Popcorn en postmoderne subversie

V for Vendetta is eindelijk een verfilming van een comic die recht doet aan het origineel. De film combineert van alles wat comics zo boeiend maakt - een bizar uitgedoste, mysterieuze held, een futuristische omgeving en de strijd tegen het Kwaad - met sociale kritiek.

Met V for Vendetta laten de Wachowski broers, na de tegenvallende vervolgdelen van The Matrix, zien dat ze het nog steeds kunnen. V for Vendetta is een prachtig aangekleed en intrigerend spektakel. Het verhaal is gebaseerd op een serie stripverhalen uit de jaren tachtig, geschreven door Alan Moore en getekend door David Lloyd. De comics waren geschreven als commentaar op het beleid van Thatcher, maar in de bewerking van de Wachowski broers is het verhaal een geweldige allegorie voor onze, door permanente oorlog getekende, wereld.

Update voor 1984
Het verhaal speelt zich af in de nabije toekomst. Terwijl de Verenigde Staten zijn ondergedompeld in een burgeroorlog, het gevolg van mislukte imperialistische avonturen, zucht Groot Britannië onder een fascistisch regime. 'De Partij' vormt een regering die gebruikt maakt van marteling, geheime arrestaties en gevangenissen en haar burgers continue gadeslaat en voorliegt. Dat allemaal onder het motto van een strijd tegen buitenlandse, fanatieke terroristen. De murw geslagen bevolking wordt bang gehouden met voortdurende berichten over de dreiging van nieuwe terroristische aanslagen en wordt in het gareel gehouden door een rigide, christelijk rechtse moraal. Waar hebben we dat allemaal eerder gezien? De kritiek op het imperialisme en de xenofobie van Bush, Blair en hun supporters in V for Vendetta is niet te missen. In de wereld van V for Vendetta is homoseksualiteit een reden om opgepakt te worden - het bezit van een koran leidt zelfs tot executie.
In zekere zin is V for Vendetta een update van 1984. De film verwijst niet alleen impliciet naar George Orwells klassieker. Zo hangt in het gebouw van waaruit dagelijks 'The voice of London', een bijna hysterische nationalistische talkshow die doet denken aan rechtse Amerikaanse radioshows zoals die van Rush Limbaugh, wordt uitgezonden een poster van 'Big Brother'. En John Hurt, die ook al in de verfilming van 1984 speelde, speelt in V for Vendetta een van de sterkste rollen als de 'larger than life' dictator van Groot Britannië.

Rebel
In dit Groot Britannië bindt het mysterieuze karakter V de strijd aan met de regering. Gemaskerd en Shakespeare citerend redt hij een jonge vrouw die in handen is gevallen van de gehate geheime politie en verwoest hij de 'Old Bailey', het zeventiende-eeuwse gerechtsgebouw in London. Zijn inspiratie is Guy Fawkes, de rebel die in de vroege zeventiende eeuw een mislukte poging deed om het Britse parlement op te blazen. V is vastbesloten te slagen waar Guy Fawkes faalde. Naarmate het plot zich ontwikkelt komen we te weten waarom V zijn bizarre outfit draagt en waar zijn haat tegen het regime vandaan komt: als gevolg van experimenten in een gevangenis is hij vreselijk mismaakt. De film volgt hem in zijn kruistocht om de verantwoordelijken een voor een te doden. Als handtekening laat hij op elk van zijn slachtoffers een rode roos achter. Ondertussen treed een ingenieus plan in werking om de Britse bevolking op te zetten tot een massale opstand tegen hun onderdrukkers. De film eindigt met beelden van het Britse parlement dat onder luid gejuich van de bevolking wordt opgeblazen. Waarschijnlijk zijn er wel films waar Tony Blair zich beter bij voelt....

Problematisch
Niettemin zijn sommige aspecten van de film politiek nogal problematisch. V for Vendetta blijft een commercieël product, gemaakt door de Amerikaanse cultuurindustrie om zoveel mogelijk winst te maken. De inhoud van de comic werd aangepast en gekuist om des te meer te voldoen aan de verwachtingen van het publiek. Zo zijn enkele van de expliciet seksuele elementen uit het originele verhaal geschrapt. En V, in de comics een zelfverklaarde anarchist, is in de film ontdaan van elke ideologische motivatie. Wat er voor in de plaats komt is een wantrouwen tegen regeringen in het algemeen. Het is een sentiment dat in de VS wijd verspreid is en gevoed wordt door het beleid van een regering met steeds dalende 'approval rates'. Hoewel ongetwijfeld een gezond sentiment hoeft het niet af te wijken van de neoliberale afkeer van 'big government' van bijvoorbeeld Reagan.
Nog irritanter is de mythe van de grote historisch held. In V for Vendetta hunkeren de 'gewone mensen' naar verandering, maar ze zijn vooral apathisch. Dat wil zeggen, totdat V ten tonele verschijnt en hen de weg wijst. V handelt, de bevolking is slechts een werktuig in zijn plan. V's individuele optreden, geïsoleerd van ontwikkelingen in de rest van de maatschappij, doet denken aan hoe de negentiende-eeuwse anarchist Bakoenin zich revolutionairen voorstelde: als een geheim broederschap dat door hun acties een 'onzichtbare dictatuur' over de massa's zou uitoefenen. Het doet ook denken aan hoe burgerlijke bewonderaars van Napoleon uit dezelfde tijd hun held zagen: als een leider die door de geschiedenis was uitverkoren om mensen een nieuwe tijd in te leiden. Een dergelijke opvatting van de geschiedenis is uiteindelijk door en door autoritair; het legt het lot van de wereld in de handen van een kleine elite.

Bait and switch
En zo zijn er nog meer bezwaren te maken bij de boodschap van V for Vendetta. Zo is het ook een patriarchaal verhaal. Evey, de vrouwelijke hoofdrolspeelster gespeeld door Natalie Portman, is vooral mooi en naïëf. Pas na door V gered en gedrild te zijn is zij in staat zelf te handelen, en dan nog door het uitvoeren van de wens van V zelf. Een feministisch rolmodel is ze allerminst.
Met haar mengelmoes van een expliciete boodschap van rebellie en een impliciete bevestiging van conservatieve waarden past V for Vendetta in een traditie van andere populair culturele producten die een publiek proberen te trekken met een 'subversieve' boodschap. The Matrix bijvoorbeeld, van dezelfde makers, of Fight Club. Wat deze films en V for Vendetta met elkaar gemeen hebben is dat ze gebruik maken van wat de marxistische cultuurcriticus Fredric Jameson de tactiek van 'bait and switch' (aas en wisseling) noemt. Het aas is dat kijkers worden aangesproken op hun sluimerende onvrede. Met de belofte dat de film hier een stem aan zal geven worden ze naar de bioscoop gelokt. De wisseling gebeurt door in de loop van de films niet de subversieve boodschap maar de waarden van de heersende ideologie te bevestigen. Die waarden zijn immers ook de waarden van producenten, de grote filmmaatschappijen uit Hollywood.
Fight Club eindigt bijvoorbeeld met het bevestigen van het belang van een heteroseksuele relatie - de emotionele armoede die de hoofdpersoon tot rebellie dreef wordt erdoor opgeheven. The Matrix en V for Vendetta dringen aan op vertrouwen in een mannelijke held die ons zal redden. Het is een zeer succesvolle verkooptactiek, zoals blijkt uit het succes van de genoemde films. Maar vooral is het wat de punkband The Clash, zelf een klassiek voorbeeld van 'radicale chique' 'turning rebellion into money noemde'; geld verdienen aan rebellie.

Maar toch, dat V for Vendetta de blockbuster heeft kunnen worden die het is zegt iets over hoe veel mensen zich voelen. Natuurlijk, veel van de bezoekers zullen gewoon naar de film zijn gegaan om een mooi vormgegeven spektakel te zien. Want dat is V for Vendetta immers ook. Maar ondanks de innerlijke tegenstrijdigheden is de film meer dan alleen spektakel of een herhaling van conservatieve waarden. Juist popcultuur is een graadmeter van gevoelens die onder grote groepen in de maatschappij leven. En het is een hoopvol teken dat een film waarin zo openlijk de motivatie voor de 'war on terror' in twijfel wordt getrokken en waarin tot opstand wordt opgeroepen, zo populair is.
De wijzigingen in zijn verhaal hebben schrijver Alan Moore ertoe gebracht zich te distantiëren van de film en deze te bestempelen als 'rotzooi'. Maar laat je daardoor vooral niet weerhouden om V for Vendetta te gaan bekijken. Als verfilming van een comic is V for Vendetta geslaagder dan bijvoorbeeld From Hell, ook gebaseerd op een van Alan Moore's verhalen, of een wangedrocht als Daredevil. De sociale kritiek die in die film naar voren komt draagt niet alleen bij aan het succes van de film als boeiend vermaak maar geeft ook uiting van de onvrede over de zogenaamde 'war on terror'. En dat is alleen maar goed.

Andere recente artikelen:
Film
05-04-2006 Radicale democraten in Hollywood
05-04-2006 De waarheid, drama en bedrog
25-01-2006 The Grizzly Man, King Kong, The March of the Pinguins
25-01-2006 oorlog en film
21-11-2005 Kong! Kong! Kong!
21-11-2005 Stukjes barbarij, smakelijk opgediend
24-09-2005 Het grote herkauwen