De bijeenkomst in Den Haag werd gehouden op initiatief van BISIG Nederland, de Nederlandse afdeling van een van de kleinere socialistische bewegingen op de Filipijnen. De ongeveer honderd deelnemers vertegenwoordigden echter een breed spectrum. Christenen, moslims, socialisten, (ex-)communisten, onafhankelijke intellectuelen en, namens de Filipijnse regering, de ambassadeur. Er was geen vertegenwoordiger van de in de Mindanao-oorlog verwikkelde moslimgroeperingen.
Het mag opmerkelijk genoemd worden dat zo veel verschillende stromingen aanwezig waren. Er werd beleefd en intensief naar de diverse standpunten en voorstellen geluisterd, waar op de Filipijnen tussen sommigen vooral de geweren hadden gesproken. Misschien desemt deze gezamenlijkheid uiteindelijk door in meer begrip en overeenstemming. In ieder geval spraken alle aanwezigen zich uit voor een zo spoedig mogelijk ‘uit te breken vrede’. Over hoe die vrede bereikt kan worden liepen de meningen vooralsnog flink uiteen.
.
Een ingewikkelde situatie
In het kort komt de huidige toestand op Mindanao op het op het volgende neer. Er wonen drie bevolkingsgroepen. De Lumads, een bergvolk dat met eigen gewoonten en gebruiken in afgelegen streken een tamelijk ongestoord bestaan leidt, vormen de meest oorspronkelijke groep. Dan zijn er de moslims, de Moro’s, die zich vanaf de Spaanse kolonisatie in de zestiende eeuw al verzetten tegen de onderwerping aan een centraal gezag. In 1900 maakten zij nog 75% van de bevolking op Mindanao uit. Dat veranderde in de loop van de twintigste eeuw door de massale immigratie van katholieken, de derde bevolkingsgroep, uit andere delen van de Filipijnen. Momenteel maken de Moro’s nog slechts 20% van de inwoners van Mindanao uit. Naast de bezwaren tegen een, op zijn zachtst gezegd, moslim-onvriendelijke centrale overheid, kwamen er nieuwe redenen voor verzet van de Moro’s. Ze raakten hun land kwijt aan grootgrondbezitters en vielen ten prooi aan armoede. In de Filipijnen is het toch al geen vetpot: van de 70 miljoen inwoners hebben er 51 miljoen een inkomen van minder dan een dollar per dag.
In de tweede helft van de vorige eeuw werd het moslim-verzet aangevoerd door het Moro National Liberation Front (MNLF). In 1996 sloot dit MNLF een vredesverdrag met de Filipijnse regering. Daarbij werd aan de moslimgebieden op Mindanao een beperkte vorm van autonomie toegekend. De armoede en achterstelling van de moslims kwam daarmee niet ten einde en bleef een voedingsbodem voor verzet, waarin we een duidelijke opkomst van islamitisch fundamentalistische bewegingen gezien hebben, die naar een islamitische staat streven: het MILF, een afsplitsing van het MLNF, en bijvoorbeeld een organisatie als Abu Sayyaf.

Totale oorlog
De aanwezige ambassadeur van de Filipijnen in Nederland had de eenvoudigste oplossing voor het Mindanao-conflict: de volledige overgave van het MILF. Hij verdedigde het beleid van president Estrada, die vanaf maart dit jaar de totale oorlog tegen de moslimrebellen heeft afgekondigd. De ambassadeur zag geen enkele reden voor onvrede en schilderde de opstandelingen af als bandieten. Van meer autonomie voor de regio wilde hij niets weten. Zijn eindoplossing lag in een militaire nederlaag van het MILF. Hij nam vast een voorschot op de overwinning door te beloven dat de regering daarna de opstandelingen ‘grootmoedig’ zal behandelen.

Multiculturele maatschappij
Geen van de lange rij andere sprekers deelde de verwachting van de ambassadeur dat met militaire middelen de oorlog snel kan worden beëindigd. En geen van hen was zijn mening toegedaan dat het met de armoede en de discriminatie wel meevalt. Hoe dan wel uit de impasse te raken? Nathan Quimpo, ooit de aanvoerder op Mindanao van het guerrilla-leger van het linkse National Democratic Front (NDF), zette in op een multiculturele maatschappij. Volgens hem zouden regering, MILF, MNLF en andere bevolkingsgroepen er het best uit komen als ze hun machtspolitiek zouden inruilen voor een belangenbenadering. Op basis van individuele en sociale behoeften zou een vreedzame multiculturele samenleving mogelijk moeten zijn. Daarvoor zal nog heel wat overtuigingswerk verricht moeten worden. De huidige militaire, etnische en religieuze vormen van aanpak zijn in ieder geval heilloos.
De verdeeldheid onder de Filipijnen zien we ook in Nederland. De grote opkomst van ‘gewone’ Filipijnen laat zien dat niet alleen doorgewinterde activisten geschrokken zijn van het geweld. De eenheid in de afschuw verhult echter de grote onderlinge verdeeldheid binnen deze groep: de moslims zijn woedend om het onrecht dat hen is aangedaan, maar veel christenen hebben hier weinig begrip voor.

Autonomie, federatie, onafhankelijkheid
De inzet van het MILF op een onafhankelijke islamitische republiek bracht vele sprekers op de Haagse bijeenkomst tot bespiegelingen over een betere staatsvorm dan de huidige. Vrijwel iedereen was het er over eens dat de huidige, beperkte, autonomie weinig voordelen voor de bevolking heeft gebracht en daardoor in diskrediet is geraakt.
Als alternatief zou gedacht kunnen worden aan een federatie, of het model van ‘een land, twee systemen’, zoals dat bestaat in en tussen China en Hong Kong. In beide gevallen zou binnen het staatsverband van de Filipijnen een moslimstaat met een eigen (deel)regering, Sharia-wetgeving en Madrasah-onderwijs voor de moslims en ‘nationale’ voorzieningen en rechten voor de niet-moslims toegestaan moeten worden.
Het probleem van deze voorstellen is niet alleen dat de Filipijnse regering noch het MILF hiervoor te porren zijn. De sociaal-economische problemen worden er ook niet mee uit de wereld geholpen. Bovendien werd de vrees geuit voor een ‘Joegoslavisch’ scenario waarbij de moslims van buiten zo’n deelstaat daar naar toe gedreven zouden worden en de niet-moslims er uiteindelijk juist uitgeknikkerd zouden worden.
Degene op de Haagse bijeenkomst die onafhankelijkheid als de meest serieuze optie zag, was de islamoloog Julkipli Wadi. Volgens hem zal het MILF niet stoppen met haar strijd voordat afscheiding een feit is. En waarom zou aan de Moro’s een nationale identiteit ontzegd worden? Waar over onderhandeld moet worden -het MILF is daartoe bereid- is welk deel van Mindanao een zelfstandige Moro-staat zal worden.

Solidariteit
De als gastspreker aanwezige Pierre Rousset, medewerker van de fractie van Verenigd Links in het Europarlement, ging in op de positie van de solidariteitsbeweging met de bevolking van Mindanao. Die is niet erg comfortabel. Enerzijds is er het uitgangspunt van solidariteit met een onderdrukt volk en erkenning van het recht op zelfbeschikking. Anderzijds is, als gevolg van de crisis van het socialistisch perspectief en de neoliberale globalisering, de soort staat waar hier naar gestreefd wordt niet erg aantrekkelijk. Want niet-seculier, dus niet democratisch, en waarschijnlijk ook niet sociaal rechtvaardig. Waar in ieder geval geen solidariteit mee mogelijk is, is de groep van Abu Sayyaf. Die benoemt openlijk als zijn voornaamste vijanden: christenen, joden en moslims die de Koran niet lezen. Bij het steunen van bewegingen op Mindanao moeten volgens Rousset de sociale kwestie en de scheiding van kerk en staat de ijkpunten zijn.

Toch gezamenlijke oproep
In de discussie op de Haagse bijeenkomst gloorde niet echt een duidelijk gezamenlijke blik op de toekomst. De situatie op Mindanao lijkt daarvoor te ingewikkeld. De meeste deelnemers gingen wat dit betreft met meer vragen dan antwoorden naar huis. Een van de meest indringend gestelde vragen was wel of we en ‘ze’ niet bezig zijn de menselijke identiteit in te ruilen voor allerlei sub-identiteiten (christen, Moro), die elke vorm van samenleving dreigen te vernietigen. Toch werd de bijeenkomst afgesloten met een gezamenlijke verklaring (de ambassadeur was inmiddels vertrokken). Daarin werden de mensenrechtenschendingen en het geweld van zowel de regering als het MNLF verworpen, en opgeroepen tot vredesonderhandelingen. “Wij roepen iedereen in Mindanao op om te bouwen aan een vredescultuur”.