China ontwikkelt zich stormachtig. Ondanks allerlei crises blijft China groeien. De grote vraag is: houdt dit ooit op? En zo ja, wanneer dan? En waar is China dan beland in de rangorde aller landen? Op dit soort vragen probeert Jan van der Putten een antwoord te vinden in zijn nieuwste boek “China Wereldleider? – Drie toekomstscenario's”.

De scenario's
Jan van der Putten is een topjournalist. Hij was ooit correspondent voor De Volkskrant en De Groene Amsterdammer in Chili, Frankrijk en Italië. De laatste jaren zat hij in China. Over dit land schreef hij twee jaar geleden “Verbijsterend China – Wereldmacht van een andere soort”. En nu, in juni 2013, verscheen “China Wereldleider”. Een boek van 256 bladzijden waarin drie scenario”s worden geschetst:

• China groeit door en verbetert zich. Het vervangt dan de Verenigde Staten als wereldleider.
• De groei van China vlakt af en noodzakelijke hervormingen blijven beperkt. China wordt dan één van de grootmachten in de wereld naast Amerika, Europa, Japan, Brazilië, India en Zuid Afrika.
• China slaagt er niet in haar vooral binnenlandse tekortkomingen te overwinnen en stort ineen. Mogelijk sleept ze (een deel van) de wereld mee in haar val.

Jan van der Putten maakt zelf geen keuze uit deze opties. Tussen de regels door krijg je de indruk dat hij een meer of mindere vorm van stagnatie toch wel erg waarschijnlijk acht.

Spanningen
Zoals het een topjournalist betaamt, baseert Jan van der Putten zijn toekomstvisie op verleden en heden. Hij begint zijn boek dan ook met een uitgebreide diagnose (156 pagina's) van de huidige situatie in China. Hij doet dat met een soms verbazingwekkende kennis van zaken. Grote en kleine ontwikkelingen, grote en kleine feiten passeren de revue. Op overtuigende wijze maakt hij de lezer deelachtig van de problemen van dit immense land, met zijn 1,35 miljard inwoners.

Hij beschrijft de geweldige kloof tussen arm en rijk: de toplaag 'verdient' jaarlijks 65 keer meer dan de onderste laag van de bevolking. De Ferrari's van de 'prinsenkinderen', afstammelingen van oude revolutionairen, scheuren over snelwegen langs onafzienbare rijen hutjes van arme sloebers. Dat levert sociale spanningen op. De tegenstelling arm-rijk is één probleem. De verpesting van het miljeu is een ander. Van 500 steden voldoen er slechts 5 aan de normen voor luchtkwaliteit van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Corruptie is ook zo iets. Die tiert welig. En gaat hand in hand met een gebrek aan vrijheden, een vrije pers en democratie. De Chinese Communistische Partij (CCP), met 83 miljoen leden (6%) is een almachtige autoriteit en daarvan maken zo'n 40.000 functionarissen feitelijk de dienst uit. Wankel! En dan zijn er nog de problemen met diverse etnische minderheden, zoals met de Tibetanen in het zuiden en de Oejgoeren in het westen.

Bij het economische wonder van China kunnen eveneens vraagtekens worden gezet. Mede als gevolg van de corruptie en zelfverrijking, is er heel veel verspilling. In het noorden is een compleet nieuwe stad gebouwd voor 1 miljoen mensen, Kangbashi. De eerste bewoners moeten er nog komen....

Binnen de CCP leven er verschillende, sterk uiteenlopende opvattingen over hoe al deze problemen aan te pakken. Van orthodox maoïstische tot en met fundamenteel liberale. Jan van der Putten geeft een aardig inkijkje bij de huidige partijleiders, zoals Xi Jinping, bij de diverse fracties en de machtsstrijd die daartussen woekert.

Onsje minder
Een diagnose zoemt gewoonlijk in op ziekteverschijnselen. Dat doet Jan van de Putten dus ook. Het zorgt er wel voor dat je je al lezende soms afvraagt hoe China in godsnaam zo sterk heeft kunnen groeien. Ondanks alle fouten en feilen. Het feit dat er een redelijk welvarende en tevreden middenklasse van ongeveer 300 miljoen mensen is ontstaan, krijgt niet veel aandacht.

De vraag naar een misschien wat evenwichtiger benadering wordt mede gevoed door de stijl van de schrijver. Jan van der Putten formuleert bloemrijk en sappig. Hij heeft een vlotte pen. Zijn boek leest zonder meer prettig weg. Maar af en toe denk je bij jezelf 'Mag het misschien een onsje minder zijn?'. Bijvoorbeeld als hij de onlangs veroordeelde partijleider Bo Xilai wegzet als “... een Hitler met Chinese karakteristieken”. Dat is wel een hele grote stap – snel thuis.

Afgezien daarvan barst het boek van de scherpe observaties. Veel van die waarnemingen onderstrepen de stellingen die worden betrokken in het in 2012 verschenen boek van de Chinese trotskist Au Long Yu, “China's Rise: Strength and Fragility”. In dat boek wordt het huidige China gekarakteriseerd als een 'bureaucratisch kapitalisme'. Een land waar de economie gedomineerd wordt door kapitalistische markt- en winstwetten en waar de grootste kapitalisten lid of beschermeling zijn van de partijbureaucratie van de CCP. De 40.000 functionarissen van Jan van der Putten, dát zijn de bureaucratische kapitalisten van Au Long Yu.

Zelfreiniging?
Anders dan Au Long Yu acht Jan van der Putten het niet uitgesloten dat China zich hervormt. Radicaal hervormt. Zonder die hervorming ziet Jan van der Putten China vastlopen. Het zal om haar zwaktes, zoals de corruptie, te kunnen overwinnen móeten democratiseren Het verschil met Au Long Yu is dat die daarbij inzet op een revolutie van onderop.

Jan van der Putten gokt in zijn meest gunstige scenario met China als wereldleider op het zelfreinigend vermogen van een nieuwe generatie partijleiders. Maar hij geeft tegelijkertijd eerlijk aan dat hun belangen bij handhaving van de status quo gigantisch zijn. Ook de familie van de huidige president Xi Jinping heeft inmiddels een vermogen van 400 miljoen dollar opgebouwd. Dat stel je niet licht in de waagschaal!

In een aantal andere opzichten is voor het 'positieve scenario' van Jan van der Putten eveneens een godswonder noodzakelijk. Zo moeten de enorme voorraden schaliegas China aan energie helpen zónder de al enorme miljeuvervuiling verder te verergeren. Hoe? En zo zullen volgens hem de nog resterende kolossale staatsbedrijven moeten worden geprivatiseerd, zonder de al gigantische kloof tussen arm en rijk re vergroten. Ook dat is nauwelijks voorstelbaar.

Zelfs van Jan van der Putten kan niet verwacht worden dat hij op alle vragen een antwoord heeft. Niet voor niets schetst hij drie mogelijke toekomsten en geeft hij aan dat daarnaast en daartussen nog tal van varianten denkbaar zijn. Met dit boek prikkelt hij zeker het denken over de weg die de nieuwe reus op het wereldtoneel zal bewandelen. Om de degelijkheid van zijn aanpak daarbij te bewijzen is “China Wereldleider”, kosten € 19,95, voorzien van een uitgebreide literatuurlijst en een uitstekend register.