Het leven van Galileï is een autobiografisch werk. De marxist Brecht voelde verwantschap met de zestiende-eeuwse geleerde die door zijn opvattingen in conflict kwam met de heersende ideologie van het christendom. In de aankondiging van het stuk trekt het Nationaal Toneel de lijn naar de actualiteit verder door: ‘Galileï werd gestopt door een gesloten front dat niet wenste te tornen aan de zekerheden van het bestaande wereldbeeld. Tegenwoordig lijken ontwikkelingen in de wetenschappen, zoals bijvoorbeeld genetische manipulatie en klonen, geen beperkingen te kennen. Er is geen overtuigende tegenstem en daardoor lijken de ontwikkelingen de mensheid te overspoelen en veroorzaken ze onzekerheid.’

Hemel afgeschaft
Galileïs wetenschappelijke bevindingen druisen recht tegen de dominante leer van de kerk in. Volgens het christendom draaide het heelal om de aarde, Galileï moest uit zijn bevindingen concluderen dat het omgekeerde waar is. ‘Vandaag is het 10 januari 1610. De mensheid schrijft in haar dagboek: hemel afgeschaft.’
Door zijn koppige zoektocht naar de waarheid vindt Galileï de kerkelijke inquisitie en haar martelinstrumenten op zijn weg. Reeds de aanblik hiervan brengt de wetenschapper van zijn 'geloof' en hij slijt de rest van zijn leven in stilte.
Het Nationaal Toneel zet Galileï niet als een held neer. Hij kiest voor zichzelf in plaats van voor de waarheid, hij betaalt zijn knechtje slecht en hij onderdrukt zijn dochter door haar dom te houden. De reden voor de geuzenrol die hij door Brecht toebedeeld heeft gekregen in de geschiedenis is het feit dat hij vocht aan de kant van de toenmalige ideologische underdog, de natuurwetenschap.

De actualiteit
Rest de betekenis van Het leven van Galileï voor de actualiteit. Het toneelstuk roept vragen op naar de positie van de wetenschap in de maatschappij. Zijn de huidige ontdekkingen rond genetische manipulatie en klonen te vergelijken met het werk dat Galileï heeft verricht? Nee, waar de laatste vocht voor de waarheid tegen het dominante christelijke denken, handelen gentech-bedrijven enkel en alleen uit winstmotieven. Maar men kan wel beweren dat ook Galileï, zij het in beperkte mate, in dienst stond van commerciële belangen. Het toneelstuk laat zien dat in zijn pogingen zijn ontdekkingen van legitimiteit te voorzien, Galileï genoodzaakt was een concrete toepassing te bedenken voor zijn vondsten. Hierbij handelde het om navigatieinstrumenten die van groot belang waren voor de scheepvaart en de handel over zee. Het leven van Galileï gaat hiermee niet alleen over het conflict tussen de heersende ideologie en de waarheid, maar ook over de interpretatie en het gebruik van deze waarheid. Het geval van Galileï kan geïnterpreteerd worden in de context van de strijd tussen de kerk en het opkomende handelskapitalisme, dat het tegenwoordig nog immer dominerende 'operationalisme', ofwel toepassingsgerichtheid, predikte.

Vervreemding
De filosoof Herbert Marcuse beschreef de doelstelling van het theater van Brecht als volgt: ‘het toneel [moet] de identificatie van de toeschouwers met de gebeurtenissen op de planken verbreken. Niet invoelen en gevoel, maar afstand nemen en nadenken zijn nodig. Het vervreemdingseffect moet deze ontkoppeling teweegbrengen, waardoor de wereld herkend kan worden in haar ware gedaante.’ De Brecht die het Nationaal Toneel op de planken brengt stemt zeker tot nadenken over de rol van de wetenschap in onze samenleving. Maar hij confronteert niet. Hoewel zeer knap gespeeld is dit stuk van het Nationaal Toneel te braaf en te veilig. Op deze manier voldoet deze 'hogere cultuur' alsnog aan het 'u vraagt, wij draaien' principe van de massacultuur. Onder de in grote getale naar de Koninklijke Schouwburg getrokken Haagse bourgeoisie was in ieder geval weinig te merken van een vervreemdingseffect.

Het leven van Galileï, gespeeld door het Nationaal Toneel, nog tot en met 19 mei te zien in onder andere Den Bosch, Arnhem en Zoetermeer. Inlichtingen en speellijsten: 070-3181444 of www.nationaletoneel.nl