Klimaatverandering en kapitalisme

'Als de wereld door klimaatverandering nog 2 graden warmer wordt, zal er een hittetijd aanbreken, waarschuwen wetenschappers. Dat betekent dat het uiteindelijk wereldwijd 4 tot 5 graden opwarmt, de zeespiegel door smeltende ijskappen 10 tot 60 meter stijgt en meerdere delen van de wereld onbewoonbaar worden, 'schrijft de NOS vandaag op haar site en ze verwijst daarbij naar een onderrzoek van de National Academy of Science in de VS.

'De wetenschappers deden onderzoek naar het effect van een temperatuurstijging van 2 graden op bijvoorbeeld de Zuidpool, permafrost-regio's in Rusland en het Amazoneregenwoud. Volgens hen zal de stijging een domino-effect veroorzaken: de gebieden zullen niet alleen geen broeikasgassen meer gaan opnemen, ze zullen uiteindelijk gaan uitstoten, gaat het bericht verder. 'Het kantelpunt ligt bij 2 graden. Daarna kunnen we niets meer doen, is (in het onderzoeksrapport) te lezen. De bovengenoemde gevolgen zullen dan na een tot twee eeuwen merkbaar zijn. "Ons eco-systeem verandert dan van een vriend in een vijand", zegt een van de auteurs, Johan Rockström.

Dergelijke voorspellingen zijn niet nieuw. Klimaatwetenschappers waarschuwen al heel lang dat de opwarming op een gegeven moment niet meer te stoppen is. Het verontrustende is dat de bewijzen daarvoor steeds sterker worden, en het moment van onomkeerbaarheid steeds dichterbij komt. Maar nog veel verontrustender is het feit dat de oorzaak van de klimaatverandering (de uitstoot van broeikasgassen) gewoon doorgaat. Ondaks alle mooie plannen en projecten voor duurzame energie, neemt de mondiale uitstoot van CO2 niet af maar toe

Om te begrijpen hoe het kan dat de mensheid in sneltreinvaart afkoerst op een mondiale rampt van ongekende omvang moeten we kijken naar de manier waarop de huidige maatschappij en vooral de huidige economie is ingericht.

Ruim een jaar geleden publieerde wij een Grenzeloos Geschrift onder de titel "Kapitalisme, ecologie, ecosocialisme', dat hier over gaat. Gezien de actualiteit publiceren we hier nogmaals de inleiding van die brochure, die ook in zijn geheel op onze site te lezen is.

Inleiding

Sinds het akkoord van Parijs in 2015 lijken sommige mensen te denken dat het klimaatprobleem wel zo’n beetje opgelost is of zal worden. Het tegendeel is het geval. Het akkoord van Parijs biedt geen enkele garantie voor het oplossen van het klimaatprobleem. De in het akkoord genoemde beperking van de temperatuurstijging tot 2 graden Celsius is boterzacht.

Volgens deskundigen is het helemaal de vraag of een beperking tot 2 graden Celsius voldoende is om een verdere klimaatverandering te voorkomen. De opwarming van de aarde is geen lineair proces. Bij een stijging van de temperatuur treden er terugkoppelingseffecten op waardoor het proces van opwarming zichzelf op een gegeven moment gaat versterken. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om het wegsmelten van landijs, waardoor de reflectie van zonnewarmte door de ijsmassa afneemt, het ontdooien van permafrost in noordelijke toendra’s, waardoor grote hoeveelheden van het zeer sterke broeikasgas methaan vrijkomt en dergelijke. Het precieze verloop van die processen en de wijze waarop ze op elkaar inwerken en versterken is niet geheel te voorspellen. Niemand kan dus met zekerheid zeggen wanneer, bij hoeveel broeikasgassen in de atmosfeer een onomkeerbaar punt is bereikt. Wel blijkt steeds uit nieuw onderzoek dat die terugkoppelingseffecten sterker zijn dan eerder werd aangenomen.

Daar komt bij dat de in het akkoord van Parijs genoemde beperking van de temperatuurstijging tot 2 graden Celsius verre van een harde grens is. Het beleid dat hier voor zou moeten zorgen, wordt vastgelegd in nationale plannen, de zo genoemde ‘nationaal bepaalde bijdrage’ (NDC’s). Het totaal van de impact van de NDC’s van de verschillende landen die het akkoord van Parijs hebben ondertekend leidt naar schatting tot een temperatuurstijging van 2,7 tot 3,7 °C. Daar komt bij dat Trump heeft aangekondigd het akkoord van Parijs niet uit te zullen gaan voeren. Het NDC van de VS voorziet in een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen van ongeveer 20% van de globale inspanning van alle 191 ondertekenaars van het akkoord. Om de doelstelling van Parijs te halen zouden de andere landen (die nu dus al te weinig doen) hun uitstoot veel sterker moeten beperken. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat dit zal gebeuren. Het akkoord van Parijs zal het klimaat dus niet redden. 

Onverenigbaar

Hoe komt het dat de huidige wereldorde niet in staat is om de catastrofale opwarming van de aarde te voorkomen? Dat komt omdat er een fundamentele tegenstelling is tussen de logica van de huidige wereldorde, van het kapitalisme, en het ecosysteem. In het kapitalisme ligt de bepalende economische macht bij afzonderlijke bedrijven die, als puntje bij paaltje komt, maar één doelstelling hebben: het maken van winst. Er wordt, zeker als het over het klimaatprobleem gaat, veel gesproken over maatschappelijk verantwoord ondernemen, over bedrijven die verder moeten kijken dan hun winstdoelstellingen. Ondanks de mooie woorden blijkt dat, zeker als het om grote multinationals gaat, in de praktijk steeds een wassen neus te zijn.

We hebben daar in Nederland de afgelopen periode weer twee treffende staaltjes van gezien. De Brits-Nederlandse multinational Unilever profileert zich onder leiding van haar topman Paul Polman al jaren als een maatschappelijk verantwoord bedrijf dat met name op het vlak van milieu een voortrekkersrol wil vervullen. We laten hier even in het midden of ze die rol ook speelde of dat er alleen van een groen imago sprake is. Maar toen in januari jongstleden de Amerikaanse voedselgigant Kraft Heinz een - uiteindelijk mislukte - poging deed om Unilever over te nemen, leidde dat meteen tot de conclusie dat Unilever om in de toekomst een dergelijke overname te voorkomen meer aandeelhouderswaarde moest genereren. Met andere woorden minder verantwoord moest gaan ondernemen. En we kunnen niet ontkennen dat die conclusie juist is. In een kapitalistische markteconomie moeten bedrijven uiteindelijk op zijn minst het gemiddelde winstpercentage behalen, hun aandeelhouders op zijn minst een marktconforme vergoeding betalen, of ze worden door de concurrenten opgeslokt of weg geconsumeerd. En die winstvoet behaal je alleen door voortdurend te besparen op de twee essentiële factoren: arbeidskosten en milieukosten. Een andere weg is er niet.

Een zelfde onverenigbaarheid tussen winststreven en milieu zagen we bij die andere grote Brits-Nederlandse multinational Shell. In februari jongstleden onthulde de correspondent dat de oliereus al dertig jaar uitstekend op de hoogte is van de klimaatverandering, de gevolgen daarvan en de rol van fossiele brandstof daarin. Maar het bedrijf bleef al die tijd inzetten op fossiele brandstoffen, want dat leverde de meeste winst op. En binnen hun denk- en fuctioneringsraam hebben ze daar gelijk in. Als zij die winst niet gepakt hadden had een andere oliemaatschappij dat gedaan.

In de eerste tekst in deze brochure wordt de fundamentele tegenstelling tussen de wetten van het kapitalisme en de ecologie uiteengezet.

Een van de voorstellen om de tegenstelling tussen kapitalisme en ecologie te ‘overbruggen’ is het idee om aan de natuur een prijs toe te bedelen, om de nu onzichtbare kosten van milieuverontreiniging en vernietiging mee te nemen in de economische kosten.

In de tweede bijdrage in deze brochure wordt uitgelegd dat dergelijke voorstellen niet alleen voorbijgaan aan de intrinsieke waarde van natuur en ecosystemen, maar dat door het beprijzen ervan de vernietiging alleen maar rendabeler wordt.

Natuurlijk kunnen we niet blijven staan bij de constatering dat ecologie en kapitalisme onverenigbaar zijn en dat de klimaatcrisis binnen het kapitalisme niet opgelost kan en zal worden. Die houding die door sommigen op de uiterst linkse flank van het politieke spectrum wordt ingenomen, gaat voorbij aan twee elementaire zaken. In de eerste plaats aan het feit dat het kapitalisme niet op korte termijn vervangen zal worden door een systeem van democratisch zelfbeheer.

En in de tweede plaats dat de ecologische crisis en met name de klimaatcrisis zo snel gaat en dat er steeds meer onherstelbare schade wordt toegebracht die nu al vele miljoenen mensen in de wereld direct raakt. Er moet dus een strategie gehanteerd worden die tegelijkertijd zo veel mogelijk verdere schade aan het ecosysteem op aarde tegengaat, de opwarming van de aarde zo veel mogelijk remt en de basis legt voor een structurele systeemverandering. Het is die taak waar het ecosocialisme voor staat.

In de laatste tekst van deze brochure komen een aantal aspecten van die strategie aan de orde. We pretenderen in deze brochure geenszins definitieve antwoorden te geven op de ecologische crisis die de mensheid bedreigt. We hopen wel dat deze teksten de discussie daarover verder zullen stimuleren. 

De brochure is hier te bestellen en te downloaden.

Veel meer over de klimaatcrisis en de strijd voor klimaatrechtvaardigheid in ons dossier Ecologie & klimaat

Soort artikel

Reactie toevoegen

Plain text

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
Uw reactie zal niet meteen verschijnen, deze wordt eerst goedgekeurd door de beheerder.
pagetoptoptop