Al maanden van tevoren gingen verschillende protestoproepen rond op internet en emaillijsten. In één verklaring verwoordden Duitse studenten hun onvrede als volgt: ‘Collegeld, bezuinigingen, privatisering van universiteiten . . . in het teken van de ‘globalisering,’ onder het dictaat van een neoliberale economische politiek wordt Europese onderwijspolitiek in dienst gesteld van de commerciële sector. De wezenlijke beslissingen over (. . .) onderwijspolitiek zijn reeds lange tijd geen zaak meer van afzonderlijke landen, maar worden, met behulp van internationale handelsverdragen, gedicteerd door economische belangen.’ Met het oog op deze ontwikkeling achtten de studenten het dan ook onzinnig, ‘enkel op nationaal niveau te ageren; de belangrijke besluiten met betrekking tot onderwijspolitiek in Brussel worden immers door de Europese Unie genomen worden.’ Ze riepen daarom op om, voorafgaand aan de Eurotop, lokaal acties te organiseren op scholen en universiteiten en vervolgens op 14 december naar de grote demonstratie in Brussel te gaan.

Massale protesten
De roep om actie bleef niet onbeantwoord. België, Duitsland, Zweden, Denemarken, Frankrijk, Oostenrijk, Zwitserland - de lijst van landen leek oneindig. Roerig was het vooral in de mediterrane landen. Zo werd, volgens informatie van de studenten, in Griekenland op in totaal 15 universiteiten en scholen gestaakt. In Rome gingen op 20 december 100.000 jongeren de straat op om te demonstreren tegen de privatisering van het onderwijs. Indrukwekkende cijfers, maar het absolute hoogtepunt beleefde de Europese campagne in Spanje waar meer dan 140.000 studenten staakten. Dat belooft wat voor het komende half jaar als Spanje het EU-voorzitterschap van België overneemt. Spaanse studenten hebben inmiddels al opgeroepen tot massale protesten tijdens de conferentie van Europese onderwijsministers in Salamanca, die halverwege maart plaatsvindt.

Nederlandse akties
Ook in Nederland gebeurde het nodige. Na jarenlange rust aan het studentenfront werd dit collegejaar reeds in drie verschillende steden actie gevoerd tegen de commercialisering van het onderwijs. Begin september bezetten Groningse studenten een deel van het academiegebouw uit protest tegen de groeiende invloed van het bedrijfsleven op het hoger onderwijs. Een maand later verwijderde de ‘Directe Actie Groep van Eurodusnie’ een groot aantal reclameborden uit de kantine van de Leidse universiteit en om deze symbolisch op het vliegtuig naar Qatar te zetten, waar één dag later de Wereldhandelsorganisatie bijeenkwam. De door de WTO gepropageerde ‘liberalisering van publieke voorzieningen’ zou tot een ‘uitverkoop van het onderwijs’ leiden, stelde Eurodusnie. In Utrecht tenslotte, maakte aan het begin van de Europese aktieweek de groep ‘Kritische Studenten’ op diverse plaatsen op de universiteit reclame-uitingen onleesbaar. Hiermee keerden de studenten zich tegen ‘een liberaliseringsbeleid zoals dat gevoerd wordt vanuit ondemocratische instituties als de Europese Unie of de WTO’.

´Kritische kanttekeningen`
Naast alle protesten was er ook discussie en kritiek. Een groep Duitse studenten met de naam ‘Antinational students at the Humboldt University’ stelde in een pamflet dat ‘het proces dat zich voor onze ogen voltrekt niet enkel kan worden verklaard met een eenvoudige verwijzing naar het ondemocratische karakter van internationale verdragen en instituties zoals GATT en WTO, de verzwakking van de natiestaat of, zoals vooral rechtsen beweren, de ´amerikanisering` van het onderwijs.’ Men ondersteunt de Europese akties en stakingen, maar vindt tegelijkertijd dat het moment gekomen is om ‘verder te werken aan en te discussiëren over een radicaallinkse analyse van de ontwikkelingen die plaatsvinden aan onze universiteiten.’ Vervolgens wordt kritiek geleverd op het, in de ogen van de ‘anti-nationalen’, misplaatste vertrouwen dat sommige studenten zouden hebben in de natiestaat, als hoeder van sociaal rechtvaardig en objectief wetenschappelijk onderwijs: ‘Het kapitalisme heeft de natiestaat en haar instituten nodig om zijn toekomstige arbeidskrachten te disciplineren’. Een voorbeeld van de negatieve invloed van de staat op de universitaire wereld zien de anti-nationalen in ‘het verstikkende academische klimaat in de jaren ´50’.
De kritiek van de studenten gaat nog verder: ‘De huidige herstructurering van het Europese onderwijs zou het gevolg zijn van de groeiende dominantie van een ‘neoliberaal’ angelsaksisch concept van onderwijs ten koste van het meer ‘sociale’ Europese onderwijssysteem. Deze interpretatie gaan hand in hand met sociaal-democratische ideeën over de ´goede` natiestaat, die haar burgers beschermt tegen ´kwade` kapitalistische belangen.’ Dit is volgens de Duitsers een foutieve opvatting.
Dergelijke kritiek wordt in steeds bredere linkse kringen gedeeld. De tijden van absolute Amerikaanse hegemonie zijn voorbij - in toenemende mate vormen zich drie imperialistische blokken, elk met hun eigen geopolitieke belangen en strategie: de V.S., de Europese Unie en Japan. In het kader van de met deze ontwikkeling gepaard gaande imperialistische concurrentiestrijd profileert Europa zich met een ‘socialer’ kapitalisme, tegenover het vermeende Amerikaanse roofkapitalisme. Een tactiek die op gematigd links haar uitwerking niet mist. Maar het Europese sociale gezicht is een farce, zo blijkt ook in de wereld van het onderwijs: ‘Uit de strijd met de andere imperialistische blokken van de Verenigde Staten en Japan, volgt de noodzaak van een gedisciplineerder onderwijssysteem. Universiteiten moeten hun staten voorzien van de gewenste kennis en conformistisch personeel, dat specifieke kwaliteiten heeft maar niet breed en kritisch gevormd is.’ De antinationale studenten besluiten hun pamflet met de conclusie dat ‘de huidige ontwikkelingen op de universiteiten kunnen worden samengevat met twee termen: eerst disciplinering, dan commercialisering. In beide processen werken de natiestaat en kapitalistische bedrijven samen in een reactionair offensief om een van de laatste bolwerken van de linkse beweging te overwinnen.’

Op naar Spanje?
Hoe deze discussie zich verder ontwikkelt zal blijken in het komend half jaar, als de protesten voortgezet worden in Spanje. In Brussel was het vooral zaak enige continuïteit en coördinatie in alle verschillende acties te brengen. Of dit gelukt is?
De opkomst van studenten op de grote dag zelf, de D14 demonstratie in Brussel, viel enigszins tegen. Van een groot studentenblok was geen sprake. Maar dat is niet zo vreemd, gezien het feit dat aan veel universiteiten de akties en stakingen nog voortduurden. Aan de Freie Universität in Berlijn, ooit een bolwerk van radicaal-links maar tegenwoordig onderworpen aan keiharde bezuiningsmaatregelen en reorganisaties, werd maar liefst acht dagen gestaakt. Tot twee keer toe ontruimde de politie een collegezaal die door de studenten als stakingscentrum werd gebruikt. Naar Brussel reizen om te demonstreren was in dergelijke gevallen een onmogelijke luxe.
Daar werden echter op de avond na de demonstratie, tijdens een internationale studentenbijeenkomst, wél besluiten genomen over de toekomst van de protesten en het Europese studentenplatform, dat zowel organisatorisch als ideologisch nog een zeer los verband is. De vergadering besloot tot de vorming van een werkgroep die een voorstel voor een beginselverklaring gaat schrijven. Dit met het oog op de verwachte studentenacties tijdens de verschillende Europese bijeenkomsten en toppen in Spanje. In deze werkgroep zit overigens een groot aantal leden van de stalinistische Belgische PVDA. In hoeverre de protesten rond ´Brussel` het komende jaar navolging zullen krijgen en of een gezamenlijk Europees studentenplatform hier een actieve, positieve rol in kan spelen, valt dan ook nog te bezien. Feit is in ieder geval dat na jaren van stilzwijgen een nieuwe generatie studenten is opgestaan die haar stem verheft tegen de neoliberale omstructurering van het onderwijs.

Voor meer informatie, en het laatste nieuws over de Europese studentenprotesten, surf naar de kersverse jongeren- en studentensite van Grenzeloos: http://www.grenzeloos.org/studenten/start.php