Op de grens tussen Turkije en Griekenland bevinden zich duizenden mensen op de vlucht in een onmenselijke situatie, die deze week nog verder verslechtert. De inzet van traangas en geweervuur tegen mensen die een veilig heenkomen zoeken, terwijl de Europese Commissie zich als één blok achter de Griekse regering schaart, illustreert het morele failliet van de Europese politiek.

Waar berichtgeving in de media de oorzaak legt bij de Turkse of Griekse regering, is de werkelijke problematiek complexer. Om te beginnen is de situatie aan de buitengrenzen van Europa een bedoeld gevolg van Europees grens- en asielbeleid, en een regelrechte schending van Internationale Mensenrechten. Daar komt bij dat Europese landen in belangrijke mate verantwoordelijk zijn voor de redenen waarom mensen zich überhaupt gedwongen zien om te vluchten.

Links moet opkomen voor het recht op asiel

Het Internationale Vluchtelingenverdrag uit 1951 garandeert het recht op asiel. In de praktijk is het voor het overgrote deel van de wereldbevolking echter onmogelijk om hierop aanspraak te maken. De mogelijkheden om asiel aan te vragen in Europese landen worden steeds verder ingeperkt, en de eisen steeds strenger. En als het al lukt om een procedure te starten, wordt asiel steeds vaker afgewezen, en wie is afgewezen wordt steeds sneller gedeporteerd.

Ook partijen als PvdA, GroenLinks en SP die gisteravond een “linkse bijeenkomst” hielden om een linkse boodschap naar het kabinet te organiseren (zie ook de tweet van Rebekka Timmer), vertonen de neiging om mee te gaan in de steeds strenger wordende voorwaarden die aan hulp worden gesteld. Zo wordt de term "echte vluchtelingen" geregeld gehanteerd – een term die doet geloven dat een grote groep mensen die een beroep doet op hun recht op asiel, hiervoor illegitieme redenen zou hebben.

Ook schuiven ze de verantwoordelijkheid liever af op landen als Turkije en Griekenland – PvdA was zelfs mede-architect van de 'Turkije-deal'. Bovendien tonen ze niet altijd even veel besef van de redenen waarom mensen vluchten, noch van de volgende zes factoren die ertoe leiden dat het recht op asiel in de praktijk steeds minder voorstelt.

1. Visumsysteem

Het internationale visumsysteem (sinds de jaren ’90, en toenemend streng) zorgt voor ongelijke bewegingsvrijheid op basis van nationaliteit en bezit: met een Afghaans paspoort is het vele malen moeilijker naar Zweden te reizen (bijna alle visa voor Afghanen worden afgewezen, tenzij voor extreem rijke Afghanen), dan met een Duits paspoort (door het Schengengebied is vrij reizen mogelijk).

2. Territorium

Het feit dat asiel niet meer aangevraagd kan worden bij ambassades, maar slechts op het territorium van een staat, zorgt ervoor dat mensen gedwongen worden zonder vergunning te reizen en staatsgrenzen over te steken, om maar ergens asiel te kunnen aanvragen.

3. EU-Turkije deal

De EU-Turkije Deal uit 2016 zorgt ervoor dat maar een selecte groep mensen kans maakt om in de EU-asiel aan te vragen: hoogopgeleide, door de EU uitgekozen, in het bezit van een Syrisch paspoort-zijnde mensen. Alle anderen – mensen uit Afghanistan, Jemen, Iran, Eritrea, Turkije, Palestina, Somalië enzovoort – maken wettelijk geen kans meer om hun asielrecht realiteit te laten worden. Niet alleen in de EU maar ook in Turkije, die bijvoorbeeld en bij voorbaat alle Afghanen afwijst en grootschalige deportaties organiseert.

4. De Dublin verordening

Bewust Europees beleid zorgt voor mensonterende situaties zoals op Griekse eilanden. Het Gemeenschappelijke Europese Asielsysteem-in wording (GEAS) bevat een Dublin-verorderning die vluchtelingen dwingt om te registreren in het eerste "veilige" land waar zij aankomen, en hier asiel aan te vragen – ongeacht of iemands verloofde of beste vriendin aan de andere kant van de EU woont.

5. Gemilitariseerde grenzen

Sinds de jaren ’90 (Marokko-Spanje) en 2015 (Hongarije en het Balkangebied) worden staatsgrenzen toenemend gemilitariseerd om vluchtelingen tegen te houden, en is de EU bezig met het trainen van gemeenschappelijke grens militairen, die zoals blijkt illegale deportaties uitvoeren. Grens militairen bij Kroatië, Hongarije en vele andere staten misbruiken vaak hun macht in extensief geweld tegen (jonge) vluchtelingen, zoals Griekse grens militairen die deze week in de lucht schoten, een klein kind in het water duwden en lieten verdrinken, en een Syrische tiener in de nek doodschoten. Maar ngo’s berichten al jaren over talloze andere slachtoffers van Europees grens geweld.

6. Verrechtsing

Een steeds rechtser, racistischer en fascistischer immigratiebeleid van Hongarije, Denemarken en Bulgarije tot Italië, Nederland en Duitsland zorgt ervoor dat vluchtelingen díe asiel hebben kunnen aanvragen, afgewezen worden en structureel gedeporteerd worden naar landen als Afghanistan en Soedan.

Redenen om te vluchten

Er zijn talloze blijvende en valide redenen voor mensen om hun gebied van geboorte te verlaten, waaronder geweld, oorlog, armoede, corruptie, verwoesting van infrastructuur, onderdrukking, ongelijkheid en natuurrampen. Klimaatverandering is daar nog bijgekomen als aanjager van diverse problemen, waaronder gewapende conflicten, overstromingen en voedselschaarste door mislukte oogsten.

De dieper liggende oorzaken van al deze redenen om te vluchten zijn bovendien terug te voeren op, opnieuw, de politiek van Europese landen. Een eeuwenlange traditie van kapitalisme, kolonialisme en imperialisme is in grote mate verantwoordelijk voor de conflicten, armoede en andere gronden van bestaansonzekerheid die ertoe leiden dat mensen huis en haard verlaten, op zoek naar een veilig heenkomen met toekomstperspectief.

Mensenrechten zijn universeel, maar dit gegeven schept extra verantwoordelijkheid. Echt linkse politiek komt onomwonden en onvoorwaardelijk op voor universele mensenrechten, zeker ook voor mensen die op de vlucht zijn – om welke reden dan ook.