Kamran Matin is geboren in Oost-Koerdistan en sprak met DIHA over de ontwikkelingen in het Midden-Oosten en de aanvallen van de ISIS bendes op Kobani een kanton in West-Koerdistan, Rojava.

Kamran Matin is professor internationale politiek aan de universiteit van Sussex in Engeland en hij zegt over zichzelf: 'Ik ben in een Koerdische familie in Iran geboren. Als jongvolwassene heb ik de Iraanse revolutie meegemaakt. Die ervaring heeft mijn politieke bewustzijn vormgegeven en het was bovendien een periode van Koerdische autonomie in het Koerdische gedeelte van Iran. Mijn ervaring met de nationale bevrijding van Koerdistan dateert ook uit deze periode. Wat betreft mijn universitaire achtergrond, heb ik als eerste diploma ontwikkelingsstudies gedaan en vervolgens een masters en een doctoraat internationale relaties hier aan de universiteit van Sussex. Op dit ogenblik werk ik aan een artikel over de oorsprong van de huidige crisis in het Midden-Oosten met een nadruk op Irak en Syrië waar de crisis het meest explosief is. Ik hoop dat mijn onderzoek voor dit artikel een gedeeltelijke basis zal vormen voor een breder project over de Koerdische nationale bevrijdingsbeweging.'

Hier volgt het interview met Matin.

Gebruik makend van jouw onderzoek voor dat artikel, kan je ons de context en de historische achtergrond geven over Rojava en hoe het nu wordt aangevallen? Het project heeft een tijdje stilgelegen. Daar, net zoals in andere delen van Koerdistan, heeft het Koerdische nationalisme een lange geschiedenis. De protestbeweging in Syrië werd een burgeroorlog door de repressie van die protestbeweging door het regime van Assad. De Syrische troepen trokken zich terug uit een aantal gebieden waar Koerden wonen, waardoor de Koerdische strijdkrachten en de PYD een soort zelfbestuur hebben ingesteld in de vorm van drie kantons in Efrin, in Ciziri en in Kobani. Het legt sterk de nadruk op deelname van onderop, op een egalitaire genderbenadering en een toename van de deelname van vrouwen op alle niveaus van het sociale, politieke en openbare leven. Het is ook sterk milieubewust, en inclusief in het benaderen van de verschillende taal- en etnische groepen die in deze regio wonen – en die zijn zeer talrijk – alhoewel het telkens om kleine aantallen gaat. Het is duidelijk dat het begrip democratische autonomie de traditionele opvattingen over de natiestaat verwerpt. Het probeert de zogenaamde nationale kwestie te benaderen als deel van het bredere probleem van radicale democratie. Hoewel het de nadruk legt op het recht op zelfbeschikking, wordt de realisatie van dit recht niet beperkt tot het kader van de natiestaat.

Kan je iets meer vertellen over de aanvallen tijdens de recente jaren, op Rojava door al-Nusra en nu door ISIS of Daesh? Waar kwamen die aanvallen vandaan? Het Syrische leger trok zich terug uit deze regio en de PYD organiseerde de kantons. Dit wekte onrust bij de Turkse regering en alle rapporten suggereren dat dit de Turkse regering ertoe aanzette om al heel vroeg radicaal-islamitische krachten in de Syrische oppositie aan te moedigen en van wapens te voorzien om deze kantons  en de Koerdische strijdkrachten als doelwit te nemen. Dit ging steeds verder en bereikte een hoogtepunt met de opkomst van ISIS of IS dat voortdurend de Koerdische krachten heeft aangevallen.

Kobani ligt al 18 maanden onder vuur. Na de doorbraak van ISIS in Irak, hebben ze hun aanvallen op Kobani opgevoerd. Kobani ligt middenin een groot gebied in Syrië en Irak dat door ISIS wordt gecontroleerd. Zonder Kobani zou ISIS een veel minder groot aaneengesloten gebied beheersen. Maar, waarschijnlijk toen de aanval op Kobani eenmaal gestart was, is Kobani een symbolische inzet geworden gezien de snelle overwinningen van ISIS op andere plaatsen. Als Kobani niet kan worden ingenomen, zal dit erg demoraliserend en gênant zijn voor IS. In hun persmededelingen kan men ook zien dat ze over de Koerden en de PKK spreken als over 'murtad', wat in het islamitische discours betekent dat het gaat om moslims die de islam hebben verlaten.

Zou je iets kunnen zeggen over de houding van de VS inzake Kobani? Wat is de bedoeling van de VS?
Ik denk dat de VS de wapenleveringen opgedrongen kregen door hun verwarrende strategie die trouwens volgens Obama een maand eerder niet eens bestond. Volgens mij verwachtten ISIS, de VS en Turkije dat Kobani snel zou vallen. Omdat dit niet gebeurde en de dagen voorbij gingen, werd de regering van de VS in toenemende mate in verlegenheid gebracht door haar passiviteit. En werd onder druk gezet door critici thuis, de republikeinen en anderen. Onder deze bijzondere omstandigheden kon de wereldpers rechtstreeks verslag uitbrengen. Dat deed de Daily Telegraph. En op een bepaald moment werden de VS  als het ware gedwongen te interveniëren. Maar het kon ook opgevat worden als een middel van de VS om druk uit te oefenen op Turkije om een actievere rol te spelen in de coalitie. Turkije wist wat de VS wilden en probeerde Kobani als drukmiddel te gebruiken om aan de VS bepaalde voorwaarden op te leggen. Het droppen van wapens vanuit de lucht en de financiële hulp dwongen Turkije uiteindelijk tot een draai van 180 graden in hun beleid door te zeggen 'wij kunnen het zonder jullie, wees dus niet te overmoedig'. Uiteindelijk hadden de VS dus niet zo veel te kiezen.

Op een bepaald niveau was het heel moeilijk uit te leggen dat men geen hulp gaf aan de PYD. Wat hieruit kan voortkomen is niet vooraf bepaald maar het hangt af van de krachtsverhoudingen, van de specifieke doelstellingen van de VS in hun onderhandelingen met de PYD en van wat de PYD zelf hierin wil en kan bereiken. Ikzelf  geloof  dus niet dat de VS een uitgewerkte strategie hebben. De VS bevinden zich in een onzekere situatie met Qatar, de Saoedi’s en Turkije die elk hun eigen doelstellingen en hun eigen agenda hebben. Zonder hen is het hoogst onwaarschijnlijk dat de VS zouden hebben geïntervenieerd en zonder hun tussenkomst zou de Iraakse regering waarschijnlijk vallen en dat zou de buitenlandse politiek van de VS sinds de inval in Irak volledig bespottelijk maken. De VS bevinden zich dus in een moeilijke situatie en hun steun aan de Koerden betekent niet noodzakelijkerwijze dat er een samenzwering is.

Laten we het over Irak hebben. Heb jij commentaar in verband met de aanval op Shengal (Sinjar) en op het verschijnen van ISIS in Irak, het feit dat ze wapens veroveren? Door welke factoren werd dit mogelijk? 
Ik denk dat die aanval niet onverwacht was. Het feit dat het zwak werd verdedigd door de KRG, de zogenaamde peshmerga's, had te maken met een naïef optimisme van de KRG over ISIS. Zij dachten dat ISIS vooral mikte op de centrale staat Irak en niet bijzonder geïnteresseerd was in een aanval op de Koerdische regio. Toen die aanval eenmaal begonnen was, trokken ze zich terug en alleen de YPG kwam de Yezidi burgers te hulp. Wie ook maar een beetje weet over de ideologie van ISIS en over hun project kan verwachten dat ze een naburige niet-moslim minderheid zouden aanvallen.

Kan je iets zeggen over de huidige situatie in Zuid-Koerdistan? Op militair gebied is de verdediging nu beter. Maar vanwege de zwakke prestatie van de KDP krachten, is de rivaliserende partij, de PUK, nu politiek in de aanval en proberen ze politiek punten te scoren door die zwakke prestatie van de KDP naar voor te schuiven in het bijzonder in de streek van Shengal. In verband met de oorlog in Kobani is de KDP heel stil en passief gebleven. Hoewel ze nu beweren dat ze bij Turkije druk hebben uitgeoefend om hulp te krijgen, hebben ze tot een paar dagen geleden publiekelijk maar heel weinig gedaan.

Hoe zit het nu met Turkije? Waar staat het vredesproces, de hernieuwde militaire acties en de politieke situatie in dat land? Aan de Turkse kant werd het vredesproces nooit ernstig genomen. Er zijn bepaalde hervormingen gekomen maar de echte problemen werden nooit echt aangepakt – bijvoorbeeld de beruchte wet tegen terrorisme die de basis was voor de aanhouding en de gevangenhouding van duizenden Koerdische politieke activisten en ook anderen. Ondanks het feit dat dit een eis was van de PKK, is de situatie van Öcalan in de gevangenis is niet gewijzigd. Er waren dus erg weinig concrete stappen vanwege de Turkse overheid. Maar toch heeft niemand het vredesproces dood verklaard.

Officieel schijnen beide zijden zich in te zetten voor dat vredesproces. Ik denk dat de PKK nu veel zelfverzekerder zijn eisen naar voor zal schuiven vooral als Kobani erin slaagt de IS definitief te verslaan. Dan zal hun positie veel sterker worden. Zeker ook wanneer de PKK erin zou slagen een soort diplomatiek contact met de VS te behouden, waardoor vele Europese landen ertoe zullen kunnen worden bewogen om de PKK te schrappen van de lijst van terroristische organisaties. Dat zou de onderhandelingspositie van de PKK beïnvloeden. In vergelijking met een maand geleden staat de PKK er sterker voor in de vredesonderhandelingen. Voor de AKP zijn er ook de politieke manoeuvres in het licht van de komende verkiezingen. Volgende zomer zijn er algemene verkiezingen en de AKP beschouwt dit als een mogelijkheid om een meerderheid te behalen die nodig is voor een herziening van de Grondwet. Dit zou de weg openen voor een sterk presidentieel regime, ten gunste van de huidige president Erdogan zelf. Hiervoor heeft de AKP de stemmen van de Koerden nodig. We kunnen ons dus voorstellen dat de PKK en ook de BDP, de officiële wettelijke Koerdische partij in Turkije, die officiële plannen van de AKP begrijpen en in die lijn ook handelen.

Welke rol spelen solidariteitsprotesten nu in Turkije, de pogingen om de grens over te steken en ook de explosie van protesten in tientallen steden en de brutale repressie ervan? Kan je dit voor ons analyseren? Deze actieve solidariteit heeft een lange geschiedenis. Toen Öcalan in 1999 gevangen werd genomen was er bijvoorbeeld een massaal protest in Iraans Koerdistan en meer dan 12 mensen werden in een van de Koerdische steden gedood. Er bestaat een sterk gevoel van solidariteit bij de gewone Koerden met Koerdische landgenoten elders. De uiting van een dergelijke solidariteit wordt alleen maar beperkt door concrete omstandigheden. En met de moderne communicatiemiddelen is het organiseren van acties en betogingen veel gemakkelijker dan vroeger.

Kan je iets vertellen over de projecten in Rojhilat (gelegen in Oost-Koerdistan, Iran)? Kan je meer details geven over hoe daarover gediscussieerd wordt? De zusterpartij van de PKK, de PJAK, heeft aangekondigd een nieuwe beweging op te richten met de  naam KODAR, wat staat voor Democratische Maatschappij in het Oosten. Het werd beschreven als een beweging, niet als een politieke partij en lijkt meer op het systeem van het kanton Rojava: een radicale basisdemocratie van onderuit met een brede deelname van de vrouwen en de lagere klassen. Het verschil is dat er in Rojava gebieden zijn die gecontroleerd worden door de PYD. In Rojhilat is het eenvoudigweg een concept dat ze geleidelijk willen verspreiden. Dit heeft als voordeel dat ze op die manier de  bestaande staatsvorm niet rechtstreeks aanvallen en zo de kans hebben een gesprekspartner te zijn van de Iraanse staat. De PJAK heeft verklaringen en brieven gepubliceerd waarbij ze aan de staat Iran voorstellen onderhandelingen te voeren voor een vreedzame oplossing van de Koerdische kwestie. De situatie is daar anders omdat, in tegenstelling tot Syrië waar de PYD de leidende kracht was en nog steeds is, dit in Iraans en Iraaks Koerdistan niet het geval is. Daardoor is de situatie complexer dan in het geval van Syrië en Turkije. In Iran zijn de partijen die niet aangesloten zijn bij de PKK waarschijnlijk globaal progressiever en radicaler dan de KDP en de PUK in Iraaks Koerdistan. Deze partijen zouden zich in principe meer op hun gemak voelen bij de PJAK en de PKK maar er zijn ook belangrijke onderlinge verschillen.

Kan je een algemeen commentaar geven op de huidige mogelijkheden voor de uitbouw van radicale politieke projecten? Kobani is nu een brandpunt van verzet geworden en het laat de mogelijkheid zien dat er een andere levenswijze in het Midden-Oosten kan voortbestaan. Wat is volgens jou de mogelijkheid voor het verspreiden van een radicale democratische autonomie in het Midden-Oosten? Als de Syrische ervaring de slachting door ISIS overleeft, zullen we volgens mij een sterke mogelijkheid hebben voor een model van een democratische ervaring in de regio. In een regio die geteisterd werd door een sektarisch en etnisch conflict, zal het formuleren zelf van dit type project door een plaatselijke kracht die een sterke legitimiteit heeft, uiterst belangrijk zijn. Maar ik twijfel er ook absoluut niet aan dat regionale actoren, in het bijzonder Turkije, alles in het werk zullen stellen om dat te ondermijnen. Er bestaan dus sterke mogelijkheden maar niets gebeurt vanzelf. Uiteindelijk hangt alles af van de bredere krachtsverhoudingen in de regio: de relatie tussen de PKK en de Turkse Staat, de relatie tussen de PKK en de PYD met de KRG, en op dit moment de vraag of de PYD in Syrië de aanvallen van ISIS zal kunnen weerstaan. Op dit moment is het van beslissend belang dat Kobani met succes verdedigd wordt.

Je noemde de sektarische conflicten. Kan je iets meer zeggen over de oorsprong van deze sektarische verdeeldheid in de oorlog in Irak of in Syrië?
De koloniale staten die na de val van het Ottomaanse Rijk werden gevormd hebben bewust de elite van de staat geselecteerd uit minderheden om hen op die manier zwak genoeg te houden zodat ze de koloniale heersers niet ter discussie zouden stellen maar toch ook sterk genoeg om intern de orde te handhaven. In Irak werd de soennitische minderheid door de Britten gekozen als overheersende kracht en in Syrië maakten de Fransen van de minderheid van de alawieten de dominerende kracht. Nadat de koloniale machthebbers verdwenen waren, hadden deze minderheden reeds grote politieke en economische belangen verzameld die ze met geweld zouden verdedigen. Dat geweld nam vanaf het begin steeds de vorm aan van etnische en religieuze twisten. Toch waren deze openlijk sektarische etnische conflicten nooit van dezelfde natuur als we nu zien; de mensen beschouwden de staat niet als een staat met een etnische identiteit, maar als een staat die het doelwit was van hun ontevredenheid.De oorlog in Irak was hier een keerpunt in omdat de VS, geconfronteerd met de opstand van de machteloos geworden Arabische soennieten, bewust dat sektarisme ontplooid en gemanipuleerd hebben toen ze sjiitische milities de toestemming gaven vele delen van Bagdad te zuiveren en ook elders in Irak op te treden. Een groot deel van de mankracht van ISIS zijn geen leden van ISIS maar wel gewone Arabische soennieten uit de regio, zij haten de centrale staat, in dit geval de staat Irak of, in Syrië, het regime van Assad. Eenmaal lid geworden van ISIS, is het voor hen heel moeilijk hierop terug te keren omdat de andere zijde zonder onderscheid die gebieden aanvalt, wat de sjiitische milities op dit moment doen in Irak. Mensen worden lid van ISIS, niet omdat ze extreme salafisten zijn, maar omdat ze echte objectieve bezwaren hebben die ze vertalen in een steun aan ISIS. Als ze eenmaal openlijk steun aan ISIS hebben gegeven, hebben ze alle schepen achter zich verbrand en is er geen weg terug. Ik denk niet dat ISIS sterk sociaal gesteund wordt. Het aantal kaders is ook klein. Maar ISIS bevindt zich in een uitgestrekt gebied waar de bevolking de andere kant zo sterk haat dat ze zich aan de kant van ISIS bevindt en niet aan de kant van de centrale staat.

Dit artikel verscheen eerder op de site van Interntional Viewpoint. Nederlandse vertaling Marijke Colle.