Veel te kort in de bioscopen, maar nu op dvd verkrijgbaar is Howl. Een sterke film over een poëtisch hoogtepunt in de Amerikaanse geschiedenis. Inmiddels ook op dvd is Melancholia. De meest recente film van Lars von Trier. En wederom een meesterwerk.

Beat Generation
Zowel qua gebezigde taal als boodschap zit de film Howl (Schreeuw) van Rob Epstein en Jeffrey Friedman vol pure provocatie. Een uitdaging van de heersende normen en autoriteiten in het Amerika van de vijftiger jaren. Vlak na de Tweede Wereldoorlog begonnen jongvolwassenen zich af te zetten tegen tal van conventies. Ze noemden zich de Beat Generation. Of het nu ging om de politiek, om druggebruik of om seksuele voorkeuren, op alle fronten werden grenzen verlegd. In de film maken we dat mee aan de hand van de lotgevallen van het gedicht Howl van Allan Ginsberg. We zien een sterk nagespeeld interview met Ginsberg, onder andere over zijn homoseksualiteit. Verder zijn we getuige van een eveneens sterk nagespeelde rechtszaak van de Amerikaanse justitie tegen de uitgever van het gedicht Howl omdat dit obsceen zou zijn. We krijgen ook beelden van een half-clandestiene voordracht van het gedicht in een rokerig zaaltje. En die worden weer afgewisseld door prachtige artistieke animaties. Hallucinerend. Geen stickie of joint bij nodig! Eigenlijk is Howl een geslaagd docudrama over de Beat Generation in Amerika. Met veel inlevingsvermogen gemaakt. Wie interesse heeft in deze voorloper van de Beatles generatie, die komt zeker aan zijn trekken. Misschien ontdekt die in deze film wel waar het lontje werd aangestoken van de daaropvolgende zestiger jaren, met alle creativiteit en opstandigheid van die periode.

Nazi-zwijn
Als het gaat om provoceren dan zijn we bij Lars von Trier in ieder geval aan een goed adres. Tijdens het Filmfestival in Cannes dit jaar, deed hij enkele opmerkelijke uitspraken. De meest vergaande was wellicht dat hij zichzelf tijdens een persconferentie afficheerde als een nazi. Een bewonderaar en sympathisant van lieden als Adolf Hitler en nazi-architect Albert Speer. Von Trier werd daarop direct van het festival verbannen. En hij heeft het gezegd: ‘Ik ben een nazi.’ Maar wie het verslag van de persconferentie bekijkt – dat kan op nrcnext.nl bij Von Trier – die ontwaart een aaneenschakeling van melige grappen. Flink over de top hier en daar, maar onmogelijk echt serieus te nemen. Lars heeft zich daarna in alle toonaarden verontschuldigd. Op zijn manier. Zo heeft hij – ook terug te lezen bij nrcnext.nl – plechtig verklaard: ‘Ik ben misschien een zwijn, maar geen nazi.’ En daar valt mee te leven. Blijft de vraag of zijn nieuwste film Melancholia zijn uitglijder nou nodig had. Het antwoord is: nee.

Leegte
Melancholia is een meesterwerk. Met geweldige actrices (een Gouden Palm voor Kirstin Dunst). Met perfecte harmonie van beeld en muziek (veel Wagner!). Wat een sfeer – wat een spanning. Wat een confrontatie met de menselijke gemoedstoestand van depressiviteit en melancholie.

Het verhaal speelt zich af aan de vooravond van en bij het Einde van de Wereld. De aarde wordt uiteindelijk in een botsing met de planeet Melancholia (!) vernietigd.

Twee zussen zullen heel verschillend reageren op het naderend onheil. De aanvankelijk depressieve Justine (Kirsten Dunst) zal het komende einde der tijden vrij rustig ondergaan. Het eerste deel van de film gaat vooral over haar, haar huwelijksfeest en haar depressie. Van een botsing met de planeet Melancholia is dan nog geen sprake. Maar het ‘feest’ is één grote gruwel van gespeelde vrolijkheid, van verkrampte glimlachjes, van versleten clichés en holle rituelen. Schijn. Leegte. Niets. Het feestje loopt niet goed af. Justine houdt de vertoning niet vol. Ze breekt en breekt met haar kersverse echtgenoot en met haar baas. Van haar leven resteert een pijnlijke puinhoop met als enige strohalm haar zorgzame zus.

Smart
Het tweede deel van de film brengt zus Claire (Charlotte Gainsbourg) meer in beeld. Claire is aanvankelijk heel wat stabieler dan Justine. Ze is getrouwd en heeft een jonge zoon. De dreigende nadering van de planeet Melancholia doet haar wankelen. Ze blijft niet langer een toonbeeld van standvastigheid. Ze wordt bang, bedroefd en onzeker. Justine daarentegen hervindt haar kalmte. De rolwisseling van Justine en Claire wordt stevig aangezet. En het lijkt net alsof we aan het gedrag van Justine een voorbeeld moeten nemen. Het is waar: onder omstandigheden van nakende ondergang lijkt de houding van Justine passend. Maar tegelijkertijd is dat geen kunst! Behalve een gekweld en eenzaam bestaan in het besef van een Grote Leegte heeft ze niets te verliezen. Voor Justine komt de apocalyps als een verlossing. De angst en onrust van Claire zijn de ‘normale’ reacties van iemand die wél verder wil leven. Voor Claire is de botsing met Melancholia het einde van een toekomst voor zichzelf, haar man en vooral haar zoontje. Smartelijk. En dan raast in de laatste minuten Melancholia op de aarde af. Ademstokkend.....