Op mijn recensie van de film Eye in the Sky van 21 juli in Grenzeloos zijn twee reacties gekomen. De eerste heeft betrekking op de relevantie van het ethische 'duivelse' dilemma. De tweede zoekt naar een verband tussen de drones in de film en het neoliberale 'panopticum'.

Niet onze wereld?

In Eye in the Sky zit een keuzemoment: wat te  doen als je moet kiezen tussen de vrijwel zekere dood of verminking van een jong, levendig en lief meisje van tien jaar dat je net hebt leren kennen en de mogelijke dood van misschien wel honderd anonieme anderen. Waarbij moet worden aangetekend dat de dood van het meisje een rechtstreeks gevolg zal zijn van eigen handelen (een raket afschieten) en de dood van die honderd anderen 'slechts' een indirect gevolg zal zijn van zelf niet-handelen (een zelfmoordaanslag door derden niet verhinderen). Dat is het duivelse dilemma in de film.

Daar kán van gesteld worden dat dit een dilemma is dat ons als socialisten niet raakt. Het doet zich immers voor in een wereld waarin kapitalisme en godsdienstwaanzin regeren. Dat is niet onze wereld. In onze wereld heersen niet het egoïsme, de competitie, honger en gebrek, eenzaamheid. In onze wereld is er overvloed voor iedereen en solidariteit. In onze wereld is er geen reden voor zelfmoordaanslagen, voor terrorisme, voor jihadisme. In onze wereld hoeft er niet gekozen te worden tussen het leven van één mens of dat van velen.

Helaas, beste dromers en andere studeerkamersocialisten, de wereld van strijd, onrecht en pijn is wél de wereld waarin wij leven. En in die wereld zullen keuzes tussen het meerdere en het mindere kwaad soms heel praktisch niet kunnen worden ontweken. Soms zullen zelfs tijdelijke (?) allianties met het mindere kwaad onontkoombaar zijn. En, laten we wel zijn, is een wereld zonder onaangename keuzes werkelijk denkbaar? Zelfs in een socialisme met maximale materiële en mentale zekerheid, zonder gebrek en eenzaamheid, zullen er mensen zijn bij wie de bedrading niet helemaal in orde is. Dat kán betekenen dat er ook dan harde keuzes gemaakt moeten worden, dat ´duivelse´ dilemma´s niet kunnen worden ontlopen. Verantwoordelijkheid is niet iets waar je voor kiest, die wordt je vanaf je geboorte aangedragen.

Het Panopticum

Een tweede reactie op de recensie van Eye in the Sky gaat over het ontbreken van een verwijzing naar Het Panopticum. Huh? Pardon? Het wat? Het panopticum. Dat hebben we dus nog maar weer even opgezocht. Het panopticum betreft onder andere een opvatting van de Franse filosoof Foucault, waarin hij tot uitdrukking brengt dat in het kapitalisme op vele en verschillende manieren gewone mensen (de arbeidersklasse in het bijzonder) in de gaten worden gehouden. Dit wordt gedaan om het systeem van uitbuiting in stand te houden door de mensen voortdurend te controleren en te disciplineren. George Orwell heeft daar in zijn boek 1984 eveneens een beschrijving van gegeven. En vorig jaar is in een artikel in Grenzeloos ingegaan op De Afluisterstaat (1*). Een relaas naar aanleiding van het klokkenluiderswerk van Edward Snowden, die onthulde dat de Amerikaanse veiligheidsdienst NSA maandelijks 221 miljard data verzamelt (221.000.000.000). De marxistische filmcriticus Dan Hassler-Forest heeft het idee van dat panopticum verder uitgewerkt voor de hedendaagse filmindustrie in zijn boek Capitalist Superheroes (2*). En inderdaad, in de film Eye in the Sky worden we geconfronteerd met misschien wel de meest moderne variant van dat panoticum. De film fantaseert niet. Het blijkt mogelijk met drones, uitgerust met camera's, via satelieten over de hele wereld mensen te volgen. In de film komt een mini-drone voor, niet groter dan een kolibrie, die zelfs in staat is bijna ongemerkt mensen tot op hun toilet in de gaten te houden. Dergelijke drones kunnen behalve met camera's ook met explosieven worden uitgerust. In deze film is dat een ramp voor de jihadisten. Maar stel je voor dat deze nieuwe wapens evengoed kunnen worden ingezet tegen verzetstrijders en revolutionairen. Een opstand of omwenteling wordt dan wel een heel moeilijke zaak. Hoe gerechtvaardigd ook. Het panopticum met bewapende drones zal opposanten snel kunnen uitschakelen. Zonder sympatisanten binnen de staat en haar onderdrukkingsapparaat zoals het leger, wordt radicale sociale strijd in de toekomst een ongewisse aangelegenheid.

(1*) Zie: 'Citizenfour en De Afluisterstaat' op www.grenzeloos.org van 3 juni 2015.

(2*) Zie: Capitalist Superheroes – caped crusaders in th neoliberal age van Dan Hassler-Forest; Zero Books 2012.