Willem Dolleman – een linkse verzetsstrijder

Inmiddels is het 78 jaar geleden dat Willem Dolleman werd doodgeschoten. Een Duits vuurpeloton maakte op 13 april 1942 om 20 minuten over negen in de ochtend een einde aan het leven van deze Haagse arbeider en activist. Hij werd 47 jaar. Zijn vrouw en drie zonen bleven verweesd achter. Bij zijn herbegrafenis na de oorlog in 1945 namen duizenden afscheid van hem.

Revolutionair

Soms lijkt het bij de viering van 75 Jaar Bevrijding dat louter oranjeklanten en andere nationalisten zich in de Tweede Wereldoorlog hebben verzet tegen de Duitse bezetting van Nederland. Dat klopt niet. Tal van communisten en linkse socialisten hebben gestreden tegen het fascisme en de Nazi’s én in die strijd hun leven gegeven. Een voorbeeld daarvan is de revolutionaire socialist Willem Dolleman.

Zijn zusje sterft

Willem Frederik Dolleman werd op 29 juli 1894 geboren. Op 13-jarige leeftijd trad hij in de voetsporen van zijn vader en werd bakkersknecht. Hij sloot zich aan bij de Haagse afdeling van de linkse jeugdbond De Zaaier. Willem speelde mee in amateurtoneelstukken en demonstreerde tegen de Eerste Wereldoorlog die in 1914 zou uitbreken. Hij was supporter van ADO en trapte zelf ook een balletje.

In 1915 overlijdt zijn elfjarige zusje aan tuberculose. Een ziekte die in de volksmond ‘de tering’ werd genoemd. Mensen met genoeg geld wisten meestal aan deze ziekte te ontsnappen door betere voeding, medicijnen en sanatoria. Willem is bedroefd én razend:

“Met bleek pijnlijk gezichtje lag je op je sterfbed, de oogen gesloten. Even deed je ze open toen ik een kus - de laatste - op je voorhoofd drukte. Met je lieve blauwe oogen keek je me nog eenmaal aan, om ze enkele uren later voorgoed te sluiten. Arme kleine! Hooger slaan de vlammen van haat in mij op, ik zal je wreken! Met verdubbelde kracht en energie zal ik den strijdbijl hanteren en mocht ooit de vijand trachten met sluwe list mij van den juisten weg, den onverzoenlijken strijd af te houden, zal ik steeds denken aan jou, jouw korte leven en droeve dood!”

Een belofte waar Willem zich aan zou houden.

Een werkweek van 60 uur

Direct na de afloop van de Eerste Wereldoorlog trouwt Willem Dolleman met Meta Mater. Eén van de redenen is zichtbaar: vijf maanden later bevalt Meta van een zoon, Andries.

Willem is dan al actief in de Sociaal Democratische Partij (SDP). De veel grotere Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) is hem te gematigd. Hij trekt veel op met Louis de Visser, ook bakker en de latere partijleider van de Communistische Partij in Nederland (CPN). Na de breuk tussen Stalin en Trotski in 1927 zou De Visser Stalin volgen en koos Dolleman voor Trotski.

Willem zit vol energie. Hij plakt affiches, kalkt leuzen, colporteert, schrijft en organiseert discussie-avonden en acties. Bijvoorbeeld tegen de krotwoningen in de stad, maar ook voor de bevrijding van Nederlands Indië. Bovendien bakt hij 60 uur per week brood voor anderen om het zelf op de plank te krijgen. Geen overbodige luxe, want binnen enkele jaren komen er in huize Dolleman nog twee monden bij: van zijn zonen Willy en Frans.

Een arbeiders-harmonie-orkest

In de linkse beweging werkt Willem steeds nauwer samen met Henk Sneevliet. Sneevliet is voorzitter van de radicale vakorganisatie NAS (Nationaal Arbeids Secretariaat) en ook medestander van Trotski. Na de breuk met de CPN proberen Dolleman en Sneevliet een nieuwe partij op te richten. In 1935 mondt dit uit in de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij (RSAP).

De RSAP wil een socialistische revolutie en zet zich sterk af tegen kapitalisme en fascisme, maar ze keert zich ook fel tegen reformisme en stalinisme.

De RSAP stelt echt iets voor: Sneevliet komt in de Tweede Kamer. De partij krijgt 4 zetels in de Provinciale Staten en 23 zetels in verschillende gemeenteraden.

Willem Dolleman maakt deel uit van het partijbestuur van de RSAP. Maar hij zit ook in het Haagse afdelingsbestuur. En hij is actief in het NAS. Hij schrijft voor diverse bladen. En hij bakt nog steeds 60 uur in de week brood, is echtgenoot en vader. Zijn huis aan de Van Beijerenstraat in de Schilderswijk is een trefpunt voor buurtbewoners en linkse activisten. Er worden acties tegen de huurverhoging voorbereid en er wordt gerepeteerd door een arbeiders-harmonie-orkest.

Zelfgebakken boterkoek

Op 10 mei 1940 valt het Duitse leger Nederland binnen en vijf dagen later is de bezetting een feit.  De RSAP gaat onmiddellijk ondergronds. Ze doopt zichzelf om in het Marx-Lenin-Luxemburg-Front (MLL-Front) en gaat vanuit de illegaliteit met ongeveer vijfhonderd leden de strijd aan voor een democratisch socialisme. Willem Dolleman zit in de Centrale Leiding en is naast Sneevliet redacteur van Spartacus, de eerste gedrukte verzetskrant in Nederland die elke twee weken in een oplage van 5.000 verschijnt. In Spartacus, maar ook middels stickers, neemt het MLL-Front scherp stelling tegen de jodenvervolging. Zo levert ze een bijdrage aan de beroemde Februaristaking van 1941, waar de Amsterdamse CPN het initiatief voor nam.

Willem onderhoudt ook contact met kameraden die worden opgepakt. Soms slaagt hij erin die te voorzien van ‘een grote zelfgebakken boterkoek’. Hij steunt hun familieleden. Op 2 maart 1942 wordt hij zelf gearresteerd.

Afscheid....

Willem Dolleman wordt samen met de andere leiders van het MLL-Front, waaronder Sneevliet, na een kort proces in het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst (SD) ter dood veroordeeld.

Willem schrijft een afscheidsbriefje aan zijn jongste zoon Frans:

“Je sigaren heb ik heerlijk opgerookt, hoor. Ondanks alles zijn toch deze laatste dagen heel mooi. Ik ben erg blij dat jullie allen zo goed begrijpen, dat ik niet anders kon dan ik deed en dat jullie allen overtuigd zijn, dat ik eerlijk en moedig leefde en ook zo zal eindigen. Nu Frans, een laatste zoen en een stevige handdruk van je kameraad en vader. Wees moedig en sterk!”

Een mede-gevangene beschrijft de laatste uren van de MLL-mannen in kamp Amersfoort:

“Ongeveer zes uur ‘s morgens werd hun medegedeeld, dat het gratieverzoek was afgewezen ... en dat het vonnis aanstonds zou worden voltrokken. Sneevliet vroeg .. of ze zonder blinddoek mochten sterven. Dit werd toegestaan (...) en uit volle borst zongen toen zeven mannen, een uur voor hun dood ‘de Internationale’. Wat een melodie en wat een woorden (...) Ik schaam me niet dat ik huilde (...) Daarna werden ze in een auto geladen. Om twintig over negen viel het eerste salvo.”

De dood van Willem Dolleman was een groot verlies voor zijn familie en vrienden. De arbeidersbeweging verloor een onvermoeibare activist. Een eerlijk en moedig mens.

Soort artikel

Reactie toevoegen

Plain text

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
Uw reactie zal niet meteen verschijnen, deze wordt eerst goedgekeurd door de beheerder.
pagetoptoptop