Trump stuurt federale troepen naar Amerikaanse steden waar dagelijks gedemonstreerd wordt. Dat is vrij uniek. In 1957 stuurde de toenmalige president Eisenhower de 101 Luchtlandingsdivisie naar Little Rock om zwarte scholieren te beschermen bij hun gang naar een openbare school. Dat gebeurde dus bij een optreden tégen racisme. Nu worden militairen van The Border Patrol, een binnenlandse veiligheidsdienst, ingezet tegen mensen die juist maatregelen eisen tegen discriminatie en politiegeweld. Glijdt Amerika onder Trump af van een formele democratie naar een autoritaire dictatuur? Wordt The American Dream een nachtmerrie?

Dromen…

In 1931 tijdens de grote depressie, een enorme crisis met veel armoede en werkloosheid,  kwam de schrijver James Truslow Adams op de proppen met het begrip The American Dream. Hij wilde mensen die het zwaar hadden, die niet langer verwachtten dat hun kinderen het beter zouden krijgen dan zij, bemoedigen. Met een droom van voorspoed en vrijheid. Zoals Martin Luther King ruim 30 jaar later miljoenen inspireerde met zíjn droom van gelijkheid en solidariteit.

Heilige Schrift

In haar onlangs verschenen geschiedenis van de Verenigde Staten ‘Deze Waarheden‘ wijst Jill Lepore ook voortdurend op de hooggestemde idealen in Amerika vanaf de stichting in 1776. Het gaat om idealen die in de grondwet zijn vastgelegd. Reden voor Jeroen van der Kris in de NRC van 24 juli 2020 te stellen dat: ‘In de VS wordt de grondwet gekoesterd alsof het de Heilige Schrift is’. Maar, Jill Lepore wijst er in haar fenomenale boek ook steeds op dat die idealen in de Amerikaanse praktijk vaak ver te zoeken waren. Zacht gezegd. Doorheen de historie zijn de VS het schouwtoneel geweest van ongelijkheid,  onvrijheid en gebrek voor velen. Met scherpe tegenstellingen tussen woord en daad. Met geweld ‘van bovenaf’ en verbitterde strijd daartegen ‘van onderop’.

Leven, vrijheid en geluk?

Bij de stichting van Amerika schreef één van de oprichters, de founding father Thomas Jefferson: ‘Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden leven, vrijheid en het nastreven van geluk.’ Daar is voor grote groepen mensen weinig van terecht gekomen. Indianen, Afrikanen, Chinezen, vrouwen, witte arbeiders, niet-christenen en niet-heteroseksuelen hebben eeuwenlang gezucht onder uitbuiting en onderdrukking. Ze hebben natuurlijk ook volop gelééfd, hun dagelijkse dingen gedaan, maar altijd vanuit een onderliggende positie en sommigen hebben daartegen tevens gestreden met alle kracht die in hen was.

Leesgemak

Jill Lepore geeft in 1040 bladzijden een memorabel overzicht van de Amerikaanse geschiedenis. Ze doet dit mede aan de hand van de persoonlijke historie van ‘belangrijke’ Amerikanen. Die worden ‘benut’ om meer licht te werpen op de ontwikkelingen doorheen de tijd in het land. Alle presidenten worden ‘behandeld’. Kritisch.  Van George Washington tot en met Donald Trump. Maar ze beschrijft ook de levens van lieden die tot nu toe wat meer op de achtergrond zijn gebleven of gehouden. Zo brengt ze de minder bekende founding father, de ‘migrant’ Alexander Hamilton, waarover pas sinds kort een musicalfilm op Disney+ is te zien, in beeld. Net als Frederick Douglas, die aan de slavernij ontsnapte en een belangrijk strijder voor gelijkberechtiging werd, naast Abraham Lincoln. Tal van andere heersers en opstandelingen passeren de revue. Die persoonsgerichtheid bevordert het leesgemak. Dat betekent niet dat feiten en statistische gegevens over bijvoorbeeld demografie en economie ontbreken. Waar nodig zorgen die voor een stevige ondersteuning van haar verhaal.

Eén waarheid?

Jill Lepore schreeuwt haar eigen mening niet van de daken, maar ze schuwt een beoordeling van de gebeurtenissen niet en het wordt zeker duidelijk waar haar sympathieën liggen. Ze beschouwt de rijke, rechtse, conservatieve machthebbers als de voornaamste hinderpalen op de weg naar een eerlijke, vrije, vreedzame samenleving. Maar ook op links is heden ten dage het één en ander aan te merken. Ze meent bijvoorbeeld dat het onverstandig is geweest mee te gaan in het verhaal dat er ‘meer dan één waarheid’ is. Dat lijkt slim omdat zo’n opvatting de voet dwars zet voor orthodoxen en mensen die alleen hun eigen kleine waarheid kennen en die bij voorbaat superieur achten, maar het zet tegelijkertijd de deur wagenwijd open voor anti-wetenschap en nepnieuws, een gat waar de rijke rechtse media met graagte in zijn gesprongen. Ze zet ook vraagtekens bij de doorgeslagen politieke correctheid die een vrij debat in de VS steeds moeilijker heeft gemaakt. Zuiverheidskruistochten verstikken soms de vrijheid die nou juist werd nagestreefd.  Ook is ze niet gelukkig met de intensiteit die de identiteitspolitiek heeft gekregen. Het benadrukken van verschillen en het eigen slachtofferschap heeft de solidariteit van alle verdrukten naar de achtergrond gedrongen. Het heeft zeker een wig gedreven tussen emancipatiebewegingen op gebieden als ras en gender en de oude blanke arbeidersklasse. Ze neemt het in ieder geval de Democraten kwalijk dat ze de verslechterde positie van die witte arbeiders ernstig heeft verwaarloosd.

‘Clinton en Obama hebben niet geleverd’

In een interview met Bas Heijne in de NRC van 10 juli 2020 zegt ze over de Democraten: „Clinton en Obama hebben niet geleverd. De mensen die zich in de steek gelaten voelen door de nieuwe mondiale economie en high-tech-industrieën hadden het zwaar te verduren, niet zo heel anders dan de mensen die leden onder de industriële revolutie en de technologische innovaties van de late negentiende eeuw. De progressieven kwamen toen met werkelijke hervormingen, allerlei wetgeving om mensen te beschermen tegen armoede en uitbuiting en wetten tegen monopolies. Zowel Clinton als Obama heeft verzuimd het beleid van zijn voorgangers om te buigen. Het belangrijkste wat Obama gedaan heeft is de Affordable Care Act. Maar inmiddels was het land zo gepolariseerd dat de Republikeinen de mensen konden wijsmaken dat die wet niet in hun belang was. Vervolgens kwam zijn partij met Hillary Clinton, een vreselijke kandidaat, zo ongeveer de laatste die deze mensen en hun zorgen aanspreekt.’

Weinig wil voor echte aanpak

Wat dan? Jill Lepore is niet erg optimistisch: ‘Toen ik opgroeide was The American Dream nog een populair, levend begrip. Die wordt niet vaak meer aangeroepen. Nu zeggen ze dat we in de Amerikaanse nachtmerrie leven. Misschien is dit geen tijd voor dromen. Wat we dit jaar wel gezien hebben, is een soort algemene ontmaskering. Klimaatverandering laat zich niet langer ontkennen, net als de aanhoudende ongelijkheid van mensen van kleur. Dat het Trumpisme een gigantische leugen is, is de meeste mensen ook duidelijk. Ik zie nog niet echt tekenen van de wil om deze kwesties echt aan te pakken. Noch van de wil om onze democratische instituties daadwerkelijk te vernieuwen. Maar in ieder geval lijken we de ontkenningsfase voorbij.’

Bernie Sanders?

Sluit dit een Amerikaanse Nachtmerrie uit? In 2004 schreef Philip Roth een boek met als titel ‘Het complot tegen Amerika’. Daarin beschrijft hij wat er zou zijn gebeurd als in 1940 de luchtvaartheld en fascist Charles Lindbergh president van de VS zou zijn geworden. Volgens hem zou Lindbergh uiteindelijk zijn stukgelopen op de diep verankerde democratische instituties van Amerika. Op de muur van het Heilige Schrift van de grondwet, zogezegd. Zijn die instituties stevig genoeg om nu Trump af te stoppen? Ook als hij gekozen wordt voor een tweede termijn als president? Nogmaals, Jill Lepore is niet optimistisch. Eigenlijk vindt ze de protestbeweging te ongericht, te weinig uit op verwerving van politieke macht. Voorzichtig oppert ze dat een mogelijke come-back van de socialist Bernie Sanders toch nog uitkomst brengt.