Toen de regering-Meloni in oktober 2022 aan de macht kwam, verwachtten veel internationale commentatoren dat de nieuwe premier haar eurosceptische standpunten zou handhaven, de steun aan Oekraïne zou intrekken en Italië zich zou distantiëren van de NAVO. De realiteit blijkt een jaar later echter drastisch anders.

De kameleon

Vanwege het openlijk prijzen van Benito Mussolini als groots staatsman in haar vroege jaren en haar recente pogingen om het imago van neofascist kwijt te raken, werd Giorgia Meloni door nieuwsorganisatie Politico omschreven als de ‘kameleon’ van de Europese politiek in 2023. Maar wie is ze echt?

Meloni is zich bewust van de kracht van zelfrepresentatie. Ze grijpt verschillende gelegenheden aan om zichzelf een keur aan propagandistische etiketten op te plakken. De woorden die Meloni uitsprak bij een evenement van de extreemrechtse Spaanse partij Vox in oktober 2021 bleven tijdens haar hele verkiezingscampagne nagalmen: ze noemde zich ‘een vrouw, een moeder, Italiaans, christelijk’. In haar eerste premierstoespraak durfde ze zich zelfs neer te zetten als ‘underdog’ van de Italiaanse politiek. Het is hierbij irrelevant dat Meloni’s gezin in werkelijkheid bepaald niet past in het plaatje van de ‘traditionele Italiaanse familie’ en dat ze al ruim twintig jaar een professioneel politicus is.

Meloni is een meester in het opzetten van verschillende maskers om zo haar fascistische project te versluieren. Terwijl ze in binnen- en buitenland in allerlei kringen opereert, stelt ze alles in het werk om haar brede electorale steun te waarborgen, vormt ze sterke internationale allianties en werkt ze aan het uithollen van de democratie van binnenuit.

Fascistisch machtsvertoon

In Meloni’s Italië wordt bij elke gelegenheid subtiel gepronkt met het fascisme, al wordt het achteraf vaak lachend gebagatelliseerd. Het mantra is altijd hetzelfde: ‘fascisme bestaat niet meer’ en ‘er is niets om je zorgen over te maken’. In werkelijkheid steken fascistische symbolen en praktijken nadrukkelijk de kop op in Italië, maar wel op een manier die enerzijds de geharde neofascisten geruststelt en anderzijds de liberalen en mondiale partners – wier belangen onaangetast blijven – niet afschrikt.

De FdI zelf doet zich bijvoorbeeld voor als een democratisch-conservatieve/rechtse partij, maar haar partijsymbool van de driekleurige vlam is een directe verwijzing naar haar neofascistische voorganger Movimento Sociale Italiano (de Italiaanse Sociale Beweging, MSI). Op een nog naaktere manier uit het fascisme zich in talloze schaamteloze demonstraties, zoals in januari 2024: toen brachten honderden neofascisten tijdens een straatbijeenkomst in Rome de fascistische groet onder toeziend oog van de politie.

Hoewel Meloni’s regering dergelijke vormen van publiek fascistisch vertoon afkeurt, vertellen haar acties een ander verhaal. Meloni’s eerste regeringsjaar werd gekenmerkt door een sterke toename van repressieve en antidemocratische maatregelen, politiegeweld (op straat, tegen demonstraties, op universiteiten), en aanvallen op sociale en burgerrechten (met name de rechten van lhbtqia+’ers en van kinderen van koppels van hetzelfde geslacht).

Gesterkt door groeiende steun en een zwakke oppositie, stelt Meloni nu de ‘Premierate’ voor – een grondwetswijziging die centralisatie van overheidsbevoegdheden binnen één partij en haar premier wil bewerkstelligen. Dit hervormingsproject doet verontrustend veel denken aan de ‘Acerbo-wet’ die in 1923 de weg vrijmaakte voor de dictatuur van Mussolini. Het voorstel behelst een rechtstreekse verkiezing van de premier, een ‘meerderheidsprijs’ in het parlement voor de partij van de premier en een algehele verzwakking van de macht van het parlement.

Bovendien hebben de FdI en diens politieke bondgenoten de media en cultuur geïnfiltreerd, van de nationale televisie en kranten tot musea en openbare instellingen. Hierdoor kunnen vruchtbare gronden gecreëerd worden voor de verdere verspreiding van fascistische ideologie.

Internationale allianties

De in 2012 opgerichte FdI maakte zich populair als oppositiepartij tegen de twee vorige regeringen Conte II en Draghi I door zichzelf te presenteren als een systeemkritisch alternatief. Maar de tijden van Meloni als oppositieleider, toen ze tekeer ging tegen de ‘Brusselse bureaucraten’, ‘oligarchen van Silicon Valley’ en ‘globalistische mainstream’, liggen ver achter ons. In haar nieuwe geïnstitutionaliseerde rol als premier is ze niet alleen lid geworden van deze ‘mainstream’, maar wil ze de kern ervan vormen.

Gedurende haar eerste regeringsjaar vertaalde deze propaganda zich geenszins in aanvallen op de elite. In de zomer van 2023 had een door de regering voorgestelde windfall tax van 40 procent op overwinsten van banken de markten aanvankelijk de stuipen op het lijf gejaagd, om een maand later te worden gevolgd door een gigantische afzwakking van datzelfde plan. 

Omgekeerd kregen duizenden gezinnen en individuen met een laag of geen inkomen via een sms te horen dat ze geen bijstandsuitkeringen meer zouden ontvangen. Bovendien werd een voorstel over de invoering van een minimumloon verworpen en verdere discussies erover afgebroken.

Ondanks Meloni’s eerdere verbale aanval op de ‘oligarchen van Silicon Valley’, stonden de voortdurende pogingen van de regering om draagmoederschap strafbaar te stellen en oproepen om het ‘universeel’ te verbieden een bondgenootschap met Elon Musk niet in de weg. Hij werd samen met zijn door draagmoederschap geboren kind verwelkomd als eregast op FdI’s jaarlijkse evenement Atreyu in december 2023. Andere gasten waren de Britse premier Rishi Sunak, de Albanese premier Edi Rama en de Spaanse Vox-partijleider Santiago Abascal.

Meloni’s aantreden markeerde ook een complete ommekeer in buitenlands beleid. Ze lijkt nu op goede voet te staan met de meeste wereldmachten. Hoewel Meloni van oudsher anti-Europees was, werkte ze in 2023 nauw samen met Ursula von der Leyen en Mark Rutte om anti-immigratiedeals met Tunesië te sluiten. In de regering herzag ze haar houding ten opzichte van Oekraïne volledig door trouw te zweren aan de EU en de NAVO, een sterke relatie met de VS op te bouwen en haar eerdere steun aan Vladimir Poetin in te trekken. 

Dit alles gebeurde gelijktijdig met het behoud van duurzame partnerschappen met leiders als Viktor Orbán, het vormen van nieuwe allianties met onder meer Narendra Modi’s India, en natuurlijk het tonen van onvoorwaardelijke steun aan Israël. Maar zelfs in het buitenlands beleid valt haar masker soms af. Bij een telefoongrap die in november 2023 werd uitgehaald door een Russisch komisch duo, gaf Meloni bijvoorbeeld toe dat de steun aan Oekraïne haar ‘vermoeide’.

Niettemin hebben Meloni’s inspanningen om zich te herpositioneren haar in 2024 in een perfecte positie gebracht om de uitslag van de Europese verkiezingen te beïnvloeden. Als voorzitter van de Europese Conservatieven en Hervormers sinds 2020, maakt Meloni zich nu op voor een hete Europese zomer, waarbij een verschuiving van het Europese krachtenveld het doel is alsook het worden van een leidende macht voor Europees extreemrechts.

Verzet tegen extreemrechts

Ondanks de minimale parlementaire tegenstand en sterke steun onder de bevolking stuit de regering van Meloni op steeds meer protest. Sinds maart 2023 verzetten burgemeesters van verschillende Italiaanse steden zich tegen het verzoek van de regering om de registratie van kinderen van koppels van hetzelfde geslacht stop te zetten. Sommigen sloten zich zelfs aan bij grote demonstraties. 

In de zomer volgden vervolgens protesten tegen het schrappen van uitkeringen, met vooral demonstraties in het zuiden. Op 3 oktober 2023 onderdrukte de politie van Turijn met geweld een protest van ongeveer 300 studenten en activisten tegen een stadsbezoek van Meloni. Zij reageerde hierop door demonstranten te criminaliseren en te beweren dat zij ‘aan de goede kant van de geschiedenis’ stond.

Op 7 oktober kwamen activistische netwerken en initiatieven, politieke partijen, en Italiaanse vakbonden – met de Italiaanse Algemene Confederatie van Arbeid als belangrijkste organisator – samen. In Rome demonstreerden zij collectief tegen Meloni’s extreemrechtse beleid en voorgestelde grondwetswijzigingen. Het protest had een massale opkomst van meer dan 100.000 mensen. 

Deze mobilisatie en de daaropvolgende demonstraties in heel Italië leidden tot de algemene staking van 17 en 24 november. De regering reageerde hierop door de eerste staking in sommige sectoren te beperken van acht tot vier uur, vakbonden en arbeiders te bedreigen met zware boetes en een reeks systematische aanvallen op het stakingsrecht in te zetten. Alleen door deze strijd verder te verbreden en escaleren, kan links het extreemrechtse tij keren.

Dit artikel is overgenomen van socialisme.nu.