Gelukkig
In een beschouwing over De Nieuwe Mens schreef de Russische revolutionair Leon Trotski ooit: “Socialisme, als het die naam waardig wil zijn, betekent: menselijke relaties zonder hebzucht, vriendschap zonder jaloezie en intrige, liefde zonder berekening.” Soms lijkt het er op dat Mike Leigh, die bekend is met het werk van Trotski, in Another Year die Nieuwe Mens opvoert. En dat terwijl het socialisme toch nog niet echt is uitgebroken. Zijn hoofdpersonen, het oudere echtpaar Tom en Gerrie, zijn namelijk hele aardige, sociale, fatsoenlijke mensen die bovendien een kwinkslag zo nu en dan niet uit de weg gaan. En ze zijn gelukkig. Gelukkig met hun volkstuintje, gelukkig met een leuke baan: hij is geoloog en zij is psychotherapeute. Ze kokkerellen genoeglijk in hun keukentje en ontvangen vrienden die gezellig een nachtje overblijven in de de kamer van hun inmiddels opgegroeide zoon Joe. Wel lief en best leuk. Kneuter, kneuter. Maar vooral zijn Tom en Gerrie gelukkig met elkaar. Vanuit hun eigen gezamenlijke stabiele situatie ondersteunen ze enkele mensen in hun directe omgeving die het net wat minder goed getroffen hebben. Zoals Mary en Ken. Mary werkt als secretaresse voor de praktijk van Gerrie en is een vriendin des huizes. Ze is een uiterst onzeker en nerveus tiepje. Alleenstaand. Ze kletst, drinkt en rookt te veel. Ken is een oude studievriend. Dik en onhandig. Alleenstaand. Hij eet, drinkt en rookt te veel. Mary en Ken hebben niets met elkaar, maar ook niet met iemand anders. Ze zijn losers. Ze zijn ongelukkig. Ze zijn uitzichtloos eenzaam. Zij lijken in niets op De Nieuwe Mens van Trotski, die daarover ook schreef: “De mens zal onmetelijk sterker, wijzer en verfijnder worden, zijn lichaam zal harmonischer worden, zijn bewegingen ritmischer, zijn stem muzikaler; de gemiddelde mens zal niet onderdoen voor een Aristoteles, een Goethe of een Marx. alle maal een kwestie van in welk sociaal systeem mensen leven?
Verpletterend
Mike Leigh maakt net als zijn collega, de eveneens Engelse regisseur Ken Loach, bijna altijd de werkende klasse tot onderwerp van zijn films. Beiden zijn links, met een zekere hang naar het trotskisme. Ken Loach kiest daarbij meestal voor de ‘grote’ politieke strijd als thema. Dat komt heel duidelijk naar voren in zijn films Land and Freedom (1995) en The Wind that Shakes the Barley (2006). Daarin worden respectievelijk de Spaanse burgeroorlog en de strijd van Ierse arbeiders tegen Britse overheersing in forse filmstreken neergezet. Mike Leigh kiest als onderwerp meer voor de ‘kleine’ worsteling van de gewone man en vrouw. Voorbeelden daarvan zijn Naked (1993), Secrets & Lies (1996) en Happy-Go-Lucky (2008). En nu is er dan Another Year. Prachtig gefilmd. Fabuleus gespeeld. Meeslepend van begin tot eind. Maar het is wel een heel kleine film geworden ditmaal. De persoonlijke belevenissen van de hoofdpersonen worden schitterend belicht. Eigenlijk gaat de film niet over Tom en Gerrie. Hun geluk dient voornamelijk als contrast voor de misère van Ken en vooral Mary. Die komt zeer sterk naar voren. Maar het waarom van de ellende blijft vaag. Er is geen gemakkelijke verklaring als; “allemaal de schuld van het kapitalisme” of; “de bureaucratie is de baarlijke duivel”. Er worden nauwelijks aanknopingspunten aangereikt uit zoiets als een sociale context. Bij gebrek aan oorzaken die buiten een vrijwel vaststaande ‘persoonlijkheid’ liggen, blijft een mogelijke oplossing van de problemen uit het zicht. Het maakt deze film tot een ware wurgende ervaring. De eenzaamheid van Mary in de slotscène is werkelijk verpletterend.