De mineralenovereenkomst tussen Oekraïne en de Verenigde Staten laat zien dat Amerikaans kapitaal graag onbelemmerde toegang wil tot de mineralen van Oekraïne. Het geeft de VS ook meer invloed op de economische en politieke situatie in Oekraïne. Voor Oekraïne zijn er daarentegen geen duidelijke voordelen, ondanks dat het soevereiniteit opgeeft.

Het Oekraïense parlement (Verkhovna Rada) heeft op 8 mei gestemd voor ratificatie van de zogenaamde mineralenovereenkomst. De overeenkomst tussen de regering van Oekraïne en de regering van de Verenigde Staten van Amerika inzake de oprichting van het Amerikaans-Oekraïens Investeringsfonds voor Wederopbouw (hierna de overeenkomst of de ondergrondovereenkomst genoemd) werd op 30 april ondertekend.

Het Amerikaanse imperialisme heeft de kwetsbare positie van Oekraïne gebruikt om een aantal nadelige voorwaarden op te leggen. Hoewel sommige van de meest onderdrukkende voorwaarden (zoals het 'factureren' van al verleende militaire hulp aan Oekraïne) zijn geschrapt, geeft dit de VS nieuwe invloed op de economische en politieke situatie in Oekraïne.

Op dit moment durven zelfs de verdedigers van de overeenkomst niet te zeggen dat de overeenkomst welvaart of stabiliteit voor Oekraïne belooft. Het is gewoon belachelijk dat vertegenwoordigers van een ander land in hun eentje kunnen beslissen over de exploitatie van onze bodem (die eigendom is van het Oekraïense volk). Degenen die van de overeenkomst profiteren zijn het Amerikaanse kapitaal en misschien een deel van de Oekraïense oligarchie, maar niet de Oekraïense werkende bevolking.

Het zou echter verkeerd zijn om de overeenkomst te beschrijven als een onomkeerbare nationale ramp. Oekraïne kan zich nog steeds bevrijden van het koloniale juk en in de toekomst afstand doen van de overeenkomst, als het zich ontdoet van het oligarchische kapitalisme en zijn soevereiniteit herbevestigt.

Met betrekking tot de overeenkomst zijn er vijf belangrijke problemen die in overweging moeten worden genomen:

1) De deal is gebaseerd op ongelijkheid tussen de partijen. De partijen komen overeen om een Amerikaans-Oekraïens wederopbouw-investeringsfonds op te richten in de vorm van een commanditaire vennootschap (hierna 'het partnerschap' genoemd). Qua inhoud biedt het contract aanzienlijk meer voordelen voor de Amerikaanse kant dan voor de Oekraïense kant.

Artikel II van de overeenkomst zet feitelijk de Oekraïense wetgeving opzij. Dat is veelzeggend: het artikel beperkt de mogelijkheid om wetten aan te nemen die de uitvoering van de overeenkomst negatief zouden kunnen beïnvloeden. Artikel III, betreffende de noodzaak van institutionele hervormingen in overeenstemming met 'marktbeginselen', kan worden gezien als een verkapte druk om de neoliberale hervormingen te verdiepen.

Winst uit de overeenkomst wordt vrijgesteld van belastingen (artikel IV) en bedrijven kunnen die winst naar het buitenland overmaken. Mogelijke compensatie voor verliezen (schadevergoeding) wordt alleen genoemd in het kader van de verplichtingen van Oekraïne (artikel V). Alle investeringsprojecten voor het gebruik van de ondergrond of de exploitatie van belangrijke infrastructuurvoorzieningen kunnen worden uitgevoerd na kennisgeving aan het partnerschap (artikel VII). Als Oekraïne aan bepaalde extra verplichtingen jegens de EU moet voldoen, moeten de partijen bij de overeenkomst 'te goeder trouw overleg plegen en onderhandelingen voeren' om hiermee rekening te houden (artikelen VII en VIII).

2) Het voorgestelde model zal leiden tot een verdere verschuiving van de economie naar grondstoffenwinning. De overeenkomst komt er onder meer op neer dat Oekraïne en de VS gezamenlijk natuurlijke hulpbronnen zullen zoeken, exploreren en winnen, en tegelijkertijd zullen proberen investeringen aan te trekken in cruciale sectoren van de economie. Voor Amerikaanse investeerders gaat het vooral om de winning van de natuurlijke delfstoffen van Oekraïne.

Dat zal de mogelijkheden voor wederzijds voordelige samenwerking bij de wederopbouw van de infrastructuur of de ontwikkeling van hoogwaardige technologieën naar de achtergrond verdringen. Sociale kwesties (arbeidsomstandigheden in de winningssector, duurzame ontwikkeling) zijn buiten de overeenkomst gehouden. Vakbonden en milieuorganisaties hebben immers helemaal niet aan de besprekingen deelgenomen.

Het verzoenen van de belangen van de ontwikkeling van de winningsindustrie met sociale prioriteiten zou op lange termijn positieve gevolgen kunnen hebben.

3) De geheime diplomatie maakt de overeenkomst minder geloofwaardig. De definitieve voorwaarden van de overeenkomst zijn tot het laatste moment geheim gehouden, waardoor er geen openbare discussie over kon plaatsvinden. De onderhandelingen en voorbereidingen zijn in het geheim gevoerd en het standpunt van de Oekraïense regering is niet bekendgemaakt. Ook de stemming over de ratificatie van de overeenkomst vond plaats in een ondoorzichtige sfeer en in een mum van tijd.

De Oekraïense bevolking heeft nog steeds geen volledige informatie over de bijlagen bij de overeenkomst (de zogenaamde overeenkomst inzake beperkt partnerschap). Het belangrijkste wetenschappelijke- en deskundigencomité heeft geen oordeel gegeven over het wetsontwerp inzake ratificatie (nr. 0309), omdat niet alle relevante documenten bij de overeenkomst waren gevoegd.

4) De overeenkomst versterkt de veiligheid niet, maar beperkt de soevereiniteit. Tijdens de oorlog zal Oekraïne niet alles krijgen wat het nodig heeft van de VS. Dat blijkt duidelijk uit de verklaringen van Donald Trump. Maar de ondertekening van de overeenkomst bevestigt het idee dat Oekraïne zijn bestaande rijkdom niet meer zoals voorheen zal kunnen gebruiken.

De ondertekening van de overeenkomst is ingegeven door veiligheidsoverwegingen, maar zal in feite op dat gebied niets nuttigs opleveren. De beloofde militaire steun is een illusie (artikel VI verwijst naar de mogelijkheid om wapens over te dragen, waarna de kosten daarvan als kapitaalbijdrage door de VS worden opgenomen).

Het valt echt op hoe voorzichtig ze zijn met hun woorden over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne: er wordt zelfs geen melding gemaakt van de erkenning van de bijdrage van Oekraïne aan de handhaving van de internationale vrede door het tegengaan van de Russische agressie.

5) De overeenkomst is een gevolg van het onvermogen van de neoliberale autoriteiten [in Oekraïne] om middelen te mobiliseren. Oekraïne is juist uit angst voor nationalisatie van strategische industrieën, invoering van een progressieve belastingregeling en bestrijding van de schaduweconomie gedwongen zijn toevlucht te nemen tot riskante manieren om investeringen aan te trekken.

De ondertekening van een onevenwichtige overeenkomst over toekomstige samenwerking is Oekraïne opgedrongen omdat het zich moet beschermen tegen de invasie van Poetin. De overeenkomst is uiteindelijk een logisch gevolg van het feit dat de Oekraïense autoriteiten [in 2024] hebben voorgesteld om de bodemschatten te exploiteren om tegen eind 2024 buitenlandse middelen te verkrijgen. De chantage door de Amerikaanse regering tijdens de onderhandelingen over de overeenkomst laat zien hoe moeilijk het zal zijn om dat proces in de door Oekraïne gewenste richting te sturen.

De belangrijkste lessen die we uit de huidige situatie moeten trekken, zijn de volgende: de context van de overeenkomst zal objectief bijdragen aan het wegnemen van illusies over de aard van het Amerikaanse imperialisme, en het idee dat het Oekraïense volk alleen op zichzelf moet vertrouwen, zal nog sterker worden.

De mineralen van Oekraïne kunnen ten goede komen aan de bevolking, maar daarvoor moeten de autoriteiten een sociaal-economisch model invoeren waarin de staat de economie controleert en de rijkdom herverdeelt over de verschillende sociale lagen.

Op het gebied van internationale samenwerking zijn er kansen om gelijkwaardige relaties op te bouwen met de Europese landen, die er zelf ook belang bij hebben dat Oekraïne sterk en beschermd is.

Vitaliy Dudin is lid van Sotsialnyi Rukh (Sociale Beweging). Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd in het Oekraïens op Соціальний рух. Licht gewijzigd door de auteur.

Dit artikel stond op Links. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.