spreekt Zimmer niet van een zware nederlaag, maar beweert ze dat "GUE-NGL sterk gebleven is aangezien kiezers blijven vragen naar maatregelen om de klimaatcrisis aan te pakken en de rechten van mensen te verdedigen, in het bijzonder werkende mensen, vrouwen, vluchtelingen en migranten".  Van radicale struisvogelpolitiek gesproken! Het is zelfs niet zeker dat de zes zetels gewonnen door het Griekse Syriza onder de GUE-NGL vleugels blijven, want Tsipras kijkt steeds vaker richting S&D, de sociaaldemocratische fractie. Pijnlijk voor Zimmer & Co, die ook na de capitulatie van Tsipras en het genegeerde OXI-referendum van 5 juli 2015 doorgaan met Syriza voor te stellen als het brandpunt van het verzet tegen de neoliberale EU. We moeten hopen dat deze verkiezingsuitslag leidt tot een echte bevraging binnen links. Wat is haar verhouding tot het kapitalisme, tot de Europese Unie, tot de euro ? Wat zijn vruchtbare verhoudingen t.o.v. de sociaaldemocratie, de groenen...? Hoe ingaan tegen de aantrekkingskracht van uiterst rechts? De eerste noodzakelijke stap is te erkennen dat de huidige aanpak een grandioze mislukking is. (hm)