In de stad Rabat werd op zondag 4 december 2022 een nationale demonstratie gehouden. De demonstratie, die ongeveer 3.000 mensen op de been bracht onder het motto: 'Samen tegen de hoge kosten van levensonderhoud, onderdrukking en repressie' werd georganiseerd door het Nationaal Sociaal Front, dat verschillende politieke, vakbonds- en mensenrechtenorganisaties verenigt, om de golf van stijgende prijzen en de escalatie van repressie door het regime tegen alle dissidente stemmen aan te klagen. Eric Toussaint interviewde Jawad Moustakbal, lid van ATTAC-CADTM Marokko.

Wat zijn de economische, sociale en politieke redenen voor de mobilisatie in Rabat op 4 december?

Deze nationale demonstratie is de eerste sinds maart 2020, het begin van de pandemie die door de autoriteiten werd aangegrepen om alle vormen van collectieve expressie te verbieden.

De deelnemers aan de demonstratie scandeerden leuzen waarin ze de recente aanvallen op de koopkracht aan de kaak stelden en zich keerden tegen de regeringsleider, de miljardair Aziz Akhenouch, met borden waarop stond: 'Weg met Akhenouch'.

Deze mobilisatie, geïnitieerd door linkse vakbonden en politieke organisaties, die verenigd zijn in het Nationaal Sociaal Front, is een antwoord op de ernstige verslechtering van de levensomstandigheden van de meeste mensen.

Er zijn structurele en conjuncturele oorzaken die de verslechtering van de levensomstandigheden van de meerderheid van de Marokkanen verklaren

De structurele redenen voor de verslechtering van de levensomstandigheden van de meerderheid van de bevolking houden verband met de neoliberale economische keuzes van degenen die ons land al tientallen jaren regeren. Het liberaliserings- en privatiseringsbeleid heeft een lokale elite bevoordeeld rond het 'paleis' die veelal samenwerkt met westerse multinationals om gebieden (water, bosgrond, mijnen, enzovoort) of de meest winstgevende overheidsbedrijven en zelfs strategische en vitale sectoren zoals waterdistributie, energie, onderwijs en gezondheidszorg te monopoliseren.

De openstelling van de grenzen voor goederen, die wordt opgelegd door de neokoloniale vrijhandelsovereenkomsten die Marokko heeft ondertekend, heeft onze economische structuur verzwakt en geleid tot banenverlies in de stedelijke gebieden, terwijl de invoering van een exportgerichte landbouw gedurende een kwart eeuw onze kleine boeren verarmt en onze voedselafhankelijkheid vergroot.

Dit beleid wordt aanbevolen door het IMF en de Wereldbank en naar de letter uitgevoerd door de echte machthebbers: de koning en zijn adviseurs.

Het schuldenstelsel is een centraal element in het opleggen van deze liberale recepten via de voorwaarden die gewoonlijk gepaard gaan met de door onze leiders aangegane leningen.

Deze structurele factoren zijn in de eerste plaats verantwoordelijk voor deze situatie, aangezien ze ook het vermogen van de staat beperken om het hoofd te bieden aan conjuncturele omstandigheden door het budget voor openbare diensten voortdurend te verlagen en onze afhankelijkheid van voedsel en energie te vergroten. Dat maakt ons kwetsbaarder voor prijsschommelingen van producten die essentieel zijn voor onze bevolking en onze economie. Daarbij komen nog de gevolgen van de droogte, die de laatste 20 jaar intenser en frequenter is geworden, in samenhang met de wereldwijde ecologische crisis en de opwarming van de aarde.

De sociale ongelijkheid in Marokko is volgens de laatste rapporten van Oxfam ook de grootste in de regio.

Repressie lijkt het enige antwoord dat de Marokkaanse staat heeft om deze meervoudige crises, die door zijn beleid worden verergerd, te beheersen.

Kunt u de belangrijkste mobilisaties van de afgelopen 12 jaar in herinnering brengen?

De strijd om de verdediging van gebieden (water, land, bossen, enzovoort) is er voortdurend en is nooit opgehouden, vooral in de meest gemarginaliseerde gebieden, die de Franse kolonisator nutteloos Marokko noemde. Die strijd is een antwoord op een nogal gewelddadig proces van accumulatie door onteigening onder leiding van de heersende klassen. Naast deze 'permanente' strijd kunnen we 3 grote mobilisaties onderscheiden:

- 2011: De beweging van 20 februari was de meest massale en langste mobilisatie, met demonstraties met tienduizenden deelnemers in meer dan honderd steden in Marokko. Tegelijk met deze beweging, die meer geconcentreerd was in de grote en middelgrote steden en waarvan de eisen voornamelijk democratisch en politiek waren, ontstonden er in verschillende delen van het land protestbewegingen voor sociale rechten, huisvesting, grond en werk, die profiteerden van het gunstige klimaat dat door de zogenaamde Arabische lente was gecreëerd.

- 2016-2017: de Rif Hirak (protestbeweging):

Op vrijdag 28 oktober 2016 vond een tragisch en dodelijk incident plaats in de stad Al Hoceima, in het noordoosten van Marokko, toen een agent van de staatspolitie de goederen van Mouhcine Fikri, een visverkoper, in beslag nam en in een vuilniswagen gooide. Toen de verkoper wanhopig in de vuilniswagen klom om zijn vis te pakken, 'beval een lokale politieagent de bestuurder van de vuilniswagen om de persmachine te starten en hem te verpletteren', aldus activisten en getuigen. De vrachtwagen verpletterde Fikri, waardoor hij overleed. Deze trieste gebeurtenis leidde tot 10 maanden van vreedzame demonstraties. Die demonstraties mobiliseerden alle inwoners van de stad Al Hoceima en de omliggende steden. Deze beweging, die aansloot bij de beweging van 20 februari door sommige van haar leuzen over te nemen en elk weekend demonstraties en/of sit-ins te organiseren, werd ook gekenmerkt door veel vernieuwingen op het gebied van organisatie, communicatie en betrokkenheid van de breedste lagen van de samenleving via volksvergaderingen in cafés waar de lijst van eisen die de hele regio bestrijkt werd besproken en goedgekeurd, evenals alle aspecten van het leven van de mensen (economisch, sociaal, politiek, milieu, cultureel en sportief).

- 2017-2018: de Hirak (protestbeweging) van Jerada:

Deze beweging ontstond na de samenloop van twee opeenvolgende gebeurtenissen: de eerste was de onderdrukking van een demonstratie tegen de verhoging van de elektriciteitsprijzen en de arrestatie van twee jonge middelbare scholieren. De tweede vond de volgende dag plaats en betrof de dood van twee broers die verdronken op de bodem van een van de geïmproviseerde mijnen die in de buurt van de stad werden gegraven om steenkool te winnen. Sinds de sluiting in 1998 van Charbonnages du Maroc, die drie grote schachten in Jerada exploiteerde, is de bevolking, die volledig afhankelijk was van de mijn, begonnen met het graven van schachten in het omringende bos om de steenkoollagen zelf te exploiteren. Nu hun dood werden op het centrale plein van de stad demonstraties georganiseerd waaraan duizenden vrouwen en mannen deelnamen. De eisen van deze beweging spitsten zich toe op drie belangrijke gebieden: de prijsstelling voor water en elektriciteit, een economisch alternatief en de toepassing van het aansprakelijkheidsbeginsel.

Ook de boycotcampagne van 2018 vind ik interessant om hier te vermelden. Na de liberalisering van de brandstofprijzen en de afschaffing van de subsidies voor bepaalde basisproducten werden in Marokko talrijke spontane pogingen ondernomen om boycotacties te organiseren tegen producten van invloedrijke personen die dicht bij de regering staan. De campagne van 2018 had betrekking op drie merken: het bedrijf Centrale voor zuivelproducten van de Danone-groep, Sidi Ali van Meriem Bensaleh, voormalig voorzitter van de werkgeversbond en het merk Afriquia, dat het grootste deel van de markt voor olieproducten in handen heeft en eigendom is van de huidige regeringsleider Aziz Akhenouch. Hij is een van de rijkste mannen van het continent. Hij vergaarde zijn rijkdom door te profiteren van zijn banden met het paleis. Deze boycotcampagne heeft veel succes en brede sympathie onder de bevolking gekregen, niet alleen op sociale netwerken, maar ook ter plaatse. Dit leidde tot omzetverlies voor de drie bedrijven, waarvan er een paar tot 40 procent van hun omzet verloren en gedwongen werden hun prijsbeleid te herzien. Dat was het geval voor de melkproducten van Danone.

De successen van het Marokkaanse elftal op het wereldkampioenschap voetbal waren niet voldoende om de sociale onvrede te beperken?

Nee, ik denk dat de ontevredenheid er al tientallen jaren is en nog steeds bestaat gezien de economische, sociale, ecologische en culturele onderdrukking waar de overgrote meerderheid van de Marokkanen onder lijdt. Wat het regime vooralsnog heeft weten te smoren zijn de uitingsvormen van deze onvrede. De pandemie heeft de afgelopen twee jaar in het voordeel van het regime gewerkt door een klimaat van wijdverspreide angst te scheppen en de regering een voorwendsel te verschaffen om elke poging tot mobilisatie te verbieden en te onderdrukken.

Het regime heeft de afgelopen jaren ook een repressieve campagne gevoerd. Het begon met de veroordeling van de leiders van de Rif-beweging tot 20 jaar gevangenisstraf! Het ging verder met de veroordeling van de leiders van de Jerrada beweging tot 10 jaar gevangenisstraf en vervolgens van journalisten en youtubers, die werden veroordeeld tot 5 tot 10 jaar gevangenisstraf. Met die veroordelingen is het regime erin geslaagd een klimaat van terreur te scheppen waarin mensen worden vervolgd en veroordeeld voor een eenvoudige Facebook-post, of zelfs voor het aanklikken van de 'like'-knop voor een post die kritisch is over de koning of zijn adviseurs.

Wat de overwinningen van het nationale team op het wereldkampioenschap voetbal betreft, heeft het regime zijn mediamachine in werking gesteld om er het beste van te maken en een zogenaamde nationale eenheid te bevorderen en de massa's in slaap te sussen.

Helaas hebben mensen tegenwoordig een illusoir gevoel van overwinning nodig, gezien de vele mislukkingen en het leed dat ze in alle aspecten van hun dagelijks leven ondervinden.

Maar ik denk dat deze vreugde vluchtig is en dat, zelfs als een voetbaloverwinning erin slaagt de mensen voor een paar dagen hun verschrikkelijke levensomstandigheden te doen vergeten, het gevoel van ontevredenheid en minachting (Hogra) van de arbeidersklasse zal terugkeren. Wat we niet kunnen voorspellen is wanneer dat gevoel van onvrede zich zal uiten in collectieve mobilisaties die opgewassen zijn tegen het geweld van de heersende klassen.

Hoe hoog is de staatsschuld?

Het niveau van de overheidsschuld is steeds verder gestegen, het is sinds 2010 bijna verdubbeld tot meer dan 95 procent van het bbp als we de schulden van door de staat gegarandeerde overheidsbedrijven meetellen. Deze situatie wordt nog verergerd door de gevolgen van de covid-crisis en de droogte die Marokko sinds 2020 treft. Wat de kosten van de schulden betreft, zullen de uitgaven voor de overheidsschuld volgens de ontwerp begrotingswet voor 2023 blijven stijgen tot 9,8 miljard euro in 2023, tegen 8,1 miljard euro in 2022, een stijging met 21 procent.

Hoe heeft de schuldenlast van de arbeidersklasse zich ontwikkeld?

De schuld van de huishoudens steeg van 2020 tot 2021 met 4,8 procent tot ruim 34,6 miljard euro, met een gemiddelde groei van 4,9 procent in de periode 2013-2019.

Meer dan één op de vier ontvangers van een lening heeft een schuldenlast van meer dan 40 procent van zijn inkomen.

De consumentenkredieten, die 35 procent van de in 2021 verstrekte particuliere kredieten vertegenwoordigen, blijven stijgen na de verslechtering van de financiële omstandigheden van de huishoudens sinds de covid-gezondheidscrisis.

Dit artikel stond op CADTM. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.