De NS directie heeft de aanval ingezet op de macht van werknemers. Het plan Bestemming: klant lijkt bedoeld om de dienstverlening te verbeteren. Maar als het uitgevoerd wordt zullen er ontslagen vallen, wordt het werk onveilig en saai en het reizen nog minder prettig. De NS-directie wil lokettisten vervangen door automaten en het rijdend personeel steeds hetzelfde traject laten rijden. Machinisten en conducteurs verliezen de afwisseling en hun werk zal minder veilig worden, onder andere doordat ze sneller op de automatische piloot gaan rijden en elke dag met dezelfde, soms agressieve, reizigers te maken hebben, die ze voortaan ook in hun privéleven lastig kunnen vallen.
Tenslotte stellen insiders dat de geplande besparingen op het onderhoud en de aanschaf van nieuw materieel ernstige gevolgen hebben voor zowel de kwaliteit als de technische infrastructuur. Dat is niet goed voor de veiligheid, maar ook niet voor de reiziger. Hun aantal groeit namelijk terwijl er minder treinstellen ingezet worden zodat met minder personeel volstaan kan worden. Volstaan? Vol en staan dus!

FNV denkt mee
Ondertussen zijn de arbeidsomstandigheden bij NS zo slecht dat er meer mensen weggaan dan bijkomen. Ontevreden en agressieve klanten leven zich uit op het personeel, dat toch al op het tandvlees loopt. Het ziekteverzuim ligt boven de 20 procent. Maar de ingepolderde FNV probeert de onvrede niet om te zetten in een offensief tegen de directie. Integendeel, ze denkt met de bazen mee. FNV onderhandelaar Vlek zal flink in de problemen komen als blijkt dat hij in juli 1999 een basisakkoord met de directie heeft gesloten dat de bond met handen en voeten bindt aan de NS-plannen. Het principe akkoord dat daar in februari 2000 op volgde werd massaal door de leden afgestemd, maar Vlek had toen al beloofd af te zien van verdere oppositie. De directie heeft zo de eerste slag gewonnen. Maar dat betekent niet dat de werknemers opgeven. Juist omdat de bond zich niet roert hebben vakbondsleden personeelscollectieven opgericht om zich tegen de plannen te verzetten. Ze laten zich noch door de directie noch door hun eigen bond in de hoek zetten. En dat geeft hoop.

Privatisering
De plannen van NS nemen een voorschot op de toekomst. Paars wil het openbaar vervoer immers verder privatiseren. Het ‘rondje rond de kerk’ is een metafoor voor de opdeling van het spoor in hapklare brokken voor private ondernemers. Het openbaar vervoer wordt opgesplitst in gebieden, waarop vervoersbedrijven zich vervolgens kunnen inschrijven. Na 2005 moet die openbare inschrijving volledig geëxploiteerd zijn. Alleen tijdens die aanbesteding, één keer in de vijf of zes jaar, is er iets van concurrentie te merken. Om die concurrentie aan te kunnen moeten vervoerders bezuinigen op loonkosten en materieel. Vervolgens krijgt zo’n vervoerder voor vijf of zes jaar de garantie dat er geen concurrent komt. In die tijd zijn we dus overgeleverd aan de monopolist, aan de vervoersonderneming die het te doen is om winst en niet om goed en goedkoop openbaar vervoer. In die periode stelt hij de voorwaarden: overheidsgeld erbij, anders gaan er gewoon lijnen uit. Dan is er noch voor de overheid noch voor de reiziger een alternatief. Maar dat heeft de overheid aan zichzelf te danken. Het past niet in het neoliberale denken om transport en mobiliteit als de collectieve verantwoordelijkheid te zien. Maar dat is wel nodig om een goed, goedkoop en veilig openbaar vervoer zeker te stellen. Wie de boel uit handen geeft aan ondernemers is het spoor goed bijster.