Eind van dit jaar wordt in Parijs de volgende VN klimaattop gehouden. Na de mislukking van de top in Kopenhagen in 2009 zou Parijs tot een akkoord moeten leiden waardoor de opwarming beperkt blijft tot onder de cruciale 2 graden Celsius. Dat dit niet gaat lukken bleek al uit een hoorzitting in de Franse senaat die op pijnlijke wijze duidelijk maakt welk spel er wordt gespeeld. Daniel Tanuro analiseert, 1 juni 2015.

Laurence Tubiana is de Franse ambassadrice belast met de onderhandelingen over het klimaat. Ze heeft een belangrijke verantwoordelijkheid voor de VN top in  Parijs. Op 27 mei werd mevrouw Tubiana gehoord door de commissies van buitenlandse zaken en van duurzame ontwikkeling van de Franse Senaat. Er staat een video op het internet waarop haar toespraak te zien is en ook de vragen van de heren en dames senatoren (waarbij de dames eerlijk gezegd de meest pertinente vragen stelden) alsmede de antwoorden van de ambassadrice.

Mevrouw Tubiana lijkt eerlijk en zich bewust van de ernst van de toestand waarbij ze haar best doet om de beste oplossingen te vinden binnen het kader waarin ze actief is. Ze antwoordt bovendien zonder omwegen op de vragen die haar gesteld worden. Maar de hoorzitting toont ons des te duidelijker wat we mogen verwachten: een akkoord dat totaal onvoldoende zal zijn, op maat gesneden voor de bedrijven die verantwoordelijk zijn voor de catastrofe, begeleid door een communicatiestrategie die de illusie wil scheppen dat de toestand onder controle is.

Stoort de natuurkunde ons? Verander die natuurkunde dan!

Laten we met de communicatie beginnen. Meteen aan het begin onthult mevrouw Tubiana een belangrijk feit: de onderhandelaars hebben een akkoord bereikt om de opwarming onder de 2°C te houden in vergelijking met het pre-industriële tijdperk. Dat is, zo zegt ze, om zich niet te hoeven te binden aan een berekend maximum van de concentratie aan broeikasgassen in de atmosfeer, waaruit dan onvermijdelijk berekende doelstellingen zouden voortvloeien voor een vermindering van het volume van de uitstoot gespreid over een overeenkomstig dwingend tijdspad.

Deze stelling van de ambassadrice lijkt op het eerste gezicht onbegrijpelijk. Met een bepaald volume X uitstoot komt toch een bepaalde concentratie Y overeen en die brengt ons tot een temperatuur Z. De drie elementen zijn onlosmakelijke met elkaar verbonden tenzij men kunstmatig koolstof uit de atmosfeer verwijdert of een beroep gaat doen op de leerling-tovenaars van de geo-engineering. Men kan doelstellingen voorop stellen in termen van temperatuur, van concentratie of van het volume van de uitstoot, maar dat zijn alleen maar verschillende manieren om hetzelfde te zeggen.

We zetten de belangrijkste gegevens, zoals die geformuleerd zijn in het vierde rapport van het IPCC en in het rapport 'Emissions gap' van het UNEP (milieuprogramma van de VN) op een rij:

- de opwarming tot 2°C beperken is alleen mogelijk als de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer niet boven de 450 tot 490 ppm (deeltjes per miljoen in volume eenheden) stijgt en de CO₂ niet boven de 350-400 ppm komt (die drempel werd in maart van dit jaar overschreden);

- om aan deze verplichting te voldoen moet het volume van de uitstoot op wereldschaal dalen met 50 tot 85% tussen nu en 2050 – en op z'n laatst in 2015 beginnen – om uiteindelijk negatief te worden aan het einde van de eeuw (1);

- als je rekening houdt met het principe van de gedeelde maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid (namelijk de historische verantwoordelijkheid van elk land) dan zou de doelstelling voor de ontwikkelde landen 25 tot 40% moeten zijn in 2020 en 80 tot 95% in 2050;

- deze doelstellingen kunnen ook worden uitgedrukt in absolute cijfers, als de maximale hoeveelheid broeikasgassen die op die opeenvolgende termijnen nog uitgestoten mogen worden zodat het 'waarschijnlijk' is (een kans van meer dan 66%) dat we onder de 2°C blijven. Dan moeten de emissies op wereldschaal volgens het UNEP hun maximum bereiken vóór 2020 (2), ze moeten beperkt worden tot 44 gigaton (Gt) in 2020 (in plaats van de 54-60 GT die bij het huidige tempo worden verwacht), tot 40 GT in 2025 en tot 35 Gt in 2030.

Wat mevrouw Tubiana onthult over dat maximum van 2°C is dus eenvoudigweg het volgende: de onderhandelaars hebben willekeurig besloten dat, in hun wereld, het verband tussen temperatuur, concentratie en uitstoot niet meer vast ligt. Om de bevolkingen gerust te stellen en hen te doen geloven dat hun regeringen de toestand onder controle hebben, zal de top in Parijs 'de doelstelling van de 2°C herbevestigen' (zei Laurence Tubiana)… maar tegelijkertijd beslissingen nemen waardoor dat doel absoluut niet kan worden gehaald.

'Als we er niet in slagen te handelen in overeenstemming met de wetten van de natuurkunde, dan zullen we die wetten maar wijzigen', daar komt die manipulatie op neer. Of anders gezegd: 'Als we er nog steeds niet in slagen economische groei los te koppelen van de emissies… dan koppelen we de op papier vastgelegde doelstelling los van de realiteit die deze doelstelling bepaalt.'

Stel uit tot overmorgen…

Mevrouw Tubiana wikkelt er geen doekjes om: wat nu onderhandeld wordt met het oog op de top in Parijs, is en zal totaal onvoldoende zijn. De ambassadrice lijkt zich wel zorgen te maken over een zekere intellectuele samenhang en dus legt ze uit dat de voorgestelde oplossing toch poogt de afstand tussen woord en daad te verkleinen – met andere woorden het verschil tussen het doel van de 2°C en de realiteit van de uitstoot.

Die oplossing, zo zegt ze, ligt in het mechanisme voor de herziening van het akkoord. De partijen zouden regelmatig bij elkaar moeten komen om vast te stellen dat de eerder genomen beslissingen niet volstaan en om te discussiëren over bijkomende maatregelen.

Maar wij begrijpen niet waarom je tot overmorgen moet uitstellen wat vandaag al kan gebeuren, alle gegevens liggen immers op tafel. We begrijpen ook niet waarom het makkelijker zou zijn een goede oplossing te vinden in een situatie die nog ernstiger en nog urgenter is geworden dan ze vandaag al is.

De onderhandeling en de ondertekening van dit soort verdragen neemt meerdere jaren in beslag. Het voorgaande verdrag van Kyoto bewees het: het verdrag werd zeven jaar na de top van Rio gesloten en voor de ratificatie waren nog eens acht jaar nodig. Zelfs als je zou veronderstellen dat de periodes voor herziening van het akkoord van Parijs korter zouden zijn, dan nog blijft het een feit dat het voorstel dat mevrouw Tubiana uiteenzette niet beantwoordt aan het respecteren van de twee essentiële voorwaarden om de opwarming onder de 2°C te houden: namelijk 1.: een maximum van de globale uitstoot voor 2015 (IPCC) of voor 2020 (UNEP); en 2.: de tussenliggende doelstellingen van vermindering van de uitstoot voor 2020, 2025 en zelfs 2030 zoals hierboven uitgelegd.

Stimuleren in plaats van bestraffen (de wortel in plaats van de stok)

In het debat na de toespraak ondervroeg een senatrice van de Franse Groenen (EÉLV) de ambassadrice over de formidabele macht van de bedrijven die de fossiele brandstoffen winnen. Ze vroeg haar hoe ze deze kwestie zou aanpakken in de wetenschap dat tweederde van de fossiele reserves in de grond moet blijven, willen we het klimaat redden (wat zou neerkomen op het vernietigen van een wezenlijk deel van het kapitaal van die bedrijven). Een andere senator stelde vragen bij de straffeloosheid van de grote bedrijven die in scherp contrast staat met de repressie van de kleinere. Het gaat hier inderdaad om sleutelkwesties.

Mevrouw Tubiana klaagde in weinig diplomatieke termen de plannen tot exploitatie van de Arctische zeeën aan, dat is wel sympathiek. Maar ze herpakte zich daarna door toe te geven dat het niet gemakkelijk is het winnen van een grondstof waarover men op eigen grondgebied beschikt te verbieden en ze legde daarbij getrouw de neoliberale doctrine uit: men moet de kapitalisten van de fossiele bronnen ervan overtuigen dat de energietransitie in hun voordeel is en men moet hen helpen een ander businessmodel aan te nemen… en zo met hen een akkoord nastreven over de transitie. 'We zullen geen tribunaal voor het klimaat oprichten', 'Liever de wortel dan de stok', zo vatte ze dit betoog samen…

Wat een dergelijke politiek in de praktijk betekent hebben we een week eerder kunnen zien bij de toespraak van de Franse president François Hollande voor de ondernemers tijdens de top van de bedrijven voor het klimaat. Die bijeenkomst kwam er omdat de Verenigde Naties de bedrijven bij de onderhandelingen willen betrekken. Deze top werd ondersteund door diverse lobbygroepen waaronder de World Business Council for Sustainable Development. Deze WBCSD heeft tweehonderd leden waaronder enkele van de grootste vervuilers van onze planeet (Shell, BP, Dow Chemicals, Petrobas, Chevron…. De huidige voorzitter is de baas van Unilever (hoezo 'ontbossing'?) en deze organisatie werd opgericht door Stephan Schmidheiny, ex-voorzitter van Eternit (hoezo 'asbest vergiftiging'?) (3). Dat spreekt boekdelen!

'Heren ondernemers, de aarde staat tot uw beschikking'

De president van Frankrijk nam dus het woord voor een publiek bestaande uit het uitschot dat verantwoordelijk is voor de uitbuiting van de arbeid en de vernieling van de planeet. Hij beperkte zich in zijn toespraak niet tot vleiende woorden en heeft hen niet het paradijs maar wel de aarde beloofd: 'De bedrijven zijn van wezenlijk belang want zij zijn het die door de aangegane verbintenissen de noodzakelijke veranderingen zullen doorvoeren: energie-efficiëntie, opkomst van vormen van hernieuwbare energie, vervoer met transportmiddelen die geen energie verbruiken, de opslag van energie, de manier waarop huizen worden gebouwd, de organisatie van de steden en ook de deelname aan de transitie en de aanpassingen die nodig zijn in de ontwikkelingslanden.

'De bedrijven hebben een sleuteltrol omdat zij de aangegane verplichtingen om zullen zetten in de praktijk.' Hier is een sociaalliberale president aan het woord. En zo is de cirkel rond. In Parijs komt er hoogstwaarschijnlijk een akkoord. Het zal slecht zijn en het zal de catastrofen afwentelen op de 99%. De omvang van de opwarming die hiervan het gevolg zal zijn kan pas nauwkeurig ingeschat worden als alle landen hun nationale doelstellingen bekend hebben gemaakt. Op basis van wat nu al bekend is, en met name het akkoord dat vorige herfst werd afgesloten tussen China en de VS, bestaat er een grote kans dat we naar de 4°C gaan…

Dit akkoord zal er waarschijnlijk ook komen omdat de regeringen tegen de klimaatsceptici in ondernemerskringen willen ingaan. Ze hebben er dus niets beters op gevonden dan volledig toe te geven aan de eisen van het kapitaal. 'De planeet hoort u toe, heren vervuilers', dat is in het kort wat de politieke verantwoordelijken zeggen. 'Ga verder met kernenergie, koolstofopvang en opslag, agrobrandstoffen en andere methodes om biomassa te gebruiken. Doe voorstellen voor het tempo van de transitie, de technologieën, de financiering. De mate waarin de catastrofe draagbaar is voor uw aandeelhouders, het lot van de landen van het Zuiden, de organisatie van onze steden en ons platteland… Doe de voorstellen, wordt rijker en wij staan tot uw beschikking'… En de armen betalen de rekening. Zonder wortel.

(1) negatieve uitstoot betekent dat de land-ecosystemen meer CO₂ opnemen dan uitstoten.

(2) Volgens het vierde rapport van het IPCC zou de vermindering van de uitstoot op z'n laatst tussen 2000 en 2015 moeten beginnen. Andere bronnen zoals het UNEP spreken over 'voor 2020'.

(3) Deze producent van asbest werd in Italië tot 18 jaar gevangenis en 89 miljoen euro schadevergoeding veroordeeld wegens de bewust veroorzaakte en blijvende gezondheids- en milieucatastrofe, later werd hij vrijgesproken – volgens justitie waren de feiten verjaard. ('Le sommet Business et Climat de Paris est squatté par les gros pollueurs', Jade Lindgaard, 20/5/2015).