Hans Boot, jarenlang redacteur van Solidariteit, blad voor een strijdbare vakbeweging, promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift Opstandig Volk; Neergang en terugkeer van de losse havenarbeid.

Voor het schrijven hiervan werd hij geïnspireerd door zijn betrokkenheid bij de strijd van de laatste groep poolarbeiders tegen de oprukkende flexibilisering in de Amsterdamse haven. Het was een strijd niet alleen tegen werkgevers, maar ook binnen de vakbond en zelfs uiteindelijk tegen een aantal bondsbestuurders in de rol van werkgevers in een van de opvolgers van de Amsterdamse pool. Het boek is een zoektocht naar een antwoord op de vraag waarom het allemaal zo ver moest komen.

Het proefschrift is een uitgebreide studie, waarin de ervaring en kennis van die groep strijdbare mensen een duidelijke plaats vinden. Er wordt een overzicht gegeven van de evolutie van de losse arbeid die de havens 150 jaar geleden kenmerkten, naar het reguleren van die arbeid, vooral na de tweede wereldoorlog, en het opnieuw introduceren van beschikbaarheid zonder zekerheid vanaf het midden van de jaren zeventig. Er wordt duidelijk de samenhang beschreven van de economische ontwikkelingen en de invloed op en vanuit de organisatie van de arbeiders. Het boek laat zien wat in de wereld van de arbeid, in bond en bedrijf de afgelopen 100 jaar veranderd is.

De losse arbeid getemd
Het verhaal vertrekt bij de eisen van havenarbeiders eind negentiende eeuw: meer zekerheid en betere arbeidsomstandigheden. De eerste vakverenigingen kwamen op. De meningsverschillen tussen het NAS en de NVV worden geschetst. Toen al speelden spanningen die nu ook zichtbaar zijn in de vakbeweging. Het rebelse dat nodig is om te inspireren, om acties van de grond te krijgen versus de discipline en organisatie die nodig zijn om acties te winnen en resultaten te verdedigen.

Direct na de tweede wereldoorlog ontstaan de havenpools in Amsterdam en Rotterdam om tegemoet te komen aan de wensen van werkgevers voor arbeidsrust, beschikbaarheid en het reguleren van de eigen concurrentie. Die wensen gaan samen met de sociaaldemocratische wens tot het temmen van de losse levensstijl van het strijdbare volk dat in de havens werkzaam was. Net als na de eerste wereldoorlog werken de werkgevers samen met de sociaaldemocratie uit angst voor rebelse communisten.

En tot slot een overzicht van het in het midden van de jaren zeventig omzetten van die gereguleerde, arbeidersvriendelijke flexibiliteit van de Amsterdamse havenpool naar uitzendwerk met zijn eeuwige beschikbaarheid zonder zekerheid. Gekoppeld aan de discussie en strijd binnen de vakbeweging. Moet de vakbeweging de tegenstelling tussen de sociale partners regelen? Moet ze altijd een compromis sluiten om erger te voorkomen? Of moet de vakbeweging onverkort opkomen voor de belangen van de arbeiders, met het risico dat de actie niet gewonnen wordt? Vragen die nu anders liggen dan 100 jaar geleden toen er nog weinig te verliezen was, maar met het doorzetten van de trend om alle risico’s van flexibliteit bij de werknemer te leggen komt die tijd weer angstig dichtbij.

Twee verschillende benaderingen die samengingen als het nodig was om strijd te voeren, maar die ook botsen in verschillende manier van vakbondswerk doen: opkomen vóór de leden of opkomen mét de leden van de bond.

Vakbond nu
Daar worden in het boek mooie voorbeelden van gegeven die bekend voor zullen komen aan degenen die betrokken zijn bij de discussies in de Nederlandse vakbeweging. Er zijn parallellen te trekken tussen de roerige bondsvergaderingen in de havens toen en de roerige rebelsheid van de schoonmakers nu. Maar het boek stemt ook tot nadenken over de vraag of er weer gekozen moet worden voor onderhandelen over een nieuw compromis rond de versoepeling van het ontslagrecht of dat strijd gevoerd moet worden voor behoud van bestaande rechten en deze doorgezet moet worden naar een offensieve strategie.

Bij de Amsterdamse havenpool heeft de onderhandelingsstrategie geleid tot het teloorgaan van rechten en zekerheden. Was de keuze voor deze strategie onvermijdelijk? Hans schetst de veranderende sociale en economische krachtverhoudingen die tot het ondermijnen van de strijdbaarheid leiden, maar stelt in het slot van zijn boek dat dit niet onvermijdelijk was; de verbindende schakel ligt in de ideologische gevoeligheid van individuen en groepen voor aanvaarding of verwerping van de processen die tot deze krachtsverhoudingen leiden. Hierin ligt de sleutel van de verklaring voor de afloop, maar ook de hoop voor verandering in de toekomst.

Het boek is een uitputtend onderzoek, soms taai, maar met leuke weetjes, bij vlagen ronduit spannend. Een aanrader voor ieder met een warm hart voor de vakbeweging.

Hans Boot, Opstandig volk. Neergang en terugkeer van losse havenarbeid. € 26,75. Te bestellen via: redactie@solidariteit.nl