Al maanden van tevoren gingen verschillende protestoproepen rond op internet en emaillijsten. In één verklaring verwoordden Duitse studenten hun onvrede als volgt: “Collegeld, bezuinigingen, privatiseringen van universiteiten... in het teken van de ´globalisering`, onder het dictaat van een neoliberale economische politiek wordt Europese onderwijspolitiek in dienst gesteld van de commerciële sector. De wezenlijke beslissingen over (...) onderwijspolitiek zijn reeds lange tijd geen zaak meer van afzonderlijke landen, maar worden, met behulp van internationale handelsverdragen, gedicteerd door economische belangen”. Met het oog op deze ontwikkeling achtten de studenten het dan ook onzinnig, “enkel op nationaal niveau te ageren, daar de belangrijke besluiten met betrekking tot onderwijspolitiek in Brussel door de Europese Unie genomen worden”. Men besluit met de oproep, voorafgaand aan de Eurotop lokaal actie´s te organiseren op scholen en universiteiten, om vervolgens op 14 december naar de grote demonstratie in Brussel te gaan.

Massale protesten
De roep om actie bleef niet onbeantwoord. België, Duitsland, Zweden, Denemarken, Frankrijk, Oostenrijk, Zwitserland, de lijst van landen leek schier oneindig. Roerig was het vooral in de mediterrane landen. Zo werd, volgens informatie van de studenten, in Griekenland op in totaal 15 universiteiten en scholen gestaakt. In Rome gingen op 20 december 100.000 jongeren de straat op om te demonstreren tegen de privatisering van het onderwijs. Indrukwekkende cijfers, maar hét absolute hoogtepunt beleefde de Europawijde campagne in Spanje waar, verdeeld over verschillende steden, meer dan 140.000 studenten staakten. Dat belooft wat voor het komende half jaar, wanneer Spanje het EU voorzitterschap van België overneemt. Spaanse studenten hebben inmiddels al opgeroepen tot massale protesten tijdens de konferentie van Europese onderwijsministers in Salamanca, die halverwege maart plaats zal vinden.

Nederlandse akties
Ook in Nederland gebeurde het nodige. Na jarenlange rust aan het studentenfront werd dit collegejaar reeds in drie verschillende steden aktie gevoerd tegen de commercialisering van het onderwijs. Begin september bezetten Groningse studenten een deel van het academiegebouw uit protest tegen de groeiende invloed van het bedrijfsleven op het hoger onderwijs. Een maand later verwijderde de “Directe Actie Groep van Eurodusnie” een groot aantal reclameborden uit de kantine van de Leidse universiteit en zette deze symbolisch op het vliegtuig naar Qatar, waar één dag later de Wereldhandelsorganisatie bijeenkwam. De door de WTO gepropageerde “liberalisering van publieke voorzieningen” zou tot een “uitverkoop van het onderwijs” leiden, aldus Eurodusnie in een verklaring. In Utrecht tenslotte, maakte aan het begin van de Europawijde aktieweek de groep “Kritische Studenten” op diverse plaatsen op de universiteit reclame-uitingen onleesbaar. Hiermee keerden de studenten zich tegen “een liberaliseringsbeleid zoals dat gevoerd wordt vanuit ondemocratische instituties als de Europese Unie of de WTO”.

´Kritische kanttekeningen`
Naast alle protesten was er ook discussie en kritiek. Een groep Duitse studenten met de naam ´Antinational students at the Humboldt University` stelde in een pamflet dat “het proces dat zich voor onze ogen voltrekt niet enkel kan worden verklaard met een eenvoudige verwijzing naar het ondemocratische karakter van internationale verdragen en instituties zoals GATS en WTO, de verzwakking van de natiestaat of, zoals vooral rechtsen beweren de ´amerikanisering` van het onderwijs”. Men ondersteunt de Europese akties en stakingen, maar vindt tegelijkertijd dat het moment gekomen is om “verder te werken aan en te discussiëren over een radicaallinkse analyse van de ontwikkelingen die plaatsvinden aan onze universiteiten.” Vervolgens wordt kritiek geleverd op het, in de ogen van de ´anti-nationalen`, misplaatste vertrouwen dat sommige studenten zouden hebben in de natiestaat, als hoeder van sociaal rechtvaardig en objectief wetenschappelijk onderwijs: “Het kapitalisme heeft de natiestaat en haar instituten nodig om zijn toekomstige arbeidskrachten te disciplineren”. Maar de kritiek van de studenten gaat nog verder: “Vaak hand in hand met sociaal-democratische ideeën over de ´goede` natiestaat, die haar burgers beschermt tegen ´kwade` kapitalistische belangen, gaat de interpretatie van de huidige herstructurering van het Europese onderwijs als het gevolg van een groeiende dominantie van een ´neoliberaal` angelsaksisch concept van onderwijs over het meer ´sociale` Europese onderwijssysteem”. Een foutieve opvatting, menen de Duitsers. Overigens wordt dergelijke kritiek in steeds bredere linkse kringen gedeeld. De tijdens van abolute amerikaanse hegemonie zijn voorbij, in toenemende mate vormen zich drie imperialistische blokken, elk met hun eigen geopolitieke belangen en strategie: de V.S., de Europese Unie en Japan. In het kader van de met deze ontwikkeling gepaard gaande imperialistische concurrentiestrijd profileert Europa zich als een ´socialer` kapitalisme, tegenover het vermeende amerikaanse roofkapitalisme. Een tactiek die op sommige, vooral gematigdere delen van links haar uitwerking niet mist. Dit Europese sociale gezicht is echter een farce, zo blijkt ook in de wereld van het onderwijs:
“Uit haar strijd met de andere imperialistische blokken van de Verenigde Staten en Japan, volgt de noodzaak van een gedisciplineerder onderwijssysteem. Universiteiten moeten hun staten voorzien van de gewenste kennis en conformistisch personeel, dat specifieke kwaliteiten heeft maar geen brede en kritische vorming.” De antinationale studenten besluiten hun pamflet met de conclusie dat “de huidige ontwikkelingen die plaatshebben op de universiteiten kunnen worden samengevat met twee termen: eerst disciplinering, dan commercialisering. In beide processen werken de natiestaat en kapitalistische bedrijven samen in hun reactionaire offensief, teneinde een van de laatste bolwerken van de linkse beweging te overwinnen.”

Op naar Spanje?
Hoe deze discussie zich verder ontwikkelt zal blijken in het komend half jaar, als de protesten voortgezet worden in Spanje. In Brussel was het vooral zaak enige continuïteit en coördinatie in alle verschillende akties te brengen. Of dit gelukt is?
De opkomst van studenten op de grote dag zelf, de D14 demonstratie in Brussel, viel enigszins tegen. Van een groot studentenblok was geen sprake. Dat is niet zo vreemd, gezien het feit dat aan veel universiteiten de akties en stakingen nog voortduurden. Aan de Freie Universität in Berlijn, ooit een bolwerk van radicaal-links maar tegenwoordig onderworpen aan keiharde bezuiningsmaatregelen en reorganisaties, werd bijvoorbeeld maar liefst acht dagen lang gestaakt. Tot twee keer toe ontruimde de politie een door de studenten als stakingscentrum in gebruik genomen collegezaal. Naar Brussel reizen om te demonstreren was in dergelijke gevallen een onmogelijke luxe.
Daar werden echter op de avond na de demonstratie, tijdens een internationale studentenbijeenkomst, wél besluiten genomen over hoe verder te gaan met de protesten en het in de aanloop naar Brussel ontstane Europese studentenplatform, dat zowel op organisatorisch als op ideologisch gebied nog een zeer los verband is. De vergadering besloot tot de vorming van een werkgroep die een voorstel voor een uitgangspuntenverklaring gaat schrijven. Dit met het oog op de verwachte studentenakties tijdens de verschillende Europese bijeenkomsten en toppen in Spanje. In deze werkgroep heeft overigens een opvallend aantal leden zitting van de Belgische PVDA, een stalinistische partij. In hoeverre de protesten rond ´Brussel` het komende jaar navolging zullen krijgen, en of een gezamenlijk Europees studentenplatform hier een actieve, positieve rol in kan spelen, valt dan ook nog te bezien. Feit is in ieder geval dat na jaren van stilzwijgen een nieuwe generatie studenten is opgestaan, die haar stem verheft tegen de neoliberale omstructurering van het onderwijs.