Afghanistan is afgehandeld – nu is Irak aan de beurt. Maar het Pentagon lijkt een andere strategie te gaan gebruiken. De VS hebben er namelijk geen vertrouwen in dat de Irakese oppositie, zoals dat wel kon met de Noordelijke Alliantie in Afghanistan, een belangrijk deel van de klus kan klaren. De Amerikaanse generaals en beleidsmakers hebben een zekere minachting voor binnenlandse oppositie in Irak: ‘Ahmad Chalabi (van het Irakese Nationale Congres) zou kunnen vechten om het laatste koekje op het theeblad van het Londense Savoy Hotel, maar meer moet je niet van hem verwachten.’
Het Irakese leger en vooral de Republikeinse Garde zijn militair veel sterker dan de Taliban. De conclusie luidt daarom: de VS doen het zelf. De Irakese regering moet met een grote troepenmacht worden verslagen zodat een nieuw bewind kan worden geïnstalleerd. Er ligt zelfs al iets als een blauwdruk voor een inval: een artikel door voormalig CIA-ambtenaar Kenneth Pollack in het aprilnummer van het vooraanstaand blad Foreign Affairs.

Spook
Pollack stelt dat Irak geen dringend probleem vormt. Met ‘11 september’ of het terrorisme heeft het sowieso weinig te maken. Zo stelde het Amerikaanse ministerie van buitenlandse zaken vorig jaar dat het Irakese terrorisme bijna uitsluitend gericht is tegen binnenlandse opponenten.
Het spook van het Irakese gevaar wordt vooral in leven gehouden met achterbakse middelen. Zo is directeur José Bustani van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens zonet door de VS afgezet. Dat terwijl Bustani vorig jaar unaniem werd herkozen – Colin Powell prees toen nog zijn ‘zeer indrukwekkende werk’. Maar dit jaar wilde hij Iraks verzoek om lid te worden inwilligen. Dat kwam de VS niet goed uit en dus moest Bustani weg. Ook werd de presentatie aan de Veiligheidsraad van een dossier van ‘bewijzen’ voor het ontwikkelen door Irak van kernwapens onlangs ‘uitgesteld’. En toen de inspecteurs van de International Atomic Energy Agency begin januari meldden dat Irak zich volledig aan de regels hield, werd daar geen ruchtbaarheid aan gegeven.
Toch houdt Pollack vol dat Hoessein op termijn weer gevaarlijk wordt. De man is gewoon niet te vertrouwen. En de steun voor sancties brokkelt af - deels omdat de aangrenzende landen steeds meer profiteren van smokkeloperaties, deels door ‘lachwekkende propaganda’ over duizenden stervende kinderen en dergelijke. Het is daarom beter Hoessein snel uit de weg te ruimen. Hoe langer de VS wachten, hoe moeilijker het wordt. Hoe verser 11 september in het geheugen ligt, hoe groter de binnenlandse en buitenlandse steun voor een militaire actie.
Nicholas Lemann, militaire correspondent van het weekblad The New Yorker, geeft zelfs een tijdschema voor dít jaar. Hij voorspelt dat zich in de komende maanden een toneelstuk over wapeninspecties af zal spelen en dat ergens in de zomer door de VS verklaart wordt dat wat Saddam Hoessein aanbiedt onaanvaardbaar is. Vervolgens worden, tot ergens in de herfst, twee- tot driehonderdduizend troepen naar de regio gestuurd. Zo ontstaat een crisissituatie die voor de Republikeinen gunstig is, aangezien de verkiezingen voor het Congres in november plaatsvinden. Ergens rond die tijd zullen de VS Irak aanvallen. Volgens Pollack zal de verovering van Irak ongeveer een maand duren. Na die verovering kunnen de VN of misschien de Arabische Liga de details van het nieuw te vestigen regime in Irak regelen, zodat ‘de verantwoordelijkheid voor de uitkomst gespreid wordt’.

Coalitie?
Voor de oorlog zelf verwachten de VS niet veel begrip van andere landen. Zelfs Tony Blair, die van zijn steun voor een aanval op Irak getuigde tijdens zijn bezoek aan Bush, heeft nu te kampen met groot verzet binnen zijn eigen partij - ruim 130 Labour kamerleden zijn tegen die steun. Voor een grootschalige militaire operatie tegen Irak wordt een breuk tussen de VS en bondgenoten misschien wel noodzakelijk, zegt Pollack. De VS lijken bereid die prijs te betalen.
Samenwerking met Saoedi-Arabië en Turkije zijn echter wel vereist. Maar dat denken de VS wel voor elkaar te kunnen krijgen, mits de toestand in Palestina min of meer onder controle wordt gebracht. Binnen Turkse kringen zijn er geruchten dat het Turkse leger zelfs massaal deel gaat nemen aan een grondoffensief. Pikant detail is dan natuurlijk dat Turkije, om in Bagdad te komen, eerst even over Koerdisch gebied heen moet bulldozeren.

Risico’s
Veel experts zijn huiveriger. Geoffrey Kemp, voormalig Midden-Oostendeskundige onder Reagan: ‘Een mislukking kan Bush zich hoe dan ook niet veroorloven.’ En redacteur Mark Strauss van Foreign Policy waarschuwt: ‘Bijna iedere regering in het Midden-Oosten heeft een reden om zich tegen een VS-aanval op Irak te verzetten.’
Tot nu toe lijken de VS de oorlog in Afghanistan te winnen zonder veel verliezen. De arrogantie bij de overheid is daardoor alleen maar toegenomen – hoewel de generaals minder optimistisch zijn dan de ambtenaren op defensie. Volgens Peter Gowan, redactielid van de Britse New Left Review en auteur van The Global Gamble, zijn de VS ‘dronken’ van hun militaire macht. Hun zwakte is echter dat ze geen ervaring hebben met ‘de explosieve massapolitiek’. Bovendien houden ze geen rekening met het onvoorspelbare karakter van een oorlog.
De risico’s zijn inderdaad enorm. Irak kan uit elkaar vallen in een burgeroorlog die evenals in Congo jaren kan duren en honderdduizenden levens kan kosten. Ook in Pakistan behoort een burgeroorlog tot de mogelijkheden, vergelijkbaar met de jarenlange slachtingen tussen fundamentalisten en leger in Algerije. Bovendien kan de wankele Afghaanse regering nog vallen.
Overigens zijn er ook binnenlandse risico’s, die verband houden met het zogenaamde ‘Vietnam-syndroom’: te veel doden aan de Amerikaanse kant. Op dit vlak praat rechts zich op gruwelijke wijze moed in. Een studie door het Triangle Institute for Security Studies in 1999 erkende dat de 58.000 Amerikaanse doden in Vietnam onverteerbaar waren, maar schatte dat de kiezers ongeveer 30.000 doden wel zouden slikken.

Protectoraat
Volgens Peter Gowan is de oorlog tegen het terrorisme de manier waarop de regering-Bush uitdrukking geeft aan de drang de wereld te overheersen. Tevens is het offensief een reactie op de de sterkere positie van de EU – de euro, uitbreiding naar Oost-Europa – en van Oost-Azië, waar China zichzelf als de regionale grootmacht ziet. Volgens Zalmay Khalilzad, speciaal gezant van de VS naar Afghanistan en lid van de ploeg van vice-president Dick Cheney, is het voor de VS ‘van levensbelang om de opkomst van een nieuwe rivaal voor onbepaalde tijd uit te stellen’ – ook als dat betekent dat geweld noodzakelijk is.
Gowan stelt dat het de Verenigde Staten vooral gaan om hegemonie over de ‘kapitalistische kern’ – Noord-Amerika, Europa en Oost-Azie. De structuur van het kapitalisme in de VS hangt niet alleen van hun economische macht af, maar ook van het in stand houden van een VS-protectoraat over die kern van het kapitalisme. Bush wilde dat protectoraat vanaf zijn aantreden in 2001 herbevestigen en de bescheiden multilaterale gebaren van Clinton – zoals het ondertekenen van het Kyoto-protocol en het statuut van het Internationale Straathof – verwerpen. De aanslagen van 11 september gaf Bush zijn kans om de hele politieke wereldagenda te verplaatsten naar het terrein waar de VS koning zijn: het militaire.

Test voor Europa
Voor de EU wordt de komende oorlog tegen Irak de grote test. Gowan noemt de Europese tactiek tot nu toe ‘subversive bandwagoning’: de Europese landen gaan in hoofdlijnen met alles akkoord, maar proberen de VS in de wielen te rijden over details. Maar bij de volgende oorlog is het zeer de vraag of het Europa lukt een gezamenlijke koers te varen. Wat Mark Strauss ‘de enorme scheiding in waarneming tussen de VS en hun bondgenoten’ noemt, wordt nog moeilijker overbrugbaar.