Frans vertelt over zijn jeugd. Over de uitstapjes met zijn vader: wandelen in het Haagse Zuiderpark, fietsen in de duinen, met een roeibootje de plas bij Stompwijk op. Na de bezetting in 1940 door Hitler-Duitsland zette Willem Dolleman de strijd voort in ‘de ondergrondse’. Frans verhaalt ook van de arrestatie van zijn vader. Van het laatste bezoek dat hij met zijn moeder en broers aan vader bracht. En hij citeert uit diens afscheidsbrieven, geschreven vlak voordat voor het vuurpeloton zijn werk deed. Frans gaat ook in op hoe de dood van zijn vader werd verwerkt. En hoe het leven verder ging. Hoe de strijd van Willem door sommige nazaten wel en door andere niet werd voortgezet.

Rechtvaardigheidsgevoel
Wij moesten door... is een boek dat verschenen is ter gelegenheid van de 60e herdenking van de tien revolutionaire socialisten die in 1942 door de Duitse bezettingsmacht werden doodgeschoten. Met hen werd vrijwel de gehele leiding van het Marx-Lenin-Luxemburg-Front geliquideerd. Het MLL-Front was de ondergrondse voortzetting van de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij (RSAP). Het boek bevat een zestal uitgebreide interviews met kinderen en kleinkinderen van enkele van de tien verzetstrijders. Ellen Santen, zelf kleindochter van Mien Sneevliet, bevraagt ze over hoe ze de gewelddadige dood van hun familielid beleefd hebben en welke invloed de politieke achtergrond daarvan heeft gehad op hun verdere leven. Het levert ontroerende en boeiende verhalen op. In uiteenlopende richtingen. Want hoewel vrijwel allen trots zijn op hun vader of opa en getuigen van een sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel, is het toch niet zo dat de families eendrachtig de fakkel hebben overgenomen. Sommigen zetten de strijd voort, anderen keerden zich juist van de politiek af. Bijvoorbeeld vanwege de manier waarop er binnen links gediscussieerd werd. Frans Dolleman: ‘Mensen die het eigenlijk goed met elkaar hadden moeten kunnen vinden, maar die elkaar voor rot scholden (...) ze waren het nooit eens met elkaar. Dat heeft ervoor gezorgd dat ik niet politiek actief geworden ben.’
Weer wel gemeenschappelijk is bij de meesten ‘het gevoel anders te zijn’. Ellen Santen: ‘Als je bij vriendjes en vriendinnetjes thuis kwam en er werd over de oorlog gepraat, dan ging het over de hongerwinter en dat ze tulpenbollen moesten eten. Bij ons thuis werd dat nooit gezegd. Er waren grotere dingen gebeurd.’
De interviews gaan vergezeld van foto’s van betrokkenen, van lino-sneden van Franz Hols en van enkele smartelijke gedichten van de hand van Andries, de inmiddels overleden oudste zoon van Willem Dolleman.

Achtergronden
Behalve verslagen van gesprekken bevat Wij moesten door... een aantal portretten, herinneringen en achtergrondartikelen. Zo zijn er persoonsbeschrijvingen opgenomen van Aaldert IJmkers en Johan Roebers. Van deze revolutionairen was het levensverhaal niet opgenomen in het eerder verschenen gedenkboek Voor Vrijheid en Socialisme (M. Perthus, Rotterdam 1953). Verder worden er herinneringen opgehaald aan de RSAP’ers Stan Poppe Sr., Max Perthus, Ab Menist en aan de ‘aartsvader’ van het Nederlandse revolutionair-socialisme, Henk Sneevliet. Heel divers. Zo gaat er een bijdrage over de onderduikperiode van Sneevliet in Vught en een andere over zijn deelname aan de oprichting van de Chinese Communistische Partij. Die laatste bijdrage, van de Chinese historica Li Yuzhen, is opmerkelijk. Het blijkt dat Sneevliet, die in Nederland toch als heel erg links te boek staat, zichzelf als een revolutionair pragmaticus beschouwde en binnen de Communistische Internationale door sommigen zelfs werd beschouwd als iemand met ‘rechtse neigingen’.
Tussen de portretten en herinneringen door slalomt Dick de Winter met enige artikelen die licht werpen op de achtergrond van de opgevoerde personen. Hij behandelt de tijd en de strijd in de periode vlak voor en in het begin van de Tweede Wereldoorlog. Hij beschrijft de pogingen om eenheid te smeden in de strijd tegen het fascisme, in o.a. ANTIFO en het Comité van Verweer. En hij schildert in het kort de geschiedenis van de RSAP. De partij waar de tien gefusilleerden van 1942 lid van waren en die nu, zestig jaar nadien, met Wij moesten door... op passende wijze herdacht worden. V

Wij moesten door ... is te bestellen door overmaking van 15 euro (inclusief verzendkosten) op giro 223776 tnv Penningmeester Sneevliet Herdenkingscomitee Petuniapad 4, 3202 HX Spijkenisse, onder vermelding van ‘boek’.