Dissent publiceerde een interessant dossier over de crisis in Venezuela. Wij vertaalden de inleiding bij dit dossier dat bgint met de constatering: de wederopbouw van links kan alleen beginnen met een openhartige verslaglegging van waar regeringen die zeggen deel uit te maken van links hebben gefaald.

In januari 2019 begon een nieuwe fase in de jarenlange crisis in Venezuela. De toen relatief onbekende voorzitter van de Nationale Vergadering, Juan Guaidó, verklaarde dat de presidentsverkiezingen van 2018 illegaal en ongeldig waren en dat hij volgens de grondwet de president van het land was. Nicolás Maduro, die de overwinning in die verkiezingen had opgeëist en nog steeds de touwtjes in handen heeft, bleef onbewogen. Guaidó was in staat om veel mensen te mobiliseren in de straten en in buitenlandse hoofdsteden. De Latijns-Amerikaanse landen van de Lima-groep, de Verenigde Staten, Canada, Australië en veel Europese landen erkenden hem als de rechtmatige president van Venezuela. De regering-Trump steunde de verandering en dat was geen verrassing; Senator Marco Rubio van Florida, die het beleid van de regering leek te leiden, twitterde foto's van een bebloede Muammar Kadhafi en een gevangengenomen Manuel Noriega te midden van oproepen aan Maduro om af te treden.

In de maanden daarna lijkt de aanspraak van Guaidó op het leiderschap tot stilstand te zijn gekomen. Hij riep het leger afgelopen april op om zich bij hem te voegen in een opstand en kreeg weinig respons. De overgrote meerderheid van de strijdkrachten en het staatsapparaat bleef achter Maduro staan. De regering-Trump was gefrustreerd dat het geen gemakkelijke overwinning was geworden. In januari 2020 werd Guaidó fysiek belet om de Nationale Assemblee binnen te gaan. Hij schreeuwde naar een lid van de Nationale Garde die hem in de weg stond: 'Jij beslist niet wie er binnen mag!' Hoewel hij en zijn aanhangers uiteindelijk binnen zijn gekomen en een stemming hebben gehouden, bekleedt Guaidó nu twee betwiste posities: voorzitter van de Nationale Assemblee en president van het land. Guaidó vertrok vervolgens voor een internationale tournee, waarbij hij in februari 2020 een toespraak hield tijdens de State of the Union in de VS, waar hij van beide partijen applaus kreeg. Maar het bezoek droeg ook bij aan de indruk dat zijn politieke basis buiten Venezuela ligt. Met een resultaat in de peilingen in Venezuela van 38 procent (hoger dan de ongeveer 10% van Maduro, maar meer dan twintig punten lager dan de piek), is zijn afhankelijkheid van de inspanningen van de Verenigde Staten om het regime te veranderen steeds een kwetsbaar punt geweest.

De presidentiële crisis in Venezuela heeft geleid tot twee tegenover elkaar staande kampen die de zaken in volstrekt verschillende termen zien. Figuren als Rubio en Elliott Abrams hanteren een anti-totalitair kader voor de situatie en concluderen dat zij aan de kant van het recht staan en werken aan het verjagen van een dictator. (Abrams, de speciale gezant van Trump voor Venezuela, was een belangrijk figuur in de illegale oorlogen van de regering-Reagan in Midden-Amerika in de jaren tachtig van de vorige eeuw, die hij in vergelijkbare termen bekeek). Voor politiek rechts maakt Venezuela een crisis van het socialisme door, duidelijk en eenvoudig.

Aan de andere kant zien veel mensen van internationaal links, vertrekkend vanuit een anti-imperialistisch gezichtspunt, dat de VS weer een linkse regering in Latijns-Amerika probeert te verwijderen en hebben zich tegen dergelijke acties gekeerd. Maar is het mogelijk om dit te doen zonder de regering van Maduro te verdedigen? Anti-imperialisme moet een kernbeginsel van links blijven; maar door de situatie in Venezuela wordt een groot vraagstuk aan de orde gesteld, want het is duidelijk dat Maduro de anti-imperialistische verplichtingen van links aangrijpt om zichzelf in de rol van een eenentwintigste-eeuwse Salvador Allende te plaatsen. Dat stelt Maduro in staat om zijn deel van de verantwoordelijkheid voor de economische crisis, de binnenlandse onderdrukking, de corruptie in de overheid en de verstrengeling met criminele netwerken aan de kant te schuiven. Sommigen op links - maar lang niet iedereen - hebben Maduro’s regering verontschuldigd door de huidige omstandigheden veel meer toe te schrijven aan krachten van buitenaf dan op grond van de volgorde van de gebeurtenissen te rechtvaardigen is. Wat voor antwoord kan links dan bieden op de situatie van Venezuela?

Dit is een vraag die de meningen heeft verdeeld, niet alleen in het afgelopen jaar, maar ook in de afgelopen decennia. Nog geen decennium geleden werd Venezuela door velen ter linkerzijde vaak verdedigd als een inspirerend model, het eerste land dat zichzelf socialistisch verklaarde sinds de val van de Sovjet-Unie. Het anti-imperialisme van Hugo Chávez sloot aan bij de stemming van linkse partijen over de hele wereld tijdens het actieve imperialisme van de regering van George W. Bush. (Velen grinnikten mee toen Chávez in 2006 in de Verenigde Naties, een dag nadat Bush dat had gedaan, sprak en verklaarde: 'Gisteren kwam de duivel hier... en het ruikt nog steeds naar zwavel.') Toen Chávez in de reguliere berichtgeving vaak als autoritair of dictatoriaal werd beschreven, wees de analyse ter linkerzijde juist vaak op zijn verkiezingsoverwinningen. Armoede en ongelijkheid namen sterk af, de oppositie was verward en ineffectief, Chávez werd echt op grote schaal bewonderd en een vernieuwing van een stervend systeem was absoluut noodzakelijk.

Hoewel Chávez ontegenzeggelijk een aantal autoritaire kenmerken liet zien, betoogde links dat het vooral van belang was wat er in Venezuela op basis niveau gebeurde. Toen Chávez in 2013 stierf, schreef bijvoorbeeld Greg Grandin openhartig in The Nation: 'Ik ben wat ze noemen een nuttige idioot als het gaat om Hugo Chávez, al was het maar omdat de basisorganisaties die volgens mij steun verdienen in Venezuela hem tot het einde bleven steunen.' Grandin erkende de persoonlijke tekorten van Chávez en van de regering-Chávez, maar het waren de sociale bewegingen die 'tot de conclusie leidden dat Venezuela misschien wel het meest democratische land op het westelijk halfrond is'.

In de loop van het presidentschap van Chávez namen steeds meer Venezolaanse intellectuelen afstand van zijn regering en namen ze kritische standpunten in. Ze werden grotendeels vervangen door ideologische aanhangers van buiten Venezuela, die de realiteit van het land niet per se dagelijks meemaakten. Een buitenlandse correspondent die in Caracas was gestationeerd, bekende mij persoonlijk dat bezoekers uit zijn land Venezuela bezochten, de problemen zagen en vervolgens naar huis terugkeerden om ze te ontkennen. De regering besteedde aanzienlijke middelen aan het creëren van een verhaal over haar eigen succes, voor zowel binnenlandse als internationale consumptie.

Na de dood van Chávez kwam de economische en sociale crisis in een stroomversnelling. De economie van Venezuela is de afgelopen vijf jaar met meer dan de helft gekrompen. (Ter vergelijking: de Amerikaanse economie kromp tijdens de Grote Depressie met 30 procent  en de Cubaanse economie  in de vier jaar na de ineenstorting van zijn belangrijkste beschermheer, de Sovjet-Unie, met 33 procent). Het ontbreekt boeren aan brandstof om gewassen te oogsten en op de markt te brengen. Terwijl het land fysiek gevaarlijk blijft, is zelfs de criminaliteit op het gebied van onroerend goed gedaald: mensen hebben geen geld en winkels hebben geen goederen. 'Omdat de munt niets waard is, heeft het geen zin om banken te beroven,' merkt een doorgewinterde misdaadverslaggever op.

Samen met de economische ineenstorting is er een toename van de politieke repressie. In een VN-rapport, geschreven door de voormalige president van Chili, Michelle Bachelet - wiens vader werd gemarteld door de dictatuur van Augusto Pinochet en in 1974 stierf aan een hartaanval - wordt melding gemaakt van duizenden martelingen en buitengerechtelijke executies door staatsveiligheidsdiensten, buitensporig geweld tegen demonstranten en een algemene omgeving van intimidatie van tegenstanders van de regering. Veel van de technieken die worden gebruikt om politieke gevangenen te straffen, waaronder verstikking, gesimuleerde verdrinking en seksueel geweld, werden ook door de regering van Pinochet gebruikt. 'Weinig mensen dienen klachten in uit angst voor represailles en gebrek aan vertrouwen in het rechtssysteem', zo blijkt uit het rapport.

Hoewel er in 2019 sprake was van een lichte economische stabilisatie in Caracas, met goederen die terugkeren naar de winkelrekken en een feitelijke dollarisering van de economie, is het platteland verlaten. De arme en rurale Venezuelanen dragen de zwaarste last van de crisis en miljoenen mensen hebben het land verlaten, waardoor er een regionaal vluchtelingenprobleem is ontstaan. Bijna iedereen erkent dat de regering van Maduro rampzalig is geweest; een minderheid geeft nog steeds de voorkeur aan haar boven de beschikbare alternatieven. Maar als links in Venezuela opnieuw wordt opgebouwd, zal dat onafhankelijk van een in diskrediet geraakte en zeer impopulaire regering moeten gebeuren. Het zal gebeuren via basisorganisaties die al voor het Chavisme bestonden en die het Chavisme zullen overleven. Het zal moeten gebeuren in een context die de openbare veiligheid garandeert en vrije en eerlijke verkiezingen mogelijk maakt, waardoor een herschikking van de politieke orde mogelijk wordt die de ondemocratische elementen van de huidige coalities marginaliseert. En degenen die zich buiten het land bevinden, moeten het volk dat zich met dat project bezighoudt, steunen in plaats van de staat of de imperialistische belangen die dat project opeisen.

Dit dossier geeft de standpunten van drie linkse denkers, over hoe links de huidige crisis in Venezuela moet benaderen en hoe het verder moet gaan.

Jeffery R. Webber geeft een gedetailleerde beschrijving van de klassensamenstelling van de regering-Maduro en argumenteert tegen de makkelijke constatering dat de oppositie van de hogere klasse zich tegen de regering van het volk keert. Het gaat volgens Webber over verschillende fracties van de elite die strijden om de controle over de staat en als gevolg daarvan wordt de crisis beter begrepen als een crisis van het renteniers-kapitalisme dan een crisis van het socialisme.

María Pilar García-Guadilla, een expert op het gebied van basisorganisaties in Venezuela, kijkt naar de ervaring van de participatie van het volk en de economische organisatie van basisorganisaties. Hoewel het Chavisme probeerde om basisorganisaties te steunen, probeerde het ook om ze te controleren. Binnen het Chavisme was er zowel een horizontaal project, dat basisorganisaties opbouwde, als een verticaal project, dat hen aan de staat bond. Uiteindelijk is deze laatste tendens overweldigend gebleken. Het verlangen naar controle door de staat heeft de beweging verzwakt, waardoor er concurrentie ontstond over staatsmiddelen waar solidariteit de leidraad zou moeten zijn.

Pablo Stefanoni beschouwt de internationale dimensies van de crisis als een waarschuwing dat ontkenning van wat zich in Venezuela afspeelt een regionaal probleem voor links oplevert. Rechts kan zijn eigen democratische tekort verdoezelen door bangmakerij over Venezuela en de mensen zijn terecht bang voor herhaling van die ervaring. Deze dynamiek heeft bijgedragen aan de staatsgreep in Bolivia in 2019, waar het besluit van Evo Morales om te streven naar een vierde ambtstermijn door middel van verkiezingen die gekenmerkt werden door meldingen van  onregelmatigheden, geleid heeft tot zijn ontslag onder militaire druk. De regering die hem heeft vervangen vertegenwoordigt een angstaanjagende draai naar rechts.

De wederopbouw van links kan alleen beginnen met een openhartige verslaglegging van waar regeringen die zeggen deel uit te maken van links hebben gefaald. Links hoeft de kritische kaders van degenen die onze waarden niet delen niet te accepteren, maar we moeten wel onze eigen waarden ontwikkelen.

Patrick Iber is assistent-professor geschiedenis aan de Universiteit van Wisconsin. Hij is de auteur van Neither Peace nor Freedom: The Cultural Cold War in Latin America, Harvard University Press, 2015.

Dit artikel verscheen op DissentMagazine. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.