Tirso Cruz, een vakbondsactivist, liep op 17 maart samen met zijn broer en vader op straat toen hij werd doodgeschoten. Zijn aanvallers, een tweetal, reden op een motorfiets en droegen bivakmutsen. Na Cruz met negen kogels uit een automatisch geweer doorzeefd te hebben, reden de moordenaars rustig weg, voorbij een legerpost die zo'n honderd meter verderop lag. De soldaten deden niks en negeerden het geroep om hulp. Cruz is één van de vele linkse activisten die de afgelopen jaren zijn vermoord. Sommigen werden net als hij op straat neergeschoten door moordcommando's, anderen verdwenen spoorloos.

Schnabbelende soldaten
Politieke moorden waren in het verleden schering en inslag op de Filippijnen, zowel tijdens de Marcos-dictatuur als daarna. De huidige Filippijnse regering, van president Gloria Macapagal Arroyo, laat zich er echter op voorstaan een keurige democratie te zijn. Op papier klopt dit; de Filippijnse staatsinrichting kent een scheiding der machten, er is een onafhankelijke commissie voor mensenrechten en de regering heeft een reeks verdragen ondertekend die de mensenrechten moeten garanderen. De werkelijkheid is anders. De Filippijnse regering overtreedt met grote regelmaat haar eigen wetten, om oppositionele bewegingen tot zwijgen te brengen. Daarnaast is de overheid notoir corrupt. Zo zijn er gevallen bekend van politieagenten en soldaten die bijklussen als leden van de knokploegen van grootgrondbezitters en andere machtigen.
Maar wat er nu aan de hand is in de Filippijnen, gaat verder dan het gebruikelijke geweld veroorzaakt door corruptie en lokale potentaten. Advocaten voor Advocaten, een belangenvereniging van - inderdaad - advocaten, spreekt in een rapport van een terugkerend patroon. Op uitnodiging van Filippijnse collega's deed de organisatie onderzoek naar de moorden op mensenrechtenadvocaten en rechters. Het slachtoffer wordt in veel gevallen eerst door het leger gebrandmerkt als lid van een 'communistische frontorganisatie' of als sympathisant van de ondergrondse CPP. Deze mao-stalinistische partij voert al meer dan dertig jaar een guerrillaoorlog tegen de Filippijnse staat. Op de 'veroordeling' volgen dreigementen en surveillance door het leger. Bijna alle moorden zijn hit-and-run aanslagen door een team op een motor. In verschillende gevallen wijzen getuigen politieagenten en soldaten aan als de moordenaars. Van een serieus politieonderzoek is nooit sprake.
Volgens de mensenrechtenorganisatie Karapatan hebben er sinds het aantreden van Arroyo in 2001 al meer dan 700 politieke moorden plaatsgevonden. De Filippijnse politie houdt het op 107, maar zag zich onder druk van de publieke opinie gedwongen een speciale 'taskforce' op te richten. Deze taskforce moet de moorden onderzoeken. Tegelijkertijd maakt zij deel uit van dezelfde politie die vaak wordt beschuldigd een aandeel in de moorden te hebben. Getuigen zijn in veel gevallen bang om naar de politie te stappen. Progressieve organisaties wantrouwen de sterke arm evenzeer. Tot nu toe heeft er nog geen enkele veroordeling plaatsgevonden.
Het systematische karakter en het grote aantal moorden duidt erop dat er geen sprake is van een reeks incidenten, maar van weloverwogen beleid van de overheid. Dit is ook de conclusie die Amnesty International trekt. De mensenrechtenorganisatie omschrijft de moorden in een rapport als 'een patroon van politiek gemotiveerde executies die plaatsvinden in de bredere context van een voortdurende campagne tegen rebellen'. Veelbetekenend was ook Arroyo's recente lof voor generaal Jovito Palparan voor zijn aandeel in de strijd tegen de rebellen. Onder de bevolking staat hij bekend als 'de slager' vanwege het grote aantal moorden in de provincies waarover hij de scepter zwaaide. Over de moordaanslagen verklaarde Palparan dat ze 'behulpzaam' zijn in de strijd tegen de opstandelingen. Dergelijke uitlatingen creëerden een storm van kritiek maar Palparan kon rekenen op een medaille en promotie.

Onderhandelingen opgeschort
In een poging de toenemende instabiliteit van haar regering te boven te komen, neemt Arroyo steeds meer haar toevlucht tot repressie. Zo tracht zij de critici de mond te snoeren. De crisis brak uit toen in juni vorig jaar de zogenaamde 'Hello Garci' opnames opdoken. Daarop is te horen hoe Arroyo, in de periode dat de stemmen van de verkiezingen van 2004 geteld werden, belt met de voorzitter van de kiescommissie, Virgilio Garcillano, om zich ervan te verzekeren dat ze zal winnen. Sindsdien eist de oppositie het vertrek van Arroyo en probeert zij een 'impeachment' procedure tegen haar te starten.
De crisis bereikte afgelopen februari een hoogtepunt toen Arroyo korte tijd de noodtoestand afkondigde. De communistische CPP zou samen met rechtse, nationalistische militairen een coup voorbereiden. Het toch al niet vlottende onderhandelingsproces tussen regering en CPP heeft sindsdien nog meer schade opgelopen. Zo heeft de regering de immuniteit van de CPP-onderhandelaars opgeschort. De CPP zwoer daarop het 'fascistische US-Arroyo regime' ten val te brengen en voerde de aanvallen door haar gewapende tak, het New People's Army, op.
De CPP is een schaduw van wat ze was tijdens de Marcos-dictatuur, maar na een periode van splitsingen en neergang groeit de organisatie nu weer. De partij heeft op dit moment meer dan 10.000 guerrillero's onder de wapenen en is staatsvijand nummer één. Maar ook tussen de regering en andere oppositiegroepen lopen de spanningen op. Afgelopen juni vonden er schermutselingen plaats tussen paramilitaire milities en het Moro Islamic Liberation Front. Het MILF is een guerrillabeweging die strijdt voor een onafhankelijk islamitisch thuisland voor de moslimminderheid op Mindanao, het zuidelijke eiland van de Filippijnen. Volgens Mohagher Iqbal, onderhandelaar namens het MILF, toonden de gevechten aan dat “de regering Arroyo geleidelijk overgaat van een vredes- naar een oorlogspolitiek in Mindanao”. Ook de Filippijnse sectie van de Vierde Internationale, de Revolutionary Workers Party of Mindanao, die een defensieve gewapende tak onderhoudt, heeft haar onderhandelingen met de overheid opgeschort. Dit was een reactie op de bekendmaking van de regering begin juli dat zij 'binnen twee jaar' de communistische opstand zou beëindigen. Ook andere militaire operaties, zoals de gedwongen evacuatie van hele gemeenschappen en de bezetting van 'verdachte' dorpen, zijn in frequentie toegenomen.

Amerikaanse steun
Deze staatsterreur is Arroyo's versie van de war on terror. Eerder werd de Abu Sayyaf, een splintergroepering die meer overeenkomsten vertoonde met een ordinaire kidnap-bende dan met een guerrillaorganisatie, als een 'terroristische dreiging' bestempeld. Nu krijgen ook andere doelwitten van de regering dat etiket opgeplakt.
Het zwartmaken en terroriseren van de oppositie heeft niet enkel tot doel Arroyo in het zadel te houden. Bobby Tuazon, een journalist bij het alternatieve Filippijnse weekblad 'Bulatlat', wijst erop dat de militaire top bekend staat om haar corruptie. De aanhoudende staat van oorlog rechtvaardigt de grote budgetten waarover het leger, en daarmee ook zijn corrupte bevelhebbers, kan beschikken. Bovendien biedt het ambitieuze officieren de kans op een plekje in de schijnwerpers.
En, last but not least, de onverbiddelijke houding van Arroyo tegenover de linkse oppositie doet het goed bij haar belangrijkste bondgenoot, de Verenigde Staten. Arroyo mag dan in de ogen van een meerderheid van haar eigen bevolking alle politieke legitimiteit verloren, ze kan nog steeds rekenen op Amerikaanse steun. Behalve haar rol in de 'war on terror' heeft Arroyo zich ook geliefd gemaakt met haar neoliberale economische beleid. In 2005 bedroeg de totale schuld van de Filippijnen meer dan 50 miljard euro. Ruim 30 procent van het overheidsbudget werd besteed aan rentebetalingen. De economische misère voedt het geweld op de Filippijnen.

People Power?
Van de regering Arroyo valt geen vrede te verwachten. Daarvoor heeft deze teveel belang bij het voortduren van de vijandelijkheden. Een andere regering is nodig. Direct na het bekend worden van de 'Hello Garci' tapes waren de verwachtingen hierover bij Filippijns links hooggespannen. Velen hoopten dat de onvrede gekanaliseerd kon worden in een massaal oproer in de trant van de eerdere 'People Power' revoluties die Marcos en president Joseph Estrada ten val brachten. Tot nu toe blijven de protesten echter beperkt. Veel Filippino's zijn gedesillusioneerd en steken hun energie liever in hun dagelijkse beslommeringen dan in actievoeren voor de zoveelste revolutie. Bovendien: tijdens de betogingen tegen Marcos en Estrada daalde confetti neer; kantoorklerken strooiden vanuit de ramen papiersnippers uit over de protestmarsen. Dit keer ziet de middenklasse geen alternatief voor Arroyo.
Ook links is verdeeld. De CPP volhardt in haar vijandige houding tegenover de rest van links. Haar troepen hebben al verschillende keren andere linkse activisten aangevallen. De door de CPP geleide 'nationaal-democraten' hebben zich in de Bagong Alyansang Makabayan, Bayan of 'Nieuwe Patriottische Alliantie' verenigd met vertegenwoordigers van de elite, zoals voormalige vertrouwelingen van Marcos en supporters van Estrada.
Daarnaast is Labang ng Masa, Strijd van de massa's, gevormd. Veel organisaties die hierin verenigd zijn, komen voort uit splitsingen binnen de CPP en de nationaal-democratische beweging. Zij komen op voor een programma dat niet alleen een einde aan Arroyo's regime voorstaat, maar ook onmiddellijke sociaal-economische hervormingen. Op hen rust de zware taak om een alternatief voor Arroyo en andere zogenaamde 'trapo's', traditional politicians, te vormen en de Filippijnse bevolking hiervoor te mobiliseren.

Andere artikelen:
Filippijnen
24-09-2005 Doorgaan, al gaat alles wat bloeit kapot
03-08-2005 Activisten op maoïstische dodenlijst
22-07-2005 Revolutionair links op de Filippijnen
01-07-2003 Stop moorden in de Filippijnen