Vanouds worden vrijdenkers tot de linkse beweging gerekend. Hun niet-aflatende strijd voor volledige vrijheid van het individu en voor atheïsme en een seculiere staat, bracht hun vanaf de Verlichting voortdurend in conflict met autoriteiten van allerlei soort. Maar vooral met kerk, staat en kapitaal. Bondgenootschappen met de arbeidersbeweging, in het bijzonder de meer anarchistische stromingen daarbinnen, lagen voor de hand. De laatste tijd lijkt onder invloed van 'het islamdebat' een ontwikkeling in gang gezet, waarbij de verbinding met links niet meer zo vanzelfsprekend is. 

De vrijdenkers van tegenwoordig zijn, voor zover georganiseerd, lid van De Vrije Gedachte. Deze atheïstisch humanistische vereniging noemt nog steeds het gedachtegoed van mensen als Multatuli, Wilhelmina Drucker, Clara Wichman, Ferdinand Domela Nieuwenhuis en Anton Constandse als belangrijke inspiratiebron. Uitgesproken linkse lieden. Echter, die verbondenheid met links lijkt onder druk te staan. Dat blijkt in Den Haag. 

Afkeer van Islam 

De Haagse afdeling van De Vrije Gedachte houdt maandelijks een bijeenkomst onder de noemer "Verlichtingsborrel". Daar komen gemiddeld zo’n vijftig mensen op af. Het is me opgevallen dat nogal wat bezoekers expliciet aangeven zich niet (meer) als links te beschouwen. Nu is er bij de vrijdenkers altijd al een allergie aangetroffen voor een indeling in hokjes. Maar heden ten dage is daar een argument bijgekomen: de afkeer van de Islam en de in hun ogen te toegeeflijke houding van althans een deel van links ten opzichte van die Islam.

Daarbij worden fanatieke en fundamentalistische stromingen in de Islam als grotere bedreigingen voor de persoonlijke vrijheid, het atheïsme en de seculariteit gezien dan de gevaren van andere godsdienstige richtingen. In dit licht is het niet opmerkelijk dat het afgelopen jaar vier Verlichtingsborrels in het teken werden gezet van discussie over de Islam. 

Alarmisme 

De eerste bijeenkomst ging over De Koran. Er werden teksten tegen het licht gehouden, waarin onverzoenlijke en moorddadige aspecten van de Islamatische religie naar voren kwamen. Doodstraf voor afvalligen en homo’s. Onderwerping van vrouwen en joden. Enzovoort. Daarbij werd benadrukt dat de koran een heilig en absoluut geschrift is, rechtstreeks door Allah via Mohammed doorgegeven. In tegenstelling tot de Bijbel zou er daarom weinig tot geen mogelijkheid zijn om moderne interpretaties te maken, waarmee sommige passages als metaforen of historisch kunnen worden gerelativeerd. 

De tweede 'borrel' was met Paul Cliteur. Deze hoogleraar Rechtswetenschap presenteerde daarbij zijn laatste boek "Bardot, Fallaci, Houellebeck en Wilders", over vier critici van de Islam die te vaak de mond zou worden gesnoerd. Cliteur was ooit voorzitter van het Humanistisch Verbond, maar is momenteel lid van de Raad van Advies van Forum voor Democratie, de partij van Thierry Baudet, en hij was bij de laatste verkiezingen lijstduwer van die partij. Hij hield een nogal eenzijdig en vooral alarmistisch verhaal: als we niet uitkijken, wordt de westerse beschaving weggevaagd door een wrede Islamitische dictatuur.

De derde lezing was er een met Dirk van der Blom. Deze voormalige marechaussee, spion en politieagent is de auteur van het boek "De verhouding van staat en religie in een veranderde Nederlandse samenleving". Zijn beschouwing liep langs dezelfde lijnen als die van Cliteur. Qua nationalisme en weerzin tegen 'wegkijkers' deed Dirk er zelfs nog een schepje bovenop. Hij is met zijn boek gepromoveerd aan de Universiteit van Leiden bij ….. professor Paul Cliteur. 

Rationele kritiek 

Vergeleken met de voorgaande bijeenkomsten was de vierde een verademing. Leon Korteweg, landelijk bestuurslid van De Vrije Gedachte, vertelde in Den Haag over "Rationele Islamkritiek". Hij onderscheidde drie benaderingen van de Islam die hij onvruchtbaar vond.

In de eerste plaats richtte hij zijn pijlen op het rechts radicalisme. Dat is lang niet altijd fascistisch, maar meestal wel extreem nationalistisch en racistisch. Vaak wordt een angstwekkend vijandbeeld geschapen dat door een wegkijkende, collaborerende elite in een soort complot aan het oog van 'het gewone volk' wordt onttrokken. De overdrijving is vaak verbijsterend. Leon noemde als voorbeelden van dit rechts radicalisme Wilders en Baudet. 

Dan is er de bijna omgekeerde benadering, die van regressief links. Die kijkt écht weg en sluit de ogen voor negatieve elementen in de Islam. Geloofsdwang, onderdrukking van vrouwen en andersdenkenden worden genegeerd. Leon noemde dit: "racisme van de lage verwachting". Elke vorm van kritiek komt op de hoop van islamofoob. Positieve verworvenheden van de westerse cultuur worden geheel gerelativeerd. Leon zag van dit regressieve links tendensen bij de Internationale Socialisten die hij als een belangrijke stroming in de SP meende te herkennen.

Tenslotte zag hij een hindernis voor een heldere kritiek in de identiteitspolitiek. Het hameren en vastpinnen op een nationaliteit, geloof, ras, gender, afkomst, geaardheid, en dergelijke zie je tegenwoordig zowel bij links als bij rechts. Het is schadelijk, omdat het individu de vrijheid van keuze en zelfstandig denken ontnomen wordt. 

Alert 

En passant liet Leon Korteweg weten zich op grond van deze overwegingen niet (langer) als links te beschouwen. Hij pleitte voor een wetenschappelijke kritiek op de Islam, zoals op alle religies, zonder overdrijving, alarmisme en goedpraterij. "Zelf nadenken - Vrijheid is niet vanzelfsprekend - Van god los" stond te lezen op de pamfletten die hij uitdeelde. Hij sloot zijn betoog af met een oproep tot adhesie aan een project van het Humanistisch Verbond om afvalligen uit de Islam actief te ondersteunen. 

Het zou Leon hebben gesierd als hij tóch iets meer context had gegeven. Zo heeft de Duitse Midden Oosten deskundige Michaël Lüders er in "Wie Wind Zaait" op gewezen dat de Islamitische Staat een rechtstreeks gevolg is van de westerse politiek de afgelopen vijftig jaar. Ook had Leon nadrukkelijker kunnen aangeven dat heel veel moslims zélf slachtoffer zijn van terreur en/of daarmee liever niets van doen hebben. Daarnaast doemt de vraag op waarom de opstelling van een deel van links reden kan zijn om heel links te 'verlaten'. Nog altijd staan linkse bewegingen immers vooraan als het gaat om de verdediging van mensenrechten.

Mogelijk is er niet werkelijk een definitieve ruk naar rechts van De Vrije Gedachte. Maar de neiging tot (over)reactie op dreigingen en wandaden vanuit de hoek van het islamitisch fundamentalisme noopt tot alertheid. Hetgeen vanzelfsprekend geen enkele reden is om ook misstanden in en vanuit de Islam níet aan de kaak te stellen en te bestrijden.

Dit stuk verscheen eerder als commentaar op Solidariteit.