Parallel
Welt am Draht is gemaakt door de Duitse regisseur Rainer Werner Fassbinder. Al in 1973. De drie uur durende rolprent werd in dat jaar als tv-serie vertoond. Onlangs zijn de beelden opgekalefaterd en medio 2010 zijn ze door Eye op schijf gezet. De film is nu als dvd bij onder andere de Free Record Shop voor drie tientjes te verkrijgen. Welt am Draht is gebaseerd op een boek van de sciencefiction-schrijver Daniel F.Galouye. Het gaat over de programmeur Fred Stiller die voor een IT-bedrijf met een krachtige computer een parallelle wereld aanstuurt. In die niet van echt te onderscheiden wereld worden experimenten uitgevoerd om het beleid van staat en kapitaal beter te kunnen bepalen. Via een verbinding met veel draden kan de parallelle wereld worden bezocht en gemanipuleerd. Na een bezoek aan wat goeddeels zijn schepping is, raakt Fred Stiller in de war. Is zijn eigen wereld wel zo echt? Of is dat ook een ‘wereld aan draden’? Zijn twijfel wordt door zijn baas en diens klanten, een multi-national en de overheid, als systeembedreigend ervaren en de jacht op hem wordt geopend. Uiteindelijk krijgen ze hem te pakken. Fred Stiller sterft. En ontwaakt tegelijk in een andere wereld. De ware wereld. Of...??
Idee en materie
De vraag naar de echtheid van onze wereld is klassiek. Griekse filosofen bogen zich er in de oudheid al over. In Welt am Draht komen daarom Zeno en Aristoteles aan bod. Voor hetzelfde geld had Fassbinder de 19e eeuwse Duitse wijsgeren Hegel en Karl Marx uit de kast gehaald. Met hun debat over idealisme en materialisme. Over wat nou eigenlijk oorspronkelijk is, het ‘rijk der ideeën’, zoals Hegel meende, of de ‘stoffelijke wereld’ waar Marx van uitging. In de tegenwoordige tijd zijn er nogal wat films gemaakt die zich met dit thema bezighouden. Denk maar aan The Truman Show, The Matrix en heel recent Avatar en Inception. Behalve een thematische overeenkomst tussen deze films en Welt am Draht zijn er belangrijke verschillen. De film van Fassbinder bevat veel minder actie. Weet je bij Inception op een gegeven moment absoluut niet meer wie er nou op wie schiet, bij Welt am Draht draait het meer om psychologische spanning. Waarschijnlijk heeft dit met een verschil in technische mogelijkheden te maken, maar zeker ook met een verschil in tijdgeest. In Welt am Draht komen zijdelings vakbondsacties voor loonsverhoging en tegen gedwongen ontslag als volkomen normale zaken aan de orde. Zo’n sociaal aspect zul je in de andere films vergeefs zoeken.
Document
Ook in andere opzichten is Welt am Draht een document van de zeventiger jaren van de vorige eeuw. De mannen dragen colberts, stropdassen en coltruien, de vrouwen lopen in mantelpakjes. Het meubilair is opvallend oranje en bruin. En er wordt gerookt alsof er levens van afhangen! Het meest opmerkelijk is echter dat het verhaal van deze film in 1973 bedacht kon worden. Het computertijdperk stond immers nog in de kinderschoenen. Alleen wat grote bedrijven en defensie beschikten over enkele knoerten van kasten waarmee wat rekenwerk kon worden verricht. De personal computer, de pc, drong pas acht jaar later langzaam binnen bij gewone gezinnen. Mobieltjes, iPads en Games bestonden nog niet. Internet werd pas twintig jaar later geïntroduceerd. Desalniettemin schiepen Galouye en Fassbinder een digitale wereld waar ruim 35 jaar later schrijvers en regisseurs nog leentjebuur bij kunnen spelen. In die zin is Welt am Draht de ware moeder van alle films over digitale waan en werkelijkheid. Alleen dat verbindingen tegenwoordig vooral draadloos gaan, dat hadden ze nou net nog niet voorzien!
Verademing
Toch is deze dvd de moeite waard. Het tempo is wat traag, maar dat kun je ervaren als een verademing. Het acteerwerk, ook dat van hoofdrolspeler Klaus Löwitsch, is wat stijf, maar uit één van de interviews in de Extra bij de dvd blijkt dat bedoeld om een vervreemdingseffect op te roepen. Het onderwerp en de uitwerking zijn zonder meer boeiend. Zij zouden zo maar, zoals de bijsluiter vermeldt, kunnen bijdragen aan een fundamentele twijfel aan álle systemen.