Na maanden van stilte en excuses begint de Europese Unie zich nu rechtstreeks uit te spreken over de oorlogsmisdaden van Israël. Zelfs Berlijn – voorheen de trouwste bondgenoot van Netanyahu in Europa – suggereert dat 'niet alles meer kan worden gerechtvaardigd door de strijd tegen het terrorisme'. Is dat het begin van echte verandering, of slechts morele windowdressing?

Afgelopen najaar beloofde Friedrich Merz, toen hij zich kandidaat stelde voor het bondskanselierschap van Duitsland, 'onbeperkte wapenleveranties aan Israël' en verzekerde hij dat Duitsland het 'recht op zelfverdediging' van Israël zou steunen. Dat was lang nadat het aantal slachtoffers in Gaza en de Westelijke Jordaanoever de 50.000 was gepasseerd, het Internationaal Gerechtshof had geoordeeld dat Israël een apartheidsbeleid voert tegen de Palestijnen, in strijd met fundamentele normen van het internationaal recht, en het Internationaal Strafhof arrestatiebevelen had uitgevaardigd tegen premier Benjamin Netanyahu en minister van Defensie Yoav Gallant, op beschuldiging van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

Na het winnen van de parlementsverkiezingen in februari had Merz een telefoongesprek met Netanyahu, waarin hij hem uitnodigde voor een bezoek aan Duitsland. Dat leidde tot spanningen binnen de toenmalige regeringscoalitie. De Groenen, die nu in de oppositie zitten, heeft al lang gezegd dat er een kritischer beleid tegenover Israël moet komen en dat de uitspraak van het Internationaal Strafhof gerespecteerd moet worden.

Twee maanden later heeft de bondskanselier, onder toenemende druk van de linkse oppositie, de Duitse samenleving en andere Europese politici, zijn standpunt enigszins bijgesteld. Toen Merz de verkiezingen won, was er een staakt-het-vuren van kracht, en zijn vrij positieve houding ten opzichte van Israël zou deels kunnen voortkomen uit de hoop dat de vrede gehandhaafd zou blijven. Vandaag de dag is het moeilijk te geloven dat dat ooit het doel was van degenen die de 'enige democratie in het Midden-Oosten' besturen.

Israël heeft de wankele wapenstilstand verbroken en steeds vaker burgers vermoord. Het Israëlische leger heeft van dichtbij meer dan een dozijn als zodanig herkenbare medische hulpverleners en een VN-medewerker neergeschoten en hun lichamen samen met de ambulances ondergebuldozerd. Het leger heeft de laatste nog overeind staande schoolgebouwen en ziekenhuizen gebombardeerd. Het heeft duizenden Palestijnse kinderen uitgehongerd door twaalf weken lang een bijna volledige blokkade van internationale humanitaire hulp op te leggen.

Pas toen meer dan 70 procent van Gaza met de grond gelijk was gemaakt, kwam de Duitse bondskanselier met een baanbrekende uitspraak: 'Wat er in Gaza gebeurt, kan niet langer worden gerechtvaardigd door de strijd tegen het terrorisme'. Merz voegde eraan toe dat hij 'niet meer begrijpt wat Israël probeert te bereiken', hoewel Netanyahu en zijn mensen openlijk zeggen dat het doel van de huidige 'militaire operatie' de annexatie van de Gazastrook is.

De Duitse regering heeft zelfs 'radicale' stappen overwogen, zoals het stopzetten van wapenleveranties aan Israël. Volgens de Israëlische openbare televisiezender Kan 11 heeft Tel Aviv zich diplomatiek intensief ingespannen om dat te voorkomen. Met succes: Johann Wadephul, hoofd van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken, heeft al verzekerd dat de leveringen niet in gevaar zijn.

Verandert de EU van koers?

De afgelopen weken hebben de duidelijkste verschuiving in het Europese beleid ten aanzien van Israël tot nu toe laten zien. Die verschuiving werd versneld door het feit dat Israëlische soldaten het vuur openden op een konvooi van voertuigen met diplomaten uit dertig landen. 'De Europese Unie zal het pact dat de politieke en economische betrekkingen met Israël regelt, herzien in verband met de rampzalige situatie in de Gazastrook', zei Kaja Kallas, hoofd van de EU-diplomatie, op 20 mei.

Kallas wil nagaan of Israël zich houdt aan de bepalingen van de vrijhandelsovereenkomst die in 2000 met de EU is gesloten. Hierin zijn de partijen overeengekomen dat 'hun beleid gebaseerd zal zijn op eerbiediging van de mensenrechten en democratische beginselen'. Ze benadrukte dat de EU van Israël zal eisen dat het humanitaire hulp zonder beperkingen tot Gaza toelaat. Het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken heeft die EU-koers 'met klem verworpen', met het argument dat het besluit voortkomt uit een verkeerd begrip van de situatie in Israël en dat internationale druk moet worden uitgeoefend op Hamas, dat volledig verantwoordelijk zou zijn voor het mislukken van het staakt-het-vuren-akkoord.

Frankrijk heeft onder leiding van Emmanuel Macron aangekondigd dat het in de komende maanden een Palestijnse staat officieel zal erkennen en diplomatieke inspanningen zal leveren om andere VN-leden, waaronder Groot-Brittannië, te overtuigen hetzelfde te doen. Tot nu toe hebben 148 van de 193 landen dat gedaan (Polen in 1988, net nadat de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie eenzijdig de oprichting van een staat had uitgeroepen), maar Frankrijk zou de eerste van de G7 zijn.

Het debat over dit onderwerp duurt al tien jaar in het Franse parlement, maar loopt elke keer vast door protesten van Israël en zijn meest fanatieke bondgenoten. Malta is echter begonnen met de voorbereidingen om het voorstel al in juni uit te voeren. Ierland, dat samen met Spanje en Noorwegen in 2024 een Palestijnse staat heeft erkend, heeft aangekondigd te werken aan wetgeving die de invoer van goederen uit illegaal bezette Palestijnse gebieden verbiedt.

De omvang van die handel is klein en diensten zijn tot nu toe uitgesloten van het project, maar Ierland behoort nog steeds tot de landen die zich het meest inzetten voor de Palestijnse zaak. Simon Harris – minister van Defensie, minister van Buitenlandse Zaken en vicepremier in één persoon – sprak in een bericht op X de hoop uit dat de Commissie Buitenlandse Zaken in juni zou beginnen met de behandeling van de wetgeving, en riep in een interview met The Financial Times op tot meer daadkrachtige mondiale maatregelen.

Harris sloot zich aan bij de nog kleine groep EU-regeringsfunctionarissen die de acties van Israël rechtstreeks als genocide bestempelen. Eerder deed de Spaanse premier Pedro Sánchez dat al. Spanje heeft, in tegenstelling tot Duitsland en Polen, vanaf het begin de acties van het Internationaal Strafhof tegen Benjamin Netanyahu en Gallant gesteund.

In het Spaanse parlement is een niet-bindend, met spoed behandeld wetsvoorstel van linkse fracties aangenomen dat voorziet in een embargo op de export van wapens en militair materieel naar Israël. Minister van Buitenlandse Zaken José Manuel Albares riep de landen van de Europese Unie en de VN op om dezelfde maatregelen te nemen. Momenteel zijn de Verenigde Staten en Duitsland de belangrijkste leveranciers van wapens aan Israël, maar ook veel andere westerse landen, waaronder Italië, verlenen beperkte militaire steun.

Op maandag 26 mei heeft een groep van tien Italiaanse advocaten een formele waarschuwing gestuurd aan de regering van Giorgia Meloni, waarin ze eisen dat de defensiesamenwerking met Israël wordt beëindigd. Het gaat om een memorandum dat in 2003 is ondertekend en dat op 8 juni automatisch met nog eens vijf jaar wordt verlengd. Volgens experts schendt de overeenkomst het internationaal recht en de mensenrechten, en blijft de inhoud ervan geheim, waardoor publieke controle op de kosten en de omvang van de samenwerking onmogelijk is. Volgens de ondertekenaars is het memorandum ook in strijd met de Italiaanse grondwet, die burgers het recht op informatie en het recht op vrede garandeert. De advocaten hebben aangekondigd juridische stappen te zullen ondernemen als de regering zich niet uit de overeenkomst terugtrekt.

De Britse regering in het nauw

Ook Groot-Brittannië reageerde op de hervatting van de operaties in de Gazastrook. Op 20 mei schortte de Britse minister van Buitenlandse Zaken David Lammy van de Labourpartij de onderhandelingen met Israël over een vrijhandelsovereenkomst op en noemde hij de acties van Israël een 'belediging'. De Britse premier Keir Starmer verklaarde dat het lijden in de Gazastrook, vooral onder kinderen, ‘ondraaglijk’ is en noemde het besluit van Israël om een kleine hoeveelheid humanitaire hulp toe te laten 'volstrekt ontoereikend'.

Samen met de leiders van Frankrijk en Canada ondertekende hij ook een verklaring waarin hij de manier waarop Israël op de crisis reageert veroordeelde en opriep tot onmiddellijke stopzetting van de militaire operaties in de Palestijnse enclave en tot toelating van vrachtwagens met water, voedsel en medicijnen. In reactie daarop beschuldigde Netanyahu de bondgenoten ervan 'aan de verkeerde kant van de geschiedenis te staan' en Hamas te steunen, en dreigde hij met vergeldingsmaatregelen tegen de drie opstandige bondgenoten.

De Britse regering staat erkenning van een Palestijnse staat toe, mits er een realistisch plan is om dat symbolische gebaar in daden om te zetten. Ondertussen sluit Israël niet alleen de zogenaamde tweestatenoplossing uit, maar ook elke stap in die richting. Benjamin Netanyahu is vastbesloten om aan de macht en in vrijheid te blijven, wat een bedreiging zou vormen voor duurzame vrede. Bovendien wil hij niet de geschiedenis ingaan als degene die de grootste massamoord op Joden sinds de Tweede Wereldoorlog heeft toegestaan en de daders vervolgens heeft 'beloond' met een eigen staat in gebieden die Israëli's als de hunne beschouwen.

De druk op de regering van Keir Starmer werd versterkt door meer dan 800 advocaten in een open brief die op 26 mei werd gepubliceerd. Ze riepen de premier op sancties op te leggen aan Israël en handelsovereenkomsten te herzien in verband met het toenemende bewijs van genocide. Ze verwezen naar een verklaring van minister van Financiën Bezalel Smotrich, waarin hij zei dat het Israëlische leger alles wat er nog over was van de Gazastrook zou 'uitroeien'. Volgens de ondertekenaars van de brief moet Groot-Brittannië, als permanent lid van de VN-Veiligheidsraad, ook overwegen om de opschorting van de lidmaatschapsrechten van Israël na te streven.

Rituele veroordelingen en 'herzieningen van overeenkomsten' zijn niet voldoende

De Europese Unie heeft veel krachtigere instrumenten tot haar beschikking dan de halve maatregelen en symbolische verklaringen die we de afgelopen weken hebben gehoord. Zoals de voormalige EU-buitenlandchef Josep Borrell herhaaldelijk heeft benadrukt, is Israël niet zelfvoorzienend. De EU is zijn belangrijkste handelspartner. Bijna de helft van de onderdelen die worden gebruikt voor de productie van wapens die later in Gaza worden gebruikt, komt uit Europa – waaronder drones, luchtbommen en cybertechnologieën. De Israëlische deviezenreserves worden aangehouden bij Europese banken, gezamenlijke onderzoeks-, wapen- en technologieprogramma's worden ontwikkeld in Europese laboratoria en Europese universiteiten werken nog steeds samen met Israëlische instituten die banden hebben met militaire complexen.

Zonder de economische, technologische en politieke steun van de EU zou Israël binnen een paar maanden in een crisis terechtkomen, vooral gezien het groeiende ongeduld van Donald Trump, die een uitstekende onderhandelaar, bemiddelaar en vredesengel had moeten zijn, maar door zowel Jeruzalem als Moskou als een kind wordt bespeeld. Dat is precies waarom de Israëlische regering zo nerveus reageert op zelfs maar gematigde kritiek uit Brussel. Ondertussen beperkt de EU zich tot rituele veroordelingen en beloften om 'overeenkomsten te herzien'.

Gezien de misdaden die met voorbedachten rade, in het volle besef van de gevolgen en in volledige straffeloosheid zijn en worden gepleegd, getuigen dergelijke maatregelen niet alleen van een moreel faillissement, maar ook van medeplichtigheid.

Dit artikel stond op KrytykaPolityczna. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.