Op dit moment (zondag 18/7) zijn er al meer dan 183 doden geteld door de verschrikkelijke overstromingen in delen van Duitsland, Nederland en België. In België betreurt men al 27 doden. Honderdduizenden mensen moesten vluchten, hebben alles verloren en blijven voor altijd getraumatiseerd. Anderen hebben niet zoveel ‘geluk’ gehad, er zijn nog veel mensen vermist (1300 in Duitsland) maar de macabere balans zal ongetwijfeld veel, veel zwaarder zijn. Er is enorme materiële schade en dan spreken we nog niet over de impact van vervuiling van water en bodem: door olieproducten, zware metalen, PCB’s, plastic, rioolwater enzovoort.

Zo ziet de klimaatverandering er uit

Het is praktisch zeker dat deze catastrofe een gevolg is van de klimaatveranderingen door de uitstoot van broeikasgassen (voornamelijk veroorzaakt door het verbranden van fossiele brandstoffen). Als het hier om een geïsoleerd geval zou gaan, dan zou men nog kunnen twijfelen. Maar het tegendeel is het geval. Ten eerste, deze uitzonderlijke regens volgen op twee jaren met even uitzonderlijke hittegolven en droogte. De hittegolf van 2020 heeft 1.400 doden gekost in België…

Ten tweede, het feit dat deze zondvloed samenviel met een ongekende en dodelijke hittegolf in Brits Columbia (Canada) is geen toeval: hoogst waarschijnlijk zijn de twee verschijnselen verbonden en het gevolg van een verstoring van de straalstroom rond de Noordpool (sterke winden op grote hoogte rond de pool). Ten derde, de toename van het aantal extreme weerfenomenen (meer krachtige stormen en cyclonen, meer intense hittegolven en koudegolven, meer intense regens, overstromingen en modderstromen…) is onmiskenbaar en ze is zeker het gevolg van de klimaatopwarming die al in het eerste rapport van het IPCC werd voorspeld…meer dan dertig jaar geleden.

De regeringen hebben de waarschuwingen van de weerdiensten genegeerd

De weerkundige diensten van de betrokken landen hadden gezien dat er een ‘koude druppel’ boven onze regio’s hing – dit is een geïsoleerde maar stabiele depressie met koude lucht. Men weet dat hierdoor zware regenval kan ontstaan. Die regens kunnen meerdere dagen aanhouden omdat de depressie zich niet verplaatst. Dan wordt het gevaar nog groter omdat er zich rond de koude lucht een enorme massa warme lucht verzamelt die grote hoeveelheden waterdamp bevat. Die waterdamp draait rond de depressie, condenseert en valt neer als regen. Meteorologen en hydrologen hadden hiervoor gewaarschuwd: er kwam een uitzonderlijke gebeurtenis op ons af. De twee, drie dagen voor het begin van de zondvloed had men kunnen gebruiken om de dreiging te analyseren, noodmaatregelen te nemen, de burgerbescherming en het leger te mobiliseren, de bevolking te waarschuwen, de meeste bedreigde woningen te ontruimen. Dat had de overstromingen niet tegen gehouden maar wel de gevolgen beperkt en vooral mensenlevens gered. De ervaringen in Cuba met cyclonen bevestigt het: preventie maakt een groot verschil. Maar hier gebeurde er niets. De waarschuwingen werden eens te meer (zoals met covid 19) in de wind geslagen. En dat opnieuw om dezelfde reden: de regeringen denken alleen aan de economie, hun prioriteit is de ‘competitiviteit’ van de ondernemingen, ze weigeren in te zien dat de mensheid in het tijdperk van de klimaatcatastrofes is beland.

Een reeks structurele factoren die de toestand verergeren

Een aantal verschillende structurele factoren hebben, naast het ontbreken van enige voorzorg, de omvang van de overstromingen vergroot. Even opsommen: besparingen (met name bij de civiele bescherming en de brandweer); het verharden van de bodem met beton, asfalt tegels en dergelijke (waardoor water niet doorsijpelt); het rechttrekken van beken en het droogleggen van vochtige gebieden die als spons kunnen werken; de toenemende verstedelijking; het beheer van regenwater (dat naar de riolen wordt gestuurd na een passage door zuiveringsstations en zo de waterlopen belast); grondspeculatie (waardoor bouwen in overstromingsgebieden wordt aangemoedigd); het landbouwbeleid (diep omploegen, gebrek aan bodembedekking, verdwijnen van hagen). Al jaren had men de nodige preventieve maatregelen moeten nemen – die moeten nu zonder uitstel worden doorgevoerd om nieuwe drama’s te vermijden. Maar wat een noodzakelijke ‘aanpassing’ wordt genoemd aan de onomkeerbare klimaatverandering mag ons de grond van het probleem niet doen vergeten: het klimaat. We moeten de fossiele brandstoffen achter ons laten en hiervoor volstaat het niet om meer hernieuwbare energie uit te bouwen. We moeten af van het productivistisch kapitalisme, onze manier van produceren, van consumeren en onze band met de natuur radicaal veranderen en dat met een openbaar plan.

Een lening van 2500 euro per gezin is een klap in het gezicht van de slachtoffers

De Belgische regering kondigt een dag van nationale rouw aan, men roept op tot solidariteit en eenheid. Maar door haar verklaringen wordt de bevolking, die zich niet bewust is van de klimaatverandering, in het ongewisse gelaten. De premier heeft het over een ‘uitzonderlijk gebeuren zonder voorgaande’. Maar in werkelijkheid wordt met de opwarming het ‘uitzonderlijke’ de regel, het ‘zonder voorgaande’ wordt gewoon. Hier is de band tussen ‘kennis’ en ‘macht’ duidelijk. Door het uitzonderlijk karakter van de overstromingen te benadrukken zonder over het klimaat te spreken, kunnen de politici het alleenrecht behouden over de beslissingen en hun verantwoordelijkheid ontvluchten. Zo kan het idee van een ‘natuurlijke’ catastrofe  doorgang vinden, terwijl het dat helemaal niet is. Dat discours speelt natuurlijk in de kaart van de klimaatontkenners Maar alle politieke stromingen die nu aan de macht zijn, hebben een zeker belang bij dit discours. Door het over een ‘natuurramp’ te hebben kan men het ontbreken van politieke actie voor het klimaat door de opeenvolgende regeringscoalities onder tafel schuiven. Als de slachtoffers helder en duidelijk zouden weten wat de verantwoordelijkheid is van de regeringen, zou de lening van 2500 euro per getroffen gezin (een beslissing van de Waalse regering) als het zoveelste onrecht en een slag in het gezicht van de slachtoffers overkomen. In plaats van een lening die moet worden terugbetaald, heeft de bevolking recht op een echt herstel, betaald door de bedrijven, de banken en de aandeelhouders die nog steeds blijven investeren in fossiele brandstoffen.

Slachtoffers van overstromingen en droogte in heel de wereld, verenig u!

Naast de dwingende solidariteit van de slachtoffers, moeten er lessen getrokken worden uit deze tragedie. Eerste les: de situatie is ernstig, er valt geen minuut te verliezen. Er moeten dringend krachtige maatregelen getroffen worden om de klimaatcatastrofe een halt toe te roepen, zo niet dan wordt de catastrofe een cataclysme.

Tweede les: we kunnen geen enkel vertrouwen hebben in de regeringen, al dertig jaar lang beweren ze actie te voeren voor het klimaat maar ze hebben praktisch niets gedaan. Of liever, ze hebben veel gedaan: neoliberale besparingspolitiek, privatiseringen, hulp om de winsten van fossiele multinationals zo groot mogelijk te maken en steun aan de agro-business; dat heeft ons aan de rand van de afgrond gebracht.

‘We zitten allemaal samen in hetzelfde bootje’ zeggen de politici. Neen! Zowel in het Noorden als in het Zuiden redden de rijken zichzelf en worden ze nog rijker door de catastrofes waarvoor zij de hoofdverantwoordelijken zijn. De 10% allerrijksten stoten meer dan 50% van alle CO₂ uit. De volksklassen die geconfronteerd worden met zowel het erger  worden van de opwarming als met de groeiende sociale ongelijkheid, betalen de rekening. De armsten betalen twee of drie maal wanneer hen geen andere oplossing rest dan op gevaar van eigen leven te migreren, in de terechte hoop op een beter leven. De klimaatverandering is een klassenprobleem.

Derde les: alle slachtoffers van dit beleid – kleine boeren, jongeren, vrouwen, arbeid.st.ers, inheemse volkeren – moeten zich over de grenzen heen verenigen. Er is geen verschil tussen de armen die in Pepinster of Verviers door het water moeten ploeteren en de armen in Karachi of in Dacca (1/3 van Bangladesh overstroomde in 2020 als gevolg van een door het klimaat ontregelde moesson!). We mogen niet in de val van de regering trappen. Ze wil cynisch van de overstromingen gebruik maken om de mensen zonder papieren, al vijftig dagen in hongerstaking in Brussel, te laten creperen.

‘Tijdelijk overschrijden’ van de 1,5°C, crimineel zwijgen van de EU

De komende dagen zullen we de regeringen met de hand op het hart zien beweren dat de dramatische overstromingen hun wil versterkt om het kapitalisme te vergroenen, dat de EU hierbij de voorhoede vormt en dat alles beter zou gaan wanneer andere landen in de wereld haar voorbeeld zouden volgen.

Vierde les: we mogen ons niet in slaap laten wiegen door dit discours. Groen kapitalisme is een valstrik. Het klimaatplan van de EU zit vol foute oplossingen (bomen planten), trucjes (de uitstoot van het luchtverkeer en maritiem vervoer niet meerekenen), gevaarlijke technologie (opvang en opslag van koolstof, kernenergie, bio-energie aanplantingen op miljoenen hectaren), nieuwe koloniale onrechtvaardigheid ten opzichte van het Zuiden (‘koolstofcompensatie’, belastingen aan de grens van de EU) en nieuwe asociale maatregelen (het betalen van emissierechten op koolstof in de bouwsector en het vervoer, wat door de bedrijven aan de consument zal worden doorgerekend).

In werkelijkheid wil men het onmogelijke: kapitalistische groei laten samengaan met het stabiliseren van het klimaat. Dat is wat niet wordt uitgesproken in het onzinnig project van ‘tijdelijk overschrijden’ van de drempel van 1,5°C opwarming. Dat zou later worden gecompenseerd met een hypothetische technologische ‘afkoeling’ van de planeet. Deze overstromingen in België, Nederland en Duitsland werden door een opwarming van 1,1°C veroorzaakt net zoals de andere catastrofes vandaag overal ter wereld. Men kan zich nu de akelige gevolgen van dit ‘tijdelijk overschrijden’ heel duidelijk voorstellen. Op 10 oktober moet de betoging voor het klimaat een overweldigende golf van steun zijn voor een andere politiek. Een politiek van de gemeenschapsgoederen, van een democratisch en sociaal beleid om aan de menselijke noden te voldoen, een voorzichtige politiek van liefdevolle zorg voor de mensen over alle grenzen heen en voor onze moeder Aarde.