Cody Hochstenbach is stadsgeograaf aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij onderzoek doet naar gentrificatie, de invloed van woningmarktbeleggers op sociale ongelijkheid en andere aspecten van de volkshuisvesting. Elmar van den Berg sprak met hem over de oorzaken en oplossingen van de wooncrisis.

De wooncrisis is een mainstream term geworden. Wat is de wooncrisis?

De term is de afgelopen drie jaar in zwang geraakt. Het is nog geen term met een geaccepteerde definitie, maar wat mij betreft is het een verzamelnaam waarbij verschillende woonproblemen worden samengenomen: verdubbeling in dakloosheid, torenhoge koopwoningprijzen, jongeren die bij hun ouders moeten blijven wonen, hele gezinnen in een klein appartement, lage inkomens die betaalproblemen kennen, enzovoort. Door het in de samenhang te benoemen, zie je dat dit geen incidenten zijn maar symptomen van dezelfde wooncrisis.

Eigenlijk is er al veel langer dan de afgelopen drie jaar sprake van een wooncrisis, maar de term wordt nu populair, waarschijnlijk omdat ook de hoger opgeleide, witte middenklasse ermee te maken krijgt. Gemarginaliseerde groepen voelen al veel langer de gevolgen van de wooncrisis.

Zou je in vogelvlucht kunnen vertellen wat de oorzaken dan zijn van de wooncrisis?

Daarvoor moeten we verder terug dan het publieke debat nu doet. Je zou kunnen zeggen dat het in de jaren 80 is begonnen bij de kabinetten Lubbers. Er zat toen een staatssecretaris van het CDA op Volkshuisvesting, Enneüs Heerma. Hij liet een rapport schrijven, ‘Volkshuisvesting in de jaren 90’, waarin stond dat de woningbouwcorporaties te groot waren geworden en te veel subsidie kregen. Het moest wel wat soberder kunnen.

Dit rapport was het fundament van het idee dat woningbouwcorporaties op afstand van de staat moesten worden geplaatst. Er zouden geen directe subsidies meer moeten zijn en ze moesten zich zelfstandig gaan gedragen zonder staatssteun en staatstoezicht. Dit leidde uiteindelijk tot de misstanden in de jaren 2000 die we kennen: de Maserati van een corporatiebestuurder, derivatenhandel en koop van het stoomschip Rotterdam door wooncorporatie Woonbron. De afname van publieke steun als gevolg daarvan kon door de kabinetten Rutte vervolgens weer gebruiken als window of opportunity om allerlei beperkende maatregelen voor woningbouwcorporaties door te voeren.

Dit idee van een zelfstandige woningbouwcorporatie zag je ook terug bij de mensen die bij de woningbouwcorporatie gingen werken. Mijn oud-studiegenoot Iris Roodheuvel heeft eens onderzoek gedaan naar de verschillende types die daar werken. Zij maakte onderscheid tussen de ‘truien’ – de bevlogen sociaaldemocraten die in contact stonden met bewoners – en de pakken – de snelle vastgoedjongens die wel wilden speculeren met miljarden aan vastgoed. Die laatsten werden steeds dominanter.

Sinds de jaren 90 is ook steeds meer het idee gaan spelen dat woningbouwcorporaties alleen nog maar voor lage inkomens zouden moeten bouwen en verhuren. De rest moet zichzelf maar bedruipen, het liefst op de koopwoningmarkt en anders op de particuliere huurmarkt. Voorheen was de particuliere huurmarkt juist voor de armsten en was sociale huur voor arbeiders en de middenklasse.

Wat is in deze verschuiving de rol van eigenwoningbezit?

Het hele beleid werd sterk aangewakkerd door het toenemende geloof in eigenwoningbezit. De VVD en CDA pleitten daar heel erg voor, maar ook de PvdA ging daar in mee. De PvdA bepleitte dat de arbeidersklasse zichzelf moest emanciperen door middel van het kopen van een eigen woning, daar konden ze immers zelf vermogen mee opbouwen.

Je ziet ook dat het voor politici een populairmakend idee is om te gebruiken. Thatcher is bijvoorbeeld populair geworden met haar Right to Buy-beleid van het massaal verkopen van sociale huurwoningen. Een grote korting op het kopen van een huis klinkt voor veel mensen heel aantrekkelijk.

Als we het hebben over gesubsidieerd wonen dan moeten we het eigenlijk vooral hebben over de koopwoningmarkt en de hypotheekrenteaftrek. Als je iets meer dan modaal verdient in een sociale huurwoning word je als scheefwoner aangemerkt en word je beticht van asociaal gedrag. Als je echter als topinkomen in een grote koopwoning woont die je ooit voor weinig geld hebt gekocht en elk jaar gebruik maakt van hypotheekrenteaftrek neemt niemand je dat kwalijk.

Ook verwachten we ander gedrag van een sociale huurder die een ‘cadeautje’ krijgt van de staat en zich daarnaar moet gedragen. Dat geldt niet voor de gemiddelde huizenbezitter.

Moeten we dan een woning als particulier eigendom afschaffen?

Ik ben geen voorstander van eigen woningbezit om verschillende redenen. Het is heel individualistisch en het creëert kleine ondernemers. Mensen gaan niet meer verhuizen omdat ze daar aan toe zijn, maar ze gaan verhuizen met het idee dat je nu kan cashen en geld kan verdienen.

Het bevorderen van eigen woningbezit was ook een manier om protest in de kiem te smoren. Als je mensen onderdeel maakt van het systeem door ze een hypotheek te geven, waardoor mensen er baat bij hebben als de woningprijzen stijgen, zullen ze niet zo snel gaan klagen over de fundamentele misstanden in de maatschappij. Ze hebben namelijk zelf baat bij die stijgende prijzen.

De Amerikaanse overheid in de tijd van Theodore Roosevelt zei bijvoorbeeld dat het eigenwoningbezit een bolwerk tegen het bolsjewisme was [‘socialism and communism do not take root in the ranks of those who have their feet firmly embedded in the soil of America through homeownership’, red.]. Dit is een van de redenen waarom socialisten over het algemeen argwanend staan tegenover eigenwoningbezit. Sociaaldemocraten zien het echter weer als verheffing van de arbeider.

Tegenover een woning bezitten als fijne plek om te wonen heb ik niks, maar wel tegen een eigen woning als verdienmachine en zo is het in Nederland wel ingericht. In Nederland is het een erg gefinancialiseerd product: je koopt het met enorme schulden en je hoopt er heel veel geld mee te verdienen.

Het vergroot ook de vermogensongelijkheid in Nederland. Omdat vrienden van mij toevallig rijke ouders hebben en ik niet, zien zij hun woning van 3 ton in waarde verdubbelen, terwijl ik alleen maar meer geld aan huur betaal. De jubelton, de belastingvrije schenking van ouder aan kind, zou je daarom meteen moeten afschaffen. Dat is een prijsopdrijvende en ongelijkheid vergrotende maatregel. Ik vind dat er sowieso meer belasting betaald moet worden over (woon) vermogen.

Kun jij ten slotte nog een oplossingsrichting schetsen voor de wooncrisis?

Het afschaffen van de verhuurdersheffing is daar wel onderdeel van. Idealiter wordt dit omgezet in een investeringsplicht voor woningbouwcorporaties. Daarmee verplichten we ze opnieuw te gaan investeren in nieuwe woningen, onderhoud en het laag houden van de huren.

In algemene zin is er ook behoefte aan een inspirerend verhaal voor de volkshuisvesting. Als we kijken naar de geschiedenis van de volkshuisvesting in Nederland is dat iets om trots op te zijn en niet iets om ons voor te schamen. Toen de sociale woningbouw ongeveer 100 jaar geleden opkwam, zag je dat met bijvoorbeeld de prachtige gebouwen van de Amsterdamse School. Dat was een grote verbetering voor de woonsituatie van arbeiders met bijvoorbeeld een eigen toilet en douche.

Nu is sociale woningbouw te vaak een karigere en goedkopere versie van wat op de markt te vinden is. Nu kan die inspiratie wellicht worden gevonden in de duurzaamheidsopgave waar we mee zitten. Door middel van groene woningbouwprojecten kunnen woningbouwcorporaties zich onderscheiden van de markt en inspirerende woningbouw neerzetten. Daar moeten dan wel publieke investeringen voor beschikbaar zijn.

Bovendien hebben we het te veel over aantallen en moeten we niet vergeten dat we het ook over een sociaal probleem hebben. Huisvesting of het recht op een thuis is een grondrecht volgens de Nederlandse grondwet en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Een veilige, prettige woning met zekerheid is ontzettend belangrijk voor de fysieke en mentale gezondheid van mensen.

Er is geen wondermiddel voor, het is een fundamentele crisis die niet met symptoombestrijding is op te lossen.

Dit artikel is overgenomen van socialisme.nu