Opmerkelijk is de laatste tijd het aantal films over sterke vrouwen. Al eerder wees ik in Grenzeloos op Les Gardiennes, over vrouwen in de Eerste Wereldoorlog, en op De Dirigent, die hele mooie film van Maria Peters over de strijd van Antonia Brico om als dirigente geaccepteerd te worden. Inmiddels zijn er weer wat films bijgekomen waarin het emancipatiethema is verwerkt. Een voorbeeld daarvan is The Wife, over een vrouw ‘achter’ een beroemd schrijver. De film waarvoor hoofdrolspeelster Glenn Close beloond is met een Golden Globe. Een ander voorbeeld is Becoming Astrid, over de jonge jaren van Astrid Lindgren, de ‘moeder’ van Pippi Langkous. Recent is er Colette, een film over het turbulente leven van de Franse schrijfster van die naam in de eerste helft van de vorige eeuw. En binnenkort komt Shelley in de bioscopen, een portret van de rebelse Mary Shelley, de Schepper van Frankenstein.  Dan draaien er ook nog twee ’royale’ films over Engelse koninginnen die hun hoofd boven water moesten houden in een door mannen gedomineerd koninkrijk en soms met dat hoofd op een hakblok eindigden. Ik doel op The Favourite over Queen Anne en op Mary, Queen of Scots.

Interessant wordt het om te zien of deze stroom films invloed heeft op de Oscars die op 24 februari 2019 worden uitgereikt. De veranderde samenstelling van de Oscar-jury, met meer vrouwen en meer  niet-blanke mannen, zou zich kunnen doen gelden. We zullen zien.

Dwars

Een andere jury dan die voor de Oscars wordt door de film The Wife op de agenda gezet. Het betreft de jury voor de Nobelprijs voor de Literatuur. The Wife is geen biopic van bestaande personen, maar wél gebaseerd op een reëel fenomeen: de onderwaardering van vrouwen in de literatuur. Het gaat over een vrouw, gespeeld door Glenn Close, wier echtgenoot, gespeeld door Jonathan Price, de Nobelprijs voor de Literatuur krijgt, terwijl zíj het leeuwendeel van zijn boeken voor haar rekening heeft genomen. In De Groene Amsterdammer nummer 47 (2018) citeert Marja Pruis een passage aan het begin van de film:

“Doe het niet’, waarschuwt de oudere schrijfster de jonge studente met schrijfambities. ‘Wat je ook zult schrijven, je zult niet serieus worden genomen. Mannen gaan je niet lezen, je zult nooit in aanmerking komen voor een literaire prijs.”

De gehoorzame studente volgt haar advies op en stelt haar talent geheel in dienst van het huwelijk met en het werk van haar man. De passage die Marja Pruis aansprak, zat mij juist dwars. Te kort door de bocht.  De rest van de film schoten me talloze namen van vrouwelijke schrijfsters te binnen, van de zusjes Brönte t/m Donna Tart, die wél gewaardeerd zijn in de literatuurgeschiedenis. Toen aan het einde van de film de vrouw na vijftig jaar slaafse onderworpenheid onverwacht weg wil bij haar man, vond ik dat een tweede ‘grote stap gauw thuis’. Het kan, het gebeurt en het is nog terecht ook, maar in deze film wordt het niet helemaal geloofwaardig gemaakt. Enfin, terug naar het thema: wel een literaire prijs voor de man en niet voor de vrouw. Hoe zit dat bij Nobel?

Mager

De Nobelprijs voor de Literatuur wordt uitgereikt sinds 1901. Acht jaren zijn prijsloos gebleven. Van de 110 wel uitgereikte prijzen gingen er 96 naar mannen en 14 naar een vrouw. Dat is met 13% een uiterst magere score. Meer dan niks, maar niet veel. Het laatste decennium laat wel een relatieve toename zien, van de 10 Nobelprijzen voor de Literatuur gingen er 4 naar een vrouw.  Winnaressen waren o.a. Pearl S.Buck, Elfride Jelinek, Doris Lessing, Alice Monroe en Svetlana  Aleksijevits.  Andere literaire kanonnen zoals Virginia Woolf, Marguerite Yourcenar en Simone de Beauvoir bleven buiten beeld.

Dat we de afgelopen eeuw geleefd hebben in een patriarchale, door mannen gedomineerde wereld, wordt ook weerspiegeld in de sekse-verhouding bij de verdeling van Nobelprijzen in andere categorieën.  Vanaf 1901 zijn er in totaal 904 Nobelprijzen uitgereikt, waarvan slechts 51 aan een vrouw. Marie Curie kreeg hem twee maal, dat wel.  In de categorie Natuurkunde kregen 3 vrouwen een prijs. Bij Scheikunde 5. Bij Geneeskunde 12. Bij Vrede 17. En bij de in 1969 ingestelde Nobelprijs voor de Economie was 1 maal een vrouw de gelukkige.

Beroering

De Zweedse Academie, die de Nobelprijzen uitdeelt, is niet de enige met aanzienlijk meer mannen dan vrouwen op de voorgrond. Het Literatuur Museum in Den Haag bijvoorbeeld heeft een Pantheon, een uitstalling van verhalen en documenten rond 100 literaire erflaters der Lage Landen. Van die 100 zijn er 14 vrouw, 81 man en is in vijf gevallen het geslacht onbekend.

Het dagblad NRC publiceerde in 2014 een lijst van de 50 beste boeken in de wereldliteratuur en kwam tot twee dames : Emily Brönte en Hella S. Haase.

De gezamenlijke Noorse boekenclubs vroegen in 2002 ongeveer 100 wereldberoemde schrijvers uit 54 landen, merendeels mannen, naar hun favoriete boek. In de top 100 kwamen slechts 7 schrijfsters voor.

Het is dus niet verwonderlijk dat er enige beroering ontstond toen de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) bekend maakte voor 2019 twee mannen te hebben gevraagd om het Boekenweekgeschenk en het Boekenweekessay te schrijven. Immers, die geschenken waren de afgelopen 20 jaar óók maar vier maal door een vrouw verzorgd. Een petitie  met als eis een evenrediger verdeling over mannen en vrouwen van de opdrachten in de toekomst, kreeg 700 ondertekenaars (m/v).  De actie leidde tot overleg en uiteindelijk tot de belofte van CPNB om in ieder geval de komende vijf laar de boekenweekgeschenken te laten schrijven door 5 mannen en 5 vrouwen. We zullen zien.

Uiteengespat

Cruciaal bij de selectie, nominatie en verkiezing in dit soort zaken is de rol van een jury. We keren terug naar Zweden, naar de Nobelprijs voor de Literatuur. De jury  aldaar is door Marja Pruis in De Groene met het nodige venijn omschreven als een “…louter door witte bebaarde en sigaar rokende mannen bevolkte wereld…”. Dat klopt al enige tijd niet meer.  De jury, de Zweedse Academie, bestond tot 2018 nominaal uit 18 leden. Daarvan waren er twee vacatures, twee niet-actieve mannen, 10 wel actieve mannen en 4 vrouwen. De secretaris, eigenlijk de voorzitter van de jury, was sinds 2015 een vrouw: Sara Danius.

In 2018 is deze jury uiteengespat. De echtgenoot van één van de vrouwelijke Academie-leden raakte in opspraak. Jean Claude Arnault zou de namen van genomineerden hebben gelekt en daarmee weddenschappen hebben beïnvloed. Bovendien werd hij tot twee jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens verkrachting. Er ontstond ruzie over hoe hierop te reageren en zes juryleden stapten op, waaronder Sara Danius en de echtgenote van Arnault, Katarina Frostenson. Daarmee daalde het aantal juryleden tot 8, ver onder het minimum van 12 (quorum), en de Nobelprijs voor de Literatuur kon in 2018 niet worden uitgereikt. Welswaar kwam een Alternatief Comité met een Alternatieve Nobelprijs voor Maryse Condé, een zwarte (!) schrijfster (!) uit Guadeloupe. Dat telt misschien niet echt, maar het is wel een mooi voorbeeld. Want er gaat in 2019 weer een Nobelprijs voor de Literatuur komen. De Zweedse Academie heeft voor de komende twee jaar een tijdelijke jury ingesteld, met vijf Academieleden, waaronder twee vrouwen, en vijf externen, waaronder drie vrouwen. Vijf mannen om vijf vrouwen! Mogelijk maken zij meer diversiteit in de toekenning van de literatuurprijzen waar. We zullen zien.