[Noot van de redactie van Links: Het volgende is een bewerkt transcript van de toespraak en antwoorden op vragen van Ilya Budraitskis op het panel 'De situatie voor links in Rusland nu' op de online conferentie 'Boris Kagarlitsky en de uitdagingen van links nu', die op 8 oktober werd georganiseerd door de Boris Kagarlitsky International Solidarity Campaign. Budraitskis is een politiek- en sociaal theoreticus, voorheen gevestigd in Moskou, die nu een gastwetenschapper is aan UC Berkeley. Transcripties en video-opnamen van andere toespraken tijdens de conferentie zijn te vinden op de campagnewebsite freeboris.info].
Sinds het begin van de oorlog hebben we een enorme transformatie van het politieke regime in Rusland meegemaakt en alle politieke lijnen die vóór het begin van de oorlog bestonden, zijn drastisch veranderd. Ook zijn er sinds het begin van de oorlog twee kampen binnen Russisch links die totaal tegenover elkaar staan: een pro-oorlog kamp en een anti-oorlog kamp. Ze hebben totaal verschillende visies op wat het betekent om links te zijn. Ik denk dat dit een heel belangrijke les is om te leren en om over te discussiëren, en niet alleen onder Russische linkse mensen.
In het linkse kamp dat voor de oorlog is, zijn er nu mensen die de oorlog niet alleen rechtvaardigen, die de oorlog niet alleen actief steunen en bevorderen, maar die daadwerkelijk verder gaan dan de imperiale retoriek van de regering. Die verdeeldheid in Russisch links was niet iets onverwachts. Ik denk dat de fundamenten van die verdeeldheid al werden gelegd jaren voordat de grootschalige invasie van start ging. Maar ze is nu pas zo duidelijk en uitgesproken geworden. En ik denk dat die verdeeldheid in sommige opzichten ook overeenkomt met de verdeeldheid binnen links wereldwijd. Daarom is deze les ook internationaal van belang.
Binnen oorlogszuchtig links neemt de leiding van de Russische Communistische Partij een centrale plaats in, samen met enkele kleinere stalinistische groeperingen. Waarom nemen zij die positie in? Het is niet alleen omdat ze het imperiale chauvinistische wereldbeeld delen; het is ook een overlevingsstrategie in het zogenaamde wettelijke kader van de huidige Russische dictatuur. Maar ik denk dat wediepere ideologische wortels kunnen vinden.
De belangrijkste ideologische drijfveer van de Russische Communistische Partij is de verdediging van de staat. Het is een opvatting van socialisme als een van bovenaf opgelegde politiek van herverdeling, ontworpen om de belangen van de staat te dienen, inclusief het bevorderen van zijn macht in de mondiale arena. De partij ziet elke vorm van democratie van onderop als een obstakel voor die doelen. Vóór de oorlog, in het al behoorlijk autoritaire Russische politieke systeem, nam de Communistische Partij de positie in van de zogenaamde semi-overheidsoppositie, die geïntegreerd was in Poetins systeem van geleide democratie. De partij was afhankelijk van de staat en concurreerde niet serieus met het Kremlin en de belangrijkste partij van het Kremlin, Verenigd Rusland.
Bovendien diende de Communistische Partij af en toe als kanaal voor de uiting van ontevredenheid binnen een bepaald deel van de samenleving. Daarom sloten veel activisten, vooral buiten de grote steden, die betrokken wilden zijn bij enige oppositionele activiteit, zich aan bij de rangen van de Communistische Partij. Het is veelzeggend dat in de eerste dagen na de invasie van Oekraïne verschillende afgevaardigden van de Communistische Partij en regionale activisten zelfs anti-oorlogsverklaringen aflegden. Een van die afgevaardigden was Jevgeni Stupin, die deze conferentie steunt. Die stemmen binnen de partij werden echter hard onderdrukt, ook door de partijleiding zelf. Zo werden mensen als Stupin uit de Communistische Partij gezet vanwege hun anti-oorlogsstandpunt.
Al in april 2022 hield de eeuwige partijleider Gennady Zyuganov een toespraak in het Russische parlement waarin hij eiste dat de strijd tegen de zogenaamde vijfde colonne in het land geïntensiveerd zou worden. Zyuganov riep letterlijk op tot escalatie van de repressie tegen elke vorm van anti-oorlogsverzet en anti-oorlogskritiek op de regering. In de volgende twee jaar behoorden vertegenwoordigers van de Communistische Partij tot de meest actieve oorlogsstokers, die opvielen door hun extreem agressieve nationalistische en imperialistische retoriek. Die koerswijziging van de Communistische Partij kan zowel worden verklaard door haar traditionele ideologische standpunt (vooral bij de leiding) over imperiaal nationalisme, en door een verlangen om het legale bestaan van de partij te beschermen onder de omstandigheden van de verscherping van de politieke spelregels in het land na het begin van de grootschalige invasie van Oekraïne.
Aan de andere kant van de strijd tegen het regime staan de verschillende stromingen van anti-oorlogs links. Sommige van die mensen werden gedwongen het land te verlaten na het begin van de invasie. Sommigen werden gedwongen zichzelf te censureren en gaven hun openlijke politieke activiteiten bijna op of probeerden hun politieke propaganda voort te zetten in alle legale vormen die mogelijk zijn, zoals bijvoorbeeld degenen die in de eerste presentatie werden genoemd door de vertegenwoordiger van Feministisch Anti-oorlogs Verzet. Dat bestond uit werk binnen kleine collectieven en wat propagandawerk met behulp van sociale media.
Het is belangrijk om op te merken dat dit propagandawerk heel erg beperkt wordt door de huidige, zeer strenge censuur. In principe kun je helemaal niet praten over wat er aan het front gebeurt zonder de bestaande Russische wetten te overtreden. De uiteindelijke strategie van uiterst links in Rusland is dus ondergronds gaan. En dat geldt vooral voor anarchisten. Sinds het begin van de oorlog zijn er mensen die het vooral gemunt hebben op militaire aanmeldingsbureaus en wervingsbureaus.
Er zijn veel anarchistische politieke gevangenen. De meesten van jullie weten van Azat Miftakhov, die tot een tweede gevangenisstraf werd veroordeeld terwijl hij in de gevangenis zat. Ik denk dat het een van de heel belangrijke taken van deze conferentie is om niet alleen over Boris Kagarlitsky te praten, maar over linkse politieke gevangenen in het algemeen. Het zijn niet alleen anarchisten; er zijn ook socialistische politieke gevangenen zoals Igor Kuznetsov, Darya Poludova en veel anderen.
Alle openbare legale activiteiten van Russisch links zijn al gestaakt. Begin dit jaar bijvoorbeeld heeft de Russische Socialistische Beweging, de organisatie waartoe ik behoorde, zichzelf opgeheven omdat ze als een zogenaamde buitenlandse agent werd bestempeld. En volgens de wet op buitenlandse agenten maakt het feit dat je als buitenlandse agent wordt bestempeld, elke openbare activiteit in het land onmogelijk. Enkele maanden geleden heeft een andere radicaal linkse organisatie, de Revolutionaire Arbeiderspartij, zichzelf ook opgeheven vanwege de vele arrestaties en huiszoekingen door de politie.
Dan zijn er nog de mensen van de Russische linkse anti-oorlogsbeweging die gedwongen werden het land te verlaten en die niet alleen proberen om het Russische publiek via sociale media te beïnvloeden, maar ook om internationaal met links samen te werken en discussies te voeren, vooral in de landen waar ze nu gevestigd zijn. Over het algemeen heeft Russisch anti-oorlogs links dus een kernpubliek in het land, dat hun commentaar volgt. Maar het is door de huidige situatie heel moeilijk om te weten hoe groot dat publiek is.
Het is ook belangrijk om op te merken dat Russisch anti-oorlogs links, en vooral de leden van anti-oorlogs links die zich buiten Rusland gevestigd hebben, in staat waren om deel te nemen aan de debatten onder de liberale, of democratische (in brede zin), Russische oppositie in het buitenland, omdat die Russische liberale oppositie in de diaspora nu een diepe ideologische en politieke crisis doormaakt. Ik denk dat wat Greg Yudin zei over de mogelijke voorstellen van Russisch links een belangrijke rol zou kunnen spelen in de debatten, niet alleen binnen het linkse milieu, maar ook breder binnen de Russische oppositie in de diaspora en haar publiek, dat nog steeds vrij groot is in het land.
Om terug te komen op mijn eerste punt: als er binnen afzienbare tijd serieuze politieke veranderingen plaatsvinden in Rusland, zullen we een heel ander soort politieke verdeeldheid zien op links en in de politieke arena in het land in het algemeen. En die zal precies voortkomen uit de tegenstrijdige standpunten die tijdens de oorlog duidelijk naar voren kwamen.
Ik denk dat die verdeeldheid niet alleen betrekking zal hebben op historische vragen en historische ervaringen, maar vooral zal draaien om verschillende opvattingen over wat socialisme inhoudt en wat het betekent om links te zijn. Ik denk dat die verdeeldheid kan worden verduidelijkt aan de hand van het bekende oude essay van Hal Draper over de twee zielen van het socialisme. Hoewel er vanuit mijn oogpunt enkele problematische aspecten zijn, is het hoofdidee heel relevant voor onze tijd. Om Draper te citeren:
Wat de vele verschillende vormen van socialisme-van-bovenaf verenigt, is de opvatting dat het socialisme (of een redelijke nabootsing daarvan) in de een of andere vorm moet worden overgedragen aan de dankbare massa's, door een heersende elite die in feite niet aan hun controle is onderworpen. Het hart van het socialisme-van-onderop is de opvatting dat socialisme alleen kan worden gerealiseerd door de zelfemancipatie van geactiveerde massa's in beweging, die met hun eigen handen naar vrijheid reiken, gemobiliseerd 'van onderop' in een strijd om hun eigen lot in handen te nemen, als acteurs (niet slechts onderdanen) op het toneel van de geschiedenis.
Ik denk dat dit onderscheid tussen socialisme van bovenaf en socialisme van onderop nog steeds heel relevant en belangrijk is, en niet alleen met betrekking tot de verdeeldheid onder links in Rusland nu, in de context van de voortdurende oorlog, maar ook met betrekking tot de situatie op links wereldwijd. Ik denk dat Boris Kagarlitsky, die ik al meer dan 20 jaar ken, altijd de kant van het socialisme van onderop heeft gekozen. Hij heeft dat standpunt niet alleen gesteund, maar blijft ook een van de belangrijkste openbare pleitbezorgers ervan in zijn boeken en zijn openbare interventies. Ik zou zeggen dat hij in veel opzichten een generatie Russische linkse mensen heeft grootgebracht in de huidige periode.
Gezien de rol die Boris heeft gespeeld in de geschiedenis van Russisch links, denk ik dat de strijd voor zijn bevrijding een integraal onderdeel is van de strijd voor socialisme van onderop, voor het recht van de massa's om actoren in de geschiedenis te zijn en niet in de slachtofferrol te blijven hangen.
Dit artikel stond op Links. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.
Reactie toevoegen