‘Vrouwen - sport - avontuur - sex - auto's - mode – gadgets.’ Aldus vat het uit Engeland overgewaaide mannenblad Maxim op de voorpagina zijn inhoud treffend samen. Naast de voorspelbare Playboy-achtige onderwerpen en foto's, trakteert het maandblad zijn lezers op modespecials, auto-nieuws, fitness- en gezondheidstips. En natuurlijk veel clichés over hoe 'zij' denken en 'ons' willen zien. In de rubriek ‘Ken je vijand’, waarin wordt beschreven ‘wat de vrouwenbladen over jou te zeggen hebben’, stelt Maxim in het aprilnummer teleurgesteld vast dat uit een enquête van het jonge vrouwenblad One blijkt dat het grootste percentage van diens lezeressen 'het' maar twee keer per maand 'doet'. Gelukkig, zo constateert Maxim, wijdt One vervolgens wel drie pagina's aan de wetenswaardigheid dat je er van seks goed uit gaat zien. En dat is uiteraard in het voordeel van de maxim-mannen, ‘want we weten tenslotte allemaal dat vrouwtjes alles doen als ze denken dat ze er mooi van worden!’

Kleren maken de man
Dat klinkt als het oude vertrouwde 'male chauvinism'. Maar er is meer aan de hand. Bladen als Maxime en Men's Health spelen in en geven sturing aan veranderende rolpatronen voor mannen. Uit een onderzoek uitgevoerd door het laatstgenoemde tijdschrift blijkt dat mannen zich tegenwoordig massaal interesseren voor mode en zelfs meer -gemiddeld 160 gulden per maand- aan kleren uitgeven dan vrouwen, die op een gemiddelde van 150 gulden blijven steken. Ook het lichaam zelf moet er aan geloven, zo laat het onderzoek zien. De moderne man houdt zich intensief bezig met zijn fysieke verschijning: 73 procent zegt onzeker te zijn over tenminste één onderdeel van zijn uiterlijk. Hierbij is de buikomvang het grootste zorgenkind (70 procent), gevolgd door het gebit, het gewicht en het haar. Het behoeft dan ook geen verbazing te wekken dat, waar voorheen vooral vrouwen strikte eisen werden opgelegd wat betreft de gewenste vormen van het lichaam, tegenwoordig ook de Men's Health lezer de nodige uurtjes bij elkaar zweet in het fitnesshonk. Want zonder strakke platte buik geen vrouwen, geen seks, geen maatschappelijk succes.

Ultieme emancipatie?
Feministen hebben er altijd op gewezen dat ideaalbeelden vrouwen worden opgedrongen door middel van de, grotendeels door mannen beheerste, massamedia. Is er nu met de opkomst van soortgelijke verwachtingspatronen voor mannen een einde is gekomen aan deze eenzijdige onderdrukte positie? In een artikel in De Groene Amsterdammer stelt Margreet Fogteloo dat het erop lijkt ‘dat de man eindelijk een passend antwoord heeft gevonden op de ontwikkelingen die sinds de tweede feministische golf zijn ingezet.’ Hebben we hier te maken met de ultieme emancipatie, het slotakkoord van de feministische strijd: mannen en vrouwen onderworpen aan dezelfde maatschappelijke verwachtingen en eisen? Het heeft er alle schijn van. Fogteloo: ‘Ziedaar de man die zijn eigen weg heeft gevonden: een alfadier die zijn frustraties wegwerkt in een boksschool, intimiteit heeft met zijn makkers op zijn eigen manier, zweet en pompt in fitnesscentra om zijn lichaam op peil te houden en zich in bed zonder moeite laat nemen door de vrouw.’
Toch eindigt het artikel met minder enthousiasme dan bovenstaande passages suggereren. De maatschappelijke verhoudingen zijn nog altijd niet veel in het voordeel van de vrouw gewijzigd, concludeert Fogteloo, wijzend op onder meer cijfers met betrekking tot de geringe bijdrage van mannen aan het huishouden. In dat geval is de vraag waarom, ervan uitgaande dat de maatschappij nog steeds door mannen en mannelijkheid gedomineerd wordt, deze zichzelf zulke vervelende rolpatronen opleggen. Wat voor zin heeft het om met elkaar een vermoeiende en dure concurrentie voeren om de gunst van de vrouw, als wij als mannen het toch gezamenlijk voor het zeggen hebben?

Vrij en onderdrukt
Natuurlijk gaat achter deze trend een economisch belang schuil. De commercie vaart wel bij de toegenomen uitgaven door mannen aan kleding, geurtjes en crèmepjes. Daarnaast zal het bedrijfsleven weinig bezwaren hebben tegen dit nieuwe aanbod van gezonde en sterke arbeidskrachten. Alles beter dan het in de jaren '60 dominante mannelijkheidsideaal van vrijheid, luieren en drugs gebruiken. Of de onafhankelijke, niet-produktieve dandy die rond de vorige eeuwwisseling de cafés bevolkte.
Maar wellicht is er meer aan de hand. Hebben mannen nu niet eindelijk de vrijheid gekregen toe te geven aan hun, reeds lang onbewust aanwezige, behoeften om zichzelf te verzorgen en mooi te maken, zonder het risico te lopen voor homo uitgemaakt te worden? Een sluitend antwoord op een dergelijke vraag is niet mogelijk. Ongetwijfeld schuilt in beide bovengenoemde visies enige waarheid. Er lijkt sprake te zijn van een wisselwerking tussen de onderdrukkende onderwerping van mannen aan door de commercie gepromote ideaalbeelden, en een verruiming van omgangsmogelijkheden ten aanzien van eigen lichaam en identiteit.

New gender order
Een toegenomen disciplinering van het lichaam, niet door repressie maar door meer vrijheid. Dit paradoxale patroon zien we niet alleen terug bij mannen, het maakt deel uit van een algemene ontwikkeling op het gebied van de verhoudingen tussen mannen, vrouwen en seksualiteit. In een artikel in het Amerikaanse Against the Current stelt Johanna Brenner dat het oude patriarchale systeem aan het verdwijnen is. Daarvoor in de plaats ‘ontstaat een nieuwe genderorde die minder een eenheid en minder stabiel is, minder berust op vastgeroeste seksuele identiteiten. Er is veel meer sociale en culturele bijval voor diverse huishoudsafspraken en seksuele relaties - werkende moeders, 'thuisblijf' vaders', samenlevende stellen, homofamilies.’ Volgens Brenner is er sprake van een 'nieuwe genderconfiguratie'. Maar hoe deze verandering te verklaren? Brenner noemt de succesvolle strijd van de vrouwenbeweging als een oorzaak. Dat kan echter slechts de halve waarheid zijn, zo laat het voortbestaan van ongelijkwaardige verhoudingen tussen mannen en vrouwen zien. Naast een daadwerkelijke vooruitgang op het gebied van arbeidsverdeling en seksuele vrijheid, is er ook sprake van een 'internalisering van het patriarchaat'. Zichtbare achterstelling van vrouwen heeft plaatsgemaakt voor een subtieler proces van socialisatie. Rolpatronen en machtsverhoudingen hoeven ons niet meer opgedrongen te worden met wet en wapenstok, het patriarchaat zit in onszelf, we zijn onze eigen onderdrukker geworden.

Robuust en levenslustig
Van dit gegeven maakt ook Men's Health handig gebruik. ‘Het streven naar een platte buik en soepele spieren is van alle tijden,’ zo lezen we in een redactioneel. ‘Onze covermodellen zijn de iconen van het mannelijke ideaal anno 2002: ze hebben niet alleen een figuur dat we allemaal wel zouden willen, maar stralen ook een robuuste gezondheid en levenslust uit die vrijwel iedere westerse man nastreeft. Zo vormen ze een inspiratiebron voor miljoenen lezers in de 24 landen waar Men's Health verschijnt.’ Over hoe dit mannelijke ideaal geconstrueerd en ons opgedrongen wordt stapt men gemakshalve heen. Mannen mogen tegenwoordig dan meer aandacht besteden aan hun lichaam, dit dient wel te gebeuren aan de hand van een opgelegd ideaalbeeld: men dient ‘een robuuste gezondheid en levenslust’ uit te stralen.

Met seksuele bevrijding en emancipatie heeft dit alles weinig van doen. Inderdaad heeft de man een antwoord gevonden op de tweede feministische golf. Maar dat antwoord heeft niets van doen met emancipatie of feminisme. De rolpatronen worden gewoon op een andere manier ingevuld dan een aantal jaren geleden. Dat heeft niet de hiërarchie tussen mannen en vrouwen niet aangetast. Men's Health en Maxim zijn hier het overduidelijke bewijs van. Vrouwen worden bespot, geminacht en tot lustobjecten gedegradeerd. Mannen komen er in vergelijking hiermee nog relatief goed van af – als hersenloze gespierde apen.
Betekent dit nu dat er dan niets positief te vermelden is over deze tijdschriften? Niet echt, tenzij je in de volgende passage een vorm van verhuld anti-racisme meent te zien... Maxim: ‘Zijn vrouwen afkeriger van je ballen dan Pim Fortuyn van buitenlanders? Dan volgt hier een tip: als het al acht uur geleden is dat je ze onder de douche stond in te zepen, dan zijn ze rijp voor een volgende schoonmaakbeurt.’