We moeten samen met zeventien miljoen Nederlanders de Corona crisis bestrijden, zegt premier Rutte in zijn toespraak van 16 maart jongstleden. Solidariteit is in deze opmerkelijke tijd plotseling het toverwoord. De politieke macht stippelt samen met de deskundigen een strategie uit, waarin mensen zich dienen te schikken. Maar bepaald niet politiek neuraal en objectief. Meedoen is een voorwaarde voor die solidariteit, we rijden immers ook niet uit verzet door rood licht.

Over de ernst van de crisis bestaat geen twijfel, maar de weg naar de oplossing is lang en moeilijk. De begrippen solidariteit en vrijheid worden misbruikt, ook door Rutte. Bedrijven als de Shell en de KLM zijn onderdelen van het probleem en niet van oplossingen. De geruststelling 'het valt wel mee' is niet vol te houden, zie de dagelijkse statistieken. Moeilijke keuzes moeten worden gemaakt, links mag niet wegkijken, die tijd is echt voorbij.

Solidariteit

De noodzaak van ondubbelzinnigheid is gebleken bij het idee van de groepsimmuniteit. De gedachte dat gecontroleerde besmetting kan helpen, is verkeerd en leidt tot veel slachtoffers. Dit is niet de solidariteit die we moeten willen. Duidelijk is geworden dat die immuniteit pas werkt, wanneer er een vaccin is. Dat is de uitkomst van een maatschappelijk debat dat gevoerd is. Solidariteit met de kwetsbaren staat voorop, dat betekent hen fysiek en qua inkomen beschermen. De 99 procent van de wereldbevolking die weinig of geen middelen heeft, vormt ook de 99 procent van de mensen die de gevolgen van deze crisis te verduren krijgen. Wie volhoudt dat keuzes uitgesteld kunnen worden, houdt zichzelf en de samenleving voor de gek. Een beweging naar een andere manier van samenleven, is een zaak die vanaf nu en voor de langere termijn permanent op de agenda moet staan.

Een zin uit de Drie stuivers opera van Bertold Brecht luidt: Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral. Dat betekent dat de ontwikkeling van solidariteit voorwaarden vergt. Ze krijgt pas betekenis, wanneer daartoe de fysieke mogelijkheden bestaan. Hannah Ahrendt, een Duitse filosofe, wees op hetzelfde: de vrijheid om vrij te zijn, betekent dat ook het begrip vrijheid aan voorwaarden verbonden is. Wanneer mensen moeten strijden om te overleven door gebrek aan de eerste levensbehoeften, dan zijn begrippen als solidariteit en vrijheid ver weg.

Concreet betekent dit dat mensen eerst gaan hamsteren, wc papier bijvoorbeeld omdat ze overal schijt aan hebben, en dan zullen ze in beweging moeten komen om de puinhopen van de verschillende crises op te ruimen. Dat is wat er aan het gebeuren is. Conclusie: aan solidariteit en vrijheid moet gewerkt worden. Ze moeten de oorspronkelijke betekenis terug krijgen en links moet daar aan werken.

Eenheid

Een crisis komt nooit alleen, staat ook niet op zichzelf. Een economische recessie kondigde zich al langere tijd aan. Het corona virus heeft dit proces versneld en versterkt. Daarbij is door het kapitalisme onze leefomgeving en onze planeet grondig verpest. De aardse reserves zijn vergaand opgebruikt. De samenleving wordt geweldig ontwricht. De puinzooi van veertig jaar ongebreideld kapitalisme is ontzettend groot. Het heeft alles te maken met hoe de samenleving is ingericht. Dat wordt nu klip en klaar op een harde manier ontrafeld. Er is dus veel rommel en narigheid op te ruimen. Dat vereist een andere eenheid dan Rutte met zijn zeventien miljoen voor ogen heeft.

Duidelijk is dat wat we deden, niet meer kan. Bij de vogelgriep kregen de kippen een 'ophokplicht'. Nu de mensen. Onze essentie wordt aangetast, de mens is door en door sociaal. Met elkaar omgaan, zoals we gewend zijn, kunnen we ons niet meer permitteren. De illusie dat het allemaal overgaat, is de kop in het zand steken. De problemen beperken zich niet tot het corona virus. Het milieu, de energie, het consumentisme, de verziekte arbeidsmarkt, de uitsluiting van mensen, het komt nu allemaal onder een vergrootglas. In Italië is de paniek uitgebroken, het is voor de rest van de wereld een kwestie van tijd. In New York is de chaos compleet. Denk eens aan wat er in de vluchtelingenkampen gebeurt, als daar ook nog eens het virus terechtkomt.

De verdienste van het corona virus is dat het onvermogen van het kapitalisme en zijn globalisering blootlegt en aantoont hoe destructief dat politieke en economische systeem is. Door de heersende macht wordt om grote eenheid geroepen, samen moeten we de crises bestrijden, maar dat kan geen opgelegde eenheid zijn. De bestrijding van het corona virus heeft al bewezen dat er geen vanzelfsprekende en objectieve methode is. Dat betekent dat er door alle mensen gesproken moet worden over hoe dit varken te wassen. Er moet debat en kritiek komen met veel inventiviteit om een eenheid te maken, waarin geen obstructie wordt gepleegd tegen wat werkelijk moet gebeuren. Alle mensen moeten zich betrokken voelen bij het op te lossen probleem, er moet beweging komen in de massa.

Geen compromissen

Opvallend is hoe kritiekloos delen van links omgaan met deze crises. De creativiteit om zaken aan te pakken, is bedenkelijk. Ouderen worden opgesloten in het zorgcentrum, psychiatrische patiënten aan hun lot overgelaten. Werkenden raken hun baan kwijt. Delen van links lijken zich te verschuilen achter de façade van een algemene consensus. Dat is fout. De overheid zegt dat er financieel voldoende spek op de botten is, maar wel tegen de achtergrond dat de ongelijkheid de laatste veertig jaar geweldig is toegenomen.

Welke solidariteit hebben we nodig en wie moeten we activeren om die solidariteit gestalte te geven? Het is duidelijk dat instituties als de SER en de Stichting van de Arbeid de oplossingen niet bieden. Deze crises verdragen geen compromissen. Net als na 2008 en 2009 teruggaan naar de orde van de dag, nadat die crisis bezworen is, kan niet meer. Individuele belangenbehartiging is geen antwoord op ernstige collectieve gebreken in de samenleving. De organisatie van de arbeid is droevig, daarvoor de ogen sluiten is mensen belazeren. De hele samenleving moet op de schop, de arbeidsvoorwaarden en arbeidsverhoudingen moeten drastisch anders. De vakbond moet in beweging komen en het heft in handen nemen, in actie komen, het verzet organiseren, met inachtneming van de veiligheid voor iedereen. Kan dat?

Bewegen om vakbeweging te zijn

Het is echt nodig dat het debat gevoerd wordt en laten we er aan werken dat de vakbonden daarin een vooraanstaande rol spelen. Ze kunnen mensen organiseren en zijn in staat hen te mobiliseren. Vakbonden zitten gevangen in hun eigen polderweb. Terwijl leden proberen de solidariteit te organiseren, sluit de FNV de vakbondshuizen en kantoren, stuurt ze medewerkers naar huis, en geeft ze feitelijk niet thuis. Ze komt niet in beweging en bewegen is noodzakelijk om vakbeweging te zijn. Debat via internet ('webinar') is prima, maar werkt niet wanneer de leden en kaderleden onderling niet kunnen discussiëren.

Rosa Luxemburg schreef het al: Pas als velen het werk neer zouden leggen en hun stem zouden laten horen, zou er daadwerkelijk iets kunnen veranderen. Nu moet er eerst gewerkt worden aan de bestrijding van het corona virus. Maar dat hoeft de discussie over anders werken en de opbouw van de solidariteit niet te stoppen. Het mogelijke succes van de huidige protestbewegingen - zoals de klimaatactivisten, de lerarenopstand, de antiracisme beweging en …. de vakbeweging - zal dus in grote mate afhangen van het zelf organiserende vermogen. Plus de steun die zij vervolgens vanuit de reguliere politieke wereld weten af te dwingen. De zelforganisatie van de mensen, kan de politiek en de vakbeweging dwingen ook te gaan bewegen in de richting van een andere samenleving.

Dit artikel verscheen eerder op Solidariteit.